Co kryje się pod pojęciem kosztów finansowania zewnętrznego? Jak je ujmować w księgach rachunkowych? Jakie podejście do zagadnienia kosztów finansowania zewnętrznego formułuje ustawa o rachunkowości, a co na ten temat mówią MSR-y?
Każdy przedsiębiorca, który był zmuszony posiłkować się w swej działalności obcymi źródłami kapitału, a w szczególności kredytem czy pożyczką, wie doskonale, co w praktyce oznacza pojęcie kosztów finansowania zewnętrznego i jak te koszty potrafią być uciążliwe dla budżetu firmy.
Ustawa o rachunkowości nakazuje zaliczenie do ceny nabycia lub kosztu wytworzenia środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, jak również – w uzasadnionych przypadkach – produktów i towarów – kosztów finansowania obsługi zobowiązań z nimi związanych. Finansowanie działalności obcym kapitałem – czy to kredytami czy pożyczkami – wiąże się z koniecznością ponoszenia kosztów, głównie odsetek.
Ustawa o rachunkowości nie definiuje jednak samego pojęcia kosztów finansowej obsługi zobowiązań, czynią to jednakże regulacje międzynarodowe (w tym zakresie brak jest także uregulowań krajowego standardu rachunkowości), a mianowicie Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 23 „Koszty finansowania zewnętrznego”. Co więc kryje się pod pojęciem kosztów finansowania zewnętrznego?
Definicja kosztów finansowania zewnętrznego
Koszty finansowania zewnętrznego definiowane są jako odsetki i inne koszty ponoszone przez podmioty w związku z zaciąganiem kredytów i pożyczek. Obejmują one w szczególności:
1) odsetki z tytułu kredytu bankowego w rachunku bieżącym oraz odsetki od krótkoterminowych i długoterminowych pożyczek i kredytów,
2) dyskonto i premie związane z zaciąganymi pożyczkami czy kredytami,
3) dodatkowe koszty związane z zawarciem umowy o kredyt lub pożyczkę,
4) koszty finansowe z tytułu umów leasingu finansowego zdefiniowanego w MSR 17 „Leasing”,
5) różnice kursowe dotyczące kredytów i pożyczek w walutach obcych – w stopniu, w jakim stanowią one korektę wysokości odsetek.
Aktywa, do których można przypisać koszty finansowania zewnętrznego
Ustawa o rachunkowości precyzuje, do jakich składników aktywów można przypisać bezpośrednio koszty finansowania zewnętrznego. I tak art. 28 ust. 8 ustawy stanowi, że „cena nabycia i koszt wytworzenia środków trwałych w budowie, środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych obejmuje ogół ich kosztów poniesionych przez jednostkę za okres budowy, montażu, przystosowania i ulepszenia, do dnia bilansowego lub przyjęcia do używania, w tym również:
1) niepodlegający odliczeniu podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy,
2) koszt obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu ich finansowania i związane z nimi różnice kursowe, pomniejszony o przychody z tego tytułu”.
Możliwość zwiększenia ceny nabycia lub kosztu wytworzenia pewnych składników aktywów daje także art. 28 ust. 4 ustawy o rachunkowości. W myśl tego przepisu „w przypadkach uzasadnionych niezbędnym długotrwałym przygotowaniem towaru bądź produktu do sprzedaży, bądź długim okresem wytwarzania produktu, cenę nabycia lub koszt wytworzenia można zwiększyć o koszty obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu finansowania zapasu towarów lub produktów w okresie ich przygotowania do sprzedaży, bądź wytworzenia i związanych z nimi różnic kursowych, pomniejszonych o przychody z tego tytułu”. Ustawa o rachunkowości dopuszcza więc możliwość aktywowania (inaczej mówiąc przypisania) kosztów finansowania zewnętrznego tylko dla dwóch rodzajów składników aktywów obrotowych firmy: towarów oraz produktów, i tylko w przypadkach długotrwałego przygotowania towaru lub produktu do sprzedaży bądź długiego okresu wytwarzania produktu. Koszty te należy pomniejszyć o ewentualne przychody z tego tytułu. Nasuwa się jednak w tym miejscu pytanie, na które brak odpowiedzi – dlaczego według ustawodawcy składnik aktywów, który firma sfinansowała z obcych źródeł, jest cenniejszy niż taki sam składnik aktywów sfinansowany ze źródeł własnych?
Tyle na temat kosztów finansowania zewnętrznego mówi ustawa o rachunkowości. Bardziej precyzyjnych zapisów należy szukać w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowym nr 23.
Zasady ujmowania kosztów finansowania zewnętrznego
MSR nr 23 stanowi, że zasadniczo koszty finansowania zewnętrznego ujmowane są jako koszty bieżącego okresu, czyli okresu, w którym je poniesiono (niezależnie od sposobu wykorzystania pożyczki lub kredytu). Uznawanie kosztów pożyczek za koszt okresu, w którym zostały one poniesione, stanowi tak zwane rozwiązanie wzorcowe. Standard jednak dopuszcza także rozwiązanie alternatywne, zgodnie z którym koszty finansowania zewnętrznego można kapitalizować (aktywować), jeśli są one bezpośrednio związane z nabyciem, budową lub wytworzeniem tzw. aktywów kwalifikowalnych (dostosowywanych). Inaczej mówiąc – według podejścia alternatywnego koszty finansowania zewnętrznego danego składnika aktywów można ująć jako część kosztu tego składnika, ale jedynie wtedy, gdy można bezpośrednio przyporządkować je nabyciu, budowie lub wytworzeniu dostosowywanego składnika aktywów. Jeśli jednostka gospodarcza przyjęła rozwiązanie alternatywne, to powinna je konsekwentnie stosować do wszystkich kosztów finansowania zewnętrznego, które można bezpośrednio przypisać do nabycia, budowy lub wytworzenia wszystkich dostosowywanych składników aktywów. Niedopuszczalne jest pomijanie jakiegokolwiek składnika aktywów dostosowywanych.
Aktywa kwalifikowalne (inaczej mówiąc dostosowywane) standard definiuje jako składniki majątkowe, których przygotowanie do zamierzonego użytkowania lub sprzedaży wymaga znacząco długiego czasu. Aktywami kwalifikowalnymi są przede wszystkim środki trwałe, ale również rzeczowe składniki aktywów obrotowych (zapasy), o ile przygotowanie ich do sprzedaży wymaga dłuższego czasu.
Przykład
Doskonałym przykładem aktywu dostosowywanego jest np. wyśmienity ser szwajcarski, którego okres przygotowania do sprzedaży trwa całymi miesiącami, jak również słynna szynka Parmeńska. Dojrzewanie serów czy szynki jest procesem długotrwałym i jeżeli ponoszone są koszty kredytów i pożyczek, które finansują to dojrzewanie, to te koszty można aktywować.
Innym przykładem aktywu dostosowywanego jest nieruchomość – kamienica, która poddawana jest remontowi w celu przygotowania do jej sprzedaży.
Do aktywów kwalifikowalnych nie zalicza się składników aktywów, które są gotowe do użytkowania lub sprzedaży już w momencie ich nabycia, a także składników wytwarzanych w znacznych ilościach w krótkotrwałym i powtarzalnym procesie produkcyjnym.
Ustawa o rachunkowości w zakresie ujęcia kosztów finansowania zewnętrznego przyjęła rozwiązanie zgodne z dopuszczalnym rozwiązaniem alternatywnym MSR 23, stanowiąc, że cena nabycia i koszt wytworzenia środków trwałych, środków trwałych w budowie oraz wartości niematerialnych i prawnych obejmuje ogół ich kosztów poniesionych (…) do dnia bilansowego lub przyjęcia do używania, w tym również koszt obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu ich sfinansowania (…). Ustawa dopuszcza także kapitalizację kosztów pożyczek zaciągniętych na sfinansowanie zapasu towarów lub produktów w okresie ich przygotowania do sprzedaży lub wytwarzania, jednak wyłącznie dotyczy to przypadków uzasadnionych niezbędnym, długotrwałym przygotowaniem towaru lub produktu do sprzedaży lub długim okresem wytwarzania produktu.
Różnice pomiędzy uregulowaniami polskimi i międzynarodowymi dotyczą możliwości kapitalizowania kosztów dla większej grupy składników aktywów. Standard mówi o wszystkich aktywach (wszystkich składnikach aktywów dostosowywanych), natomiast polskie prawo – jedynie o aktywowaniu środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych oraz w pewnych sytuacjach – towarów oraz produktów.
Warunki i kryteria aktywowania kosztów finansowania zewnętrznego
MSR 23 daje wytyczne w zakresie warunków koniecznych dla możliwości aktywowania kosztów finansowania zewnętrznego. Tak więc, aby móc kapitalizować koszty finansowania zewnętrznego danego składnika aktywów, konieczne jest spełnienie dwóch warunków:
1) musi istnieć prawdopodobieństwo, że składnik aktywów przyniesie w przyszłości wpływ korzyści ekonomicznych, oraz
2) koszty finansowania zewnętrznego muszą być wiarygodnie wycenione.
Rozpoczęcie procesu aktywowania kosztów finansowania zewnętrznego
Rozpoczęcie kapitalizacji kosztów finansowania zewnętrznego może nastąpić tylko wówczas, jeśli spełnione są jednocześnie trzy warunki:
1) zostały poniesione nakłady związane z danym składnikiem aktywów,
2) zostały poniesione koszty pożyczki, czyli koszty finansowania zewnętrznego,
3) podjęto działania niezbędne i zmierzające do przygotowania składnika aktywów do sprzedaży lub zamierzonego użytkowania.
Tylko spełnienie wszystkich trzech warunków łącznie uprawnia do aktywowania kosztów finansowania zewnętrznego. W praktyce działania, które stanowią podstawę rozpoczęcia kapitalizacji kosztów finansowania zewnętrznego, to na przykład rozpoczęcie budowy, ale także samo uzyskanie zezwolenia na budowę czy sporządzenie projektu budowy przez architekta. Standard stanowi także wyraźnie, że warunkiem rozpoczęcia kapitalizacji jest fakt podjęcia działań niezbędnych do przygotowania składnika aktywów do sprzedaży lub zamierzonego użytkowania.
Przykład
Podmiot gospodarczy nabył halę magazynową, którą postanowił wyremontować i następnie sprzedać. Uzyskał także na ten cel kredyt bankowy, ale w rzeczywistości nie są prowadzone żadne prace remontowe mające na celu przygotowanie nieruchomości do używalności i sprzedaży. W takim wypadku nie jest zasadne zaliczanie ponoszonych kosztów finansowania zewnętrznego od kredytu do składników aktywów (środków trwałych).
Z księgowego punktu widzenia bardzo ważny jest sposób ustalenia kwoty kosztów finansowania zewnętrznego, których aktywowanie jest dopuszczalne. I o tym także bardzo wyczerpująco mówi MSR 23.
Ustalanie kwoty kosztów finansowania zewnętrznego
Jeśli podmiot gospodarczy uzyskał tylko jeden kredyt bankowy lub pożyczkę, które były przeznaczone na sfinansowanie dostosowania konkretnego składnika aktywów do użytkowania lub sprzedaży, to ustalenie kwoty kosztów, która może być aktywowana, nie jest trudne. W takim wypadku kwotę kosztów finansowania zewnętrznego należy ustalić jako różnicę między rzeczywistą kwotą kosztów poniesionych z tytułu danego kredytu lub pożyczki w danym okresie a przychodami z tytułu tymczasowego zainwestowania pożyczonych środków.
W rzeczywistości jednak nie zawsze jest tak, że na pozyskanie dostosowywanego składnika aktywów zaciąga się w banku tylko jeden kredyt i nie zawsze jest tak, że kredyt bankowy, który zaciągnęliśmy, był przeznaczony pierwotnie na sfinansowanie pozyskania konkretnego i określonego składnika aktywów. Mogliśmy przecież podpisać umowę na udzielenie kredytu bez wyraźnie określonego celu, a potem go wykorzystać do pozyskania dostosowywanego konkretnego składnika aktywów. Co w takiej sytuacji?
Gdy pożyczone środki nie są pierwotnie przeznaczone na dostosowanie składnika aktywów, ale w wyniku późniejszych decyzji są na nie przeznaczane, kwotę kosztów finansowania zewnętrznego, które mogą być aktywowane, należy ustalić poprzez zastosowanie stopy kapitalizacji do nakładów poniesionych na ten składnik. Kwota podlegająca kapitalizacji stanowi iloczyn poniesionych wydatków oraz tak zwanej stopy kapitalizacji.
Niezbędne staje się obliczenie stopy kapitalizacji, czyli średniej ważonej wszystkich kosztów finansowania zewnętrznego, dotyczących pożyczek i kredytów, będących zobowiązaniem w danym okresie. Obliczając średnią ważoną, nie bierze się jednak pod uwagę kredytów i pożyczek zaciągniętych z zamiarem przeznaczenia ich na dostosowanie składnika aktywów. Należy jednak pamiętać, że kwota tak oszacowanych kosztów nie może być wyższa od rzeczywiście poniesionych kosztów finansowania w danym okresie.
W sytuacji, gdy jest wiele źródeł finansowania dostosowywanego składnika aktywów, a na przykład kredyty są o różnych stopach procentowych i wielkościach spłaty, Standard 23 zaleca, aby sposób szacowania kosztów finansowania zewnętrznego został określony według „własnego osądu”. Zasady te należy zawrzeć w opisie zasad (polityce) rachunkowości danej jednostki.
Podstawową zasadą przy ustalaniu kwoty kosztów podlegających aktywowaniu jest to, że powinna być ona równa bieżącym kosztom poniesionym w związku z pożyczką w danym okresie pomniejszonym o przychody finansowe z tytułu czasowej lokaty pożyczonych środków.
Osiąganie przychodów w praktyce oznacza sytuacje, kiedy wydatki na dostosowywanie składników aktywów mają miejsce w terminie późniejszym niż zaplanowaliśmy, a środki już pozyskaliśmy, czy też wtedy, kiedy uzyskaliśmy w danym okresie kredyt lub pożyczkę w wyższej kwocie niż poniesione w tym okresie wydatki inwestycyjne na dostosowywane aktywa. Te tymczasowo „wolne” środki pieniężne możemy umieścić na krótkoterminowych lokatach osiągając w zamian środki finansowe. Te przychody powinny pomniejszyć koszty kredytów czy pożyczek podlegające kapitalizacji.
Zawieszenie procesu aktywowania kosztów finansowania zewnętrznego
Standard 23 stanowi, że aktywowanie kosztów finansowania zewnętrznego powinno być wstrzymane, jeśli na dłuższy czas przerwane zostały działania niezbędne do przygotowania danego składnika majątkowego do użytkowania lub sprzedaży. W praktyce zdarza się, że wstrzymano na dłuższy czas prace budowlane czy remontowe, ale przerwa nie ma uzasadnienia względami technicznymi. W takim przypadku koszty odsetek od kredytu czy pożyczki finansujących tę budowę czy remont poniesione w tym przerwanym czasie nie mogą być kapitalizowane. Jeśli jednak w danym okresie dokonywane są ważne działania o charakterze technicznym czy administracyjnym lub jeśli ta przerwa była zaplanowaną i niezbędną częścią procesu przystosowania składników aktywów do użytkowania lub sprzedaży, kapitalizacja nie zostaje zawieszona. W każdym tym przypadku decyzja o zawieszeniu procesu kapitalizacji należy do kierownika jednostki.
Zakończenie aktywowania kosztów finansowania zewnętrznego
Aktywowanie kosztów finansowania zewnętrznego powinno zostać zakończone w momencie zakończenia wszystkich działań, które są niezbędne dla przygotowania składnika aktywów do użytkowania lub sprzedaży.
Przykład
Budowa hal magazynowych składa się z 2 etapów: budowy hali A i budowy hali B. Dany składnik aktywów – hale magazynowe – składa się z odrębnych części, które można użytkować lub sprzedać niezależnie od siebie. Jeśli ukończone zostały działania niezbędne do przygotowania odrębnej części składnika aktywów do użytkowania lub sprzedaży, należy zaprzestać kapitalizacji odsetek dotyczących owej części, nawet jeśli trwa budowa lub montaż pozostałych części.
Ujawnianie informacji o kosztach finansowania zewnętrznego w sprawozdaniu finansowym
MSR 23 wymaga ujawnienia w sprawozdaniu finansowym następujących informacji:
1) zasad rachunkowości przyjętych w odniesieniu do kosztów pożyczek czy kredytów,
2) kwoty kosztów pożyczek czy kredytów, która została aktywowana w okresie, którego dotyczy sprawozdanie finansowe,
3) stopy kapitalizacji przyjętej do wyznaczenia kwoty kosztów pożyczek czy kredytów, które zostały aktywowane.
Mimo że ustawa o rachunkowości nie określa dokładnie zasad postępowania w przypadku kapitalizacji kosztów finansowania zewnętrznego, to jednak te zasady powinny zostać wyraźnie omówione w dokumentacji określającej przyjętą przez dany podmiot gospodarczy politykę rachunkowości firmy. Ten obowiązek nakłada na podmioty artykuł 10 ustawy o rachunkowości.
Podstawa prawna:
• ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn.zm.),
• Międzynarodowy Standard Rachunkowości 23 „Koszty finansowania zewnętrznego”.
Aneta Wszelaki