W 2002 r. nasza spółka z o.o. nabyła udziały w innej spółce kapitałowej za kwotę 500 000 zł. W tym roku zamierzamy sprzedać nabyte wcześniej udziały, jednakże nie uzyskamy za nie ceny, jaką zapłaciliśmy przy ich nabyciu, lecz znacznie niższą (350 000 zł). Na jakich warunkach kodeksu spółek handlowych powinna odbyć się ta sprzedaż, aby była prawnie skuteczna, i czy poniesiona strata związana z tą sprzedażą podlega podatkowemu rozliczeniu?
Udziały w spółce z o.o. są prawami majątkowymi, które mogą być przedmiotem obrotu.
Wolno jednak sprzedawać tylko udziały spółek już zarejestrowanych – rozporządzanie udziałem przed wpisem do Krajowego Rejestru Sądowego jest nieważne.
Przy zbyciu udziałów należy zachować odpowiednie procedury wynikające z kodeksu spółek handlowych. Przykładowo, zgodnie z art. 180 kodeksu spółek handlowych zbycie udziałów, jego części lub ułamkowej części udziału oraz jego zastawienie wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W tym względzie aktualność nadal zachowuje orzeczenie Sądu Najwyższego z 26 maja 1989 r. (sygn. akt III CZP 55/89), zgodnie z którym w przypadku zbycia udziałów w spółce z o.o. nabywcy tych udziałów nie mają obowiązku składania notarialnego oświadczenia o przystąpieniu do spółki i objęciu udziałów – wystarczy zachowanie formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.
O przejściu własności udziałów sprzedawca udziałów albo nabywca powinien zawiadomić spółkę, przekazując jej odpowiedni dowód.
Warto wiedzieć również, że przepisy kodeksu spółek handlowych dopuszczają różne formy ograniczenia zbycia udziałów. Szczegółową regulację w tej kwestii zawiera art. 182 k.s.h., który dotyczy przypadku zbycia udziałów uzależnionego od zgody spółki albo innego sposobu ograniczenia tej transakcji. Zgody na zbycie udziałów udziela zarząd w formie pisemnej. W razie odmowy zarządu, na zbycie udziałów może z ważnego powodu pozwolić sąd rejestrowy lub spółka może w terminie wyznaczonym przez sąd przedstawić innego ich nabywcę.
W razie braku porozumienia na linii wspólnik i spółka, sąd rejestrowy ustala cenę nabycia i termin jej zapłaty na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu w miarę potrzeby opinii biegłego. Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty. Warto zapamiętać, że umowa zbycia udziałów zawarta bez zezwolenia spółki z o.o., jeżeli umowa spółki uzależniała to zbycie od zgody zgromadzenia wspólników co do nabywcy, stanowi czynność bezskuteczną (zawieszoną) i to zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami, a to wyklucza bezwzględną nieważność takiej umowy. Umowa taka może stać się skuteczna dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie udzielone. Tak więc zgoda udzielona ex post sanuje „ułomną” czynność prawną, którą do chwili udzielenia wymaganej zgody traktuje się jako bezskuteczną – z wyroku SN z 7 września 1993 r. (sygn. akt II CRN 60/93).
Naniesienie odpowiednich zmian w księdze udziałów i liście wspólników należy do zadań zarządu spółki, podobnie jak zgłoszenie nowej listy wspólników w sądzie rejestrowym.
Stosownie do postanowień art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie uważa się za koszty uzyskania przychodów m.in. wydatków na nabycie udziałów w spółce z o.o. – wydatki takie stają się jednak kosztem uzyskania przychodów przy ustalaniu dochodu z odpłatnego zbycia tych udziałów.
Tak więc ten rodzaj wydatków nie stanowi kosztu podatkowego w momencie ich poniesienia.
Użycie przez ustawodawcę określenia „wydatki na nabycie” oznacza, że do kosztów uzyskania przychodów, ale dopiero z chwilą sprzedaży udziałów – zalicza się wszelkie koszty bezpośrednio warunkujące nabycie udziałów, tj. takie, bez których poniesienia skuteczne nabycie udziałów nie byłoby możliwe. Do typowych kosztów warunkujących nabycie udziałów należy zaliczyć, poza zapłaconą ceną udziałów, opłaty notarialne, prowizje biura maklerskiego itp.
Należy pamiętać, że w przypadku zaciągnięcia pożyczki lub kredytu na nabycie udziałów w spółce kapitałowej – prowizja i odsetki od pożyczki lub kredytu, czyli tzw. koszty obsługi tej transakcji jako pochodne środków wydatkowanych na zakup udziałów, nie są wydatkami na nabycie udziałów, lecz stanowią zapłatę za pożyczkę (kredyt) w dacie ich faktycznej zapłaty lub kapitalizacji (pismo Ministerstwa Finansów z 31 października 1996 r. nr PO 4/AK-722-662/96 i z 7 sierpnia 2002 r. nr PB4/AK-8214-6905-192/02). Identyczne stanowisko w tej sprawie zajął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 19 lutego 2003 r. (sygn. akt I SA/Gd 1658/00) oraz z 5 maja 1999 r. (sygn. akt III SA 1620/97).
Zdaniem ww. podmiotów należy rozdzielić pojęcie wydatków na nabycie udziałów od źródeł finansowania tego rodzaju wydatków. Dotyczy to w szczególności pożyczek i kredytów zaciągniętych na nabycie udziałów. Odsetki od takich pożyczek i kredytów nie stanowią wydatków na nabycie udziałów, niewątpliwie jednak pozostają w związku z przychodami podatnika. Dlatego też odsetki od tego rodzaju pożyczek i kredytów, zgodnie z przepisem art. 16 ust. 1 pkt 11 ustawy, są kosztem w momencie zapłaty lub kapitalizacji.
Również, o czym warto przypomnieć, wydatek poniesiony na poradę prawną związaną z nabyciem udziałów nie stanowi wydatku bezpośrednio warunkującego nabycie tych udziałów. Takie stanowisko w wyroku z 14 kwietnia 2004 r. (sygn. akt III SA 2893/02) zajął wojewódzki sąd administracyjny, który stwierdził, że opinii prawnej sporządzonej w związku z zamiarem nabycia udziałów nie można traktować jako wydatków na nabycie udziałów w rozumieniu art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy – usługę prawną na etapie podejmowania decyzji o zakupie udziałów należy zakwalifikować jako koszty mające związek z prowadzoną przez spółkę działalnością oraz planowanymi przedsięwzięciami.
Dochód z tytułu zbycia udziałów należy ustalić na podstawie art. 7 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Nadwyżka przychodów nad kosztami jest dochodem, w przypadku gdy koszty przewyższają przychód – mamy do czynienia ze stratą. Dochód osiągnięty ze sprzedaży udziałów łączy się z dochodem z innych źródeł, natomiast strata pomniejsza dochód z innych źródeł lub powiększa stratę ogólną podatnika.
Reasumując, dochód (strata) ze sprzedaży udziałów w spółce z o.o. podlega rozliczeniu na zasadach ogólnych, łącznie z innymi dochodami osiągniętymi przez podatnika przy zastosowaniu obowiązującej w roku podatkowym stawki podatku – pismo Ministerstwa Finansów z 22 maja 1997 r. (nr PO 4/AS-802-3538/333/97) i z 5 lutego 1998 r. (nr PO 4/BA-802- -4426/441/97).
Na zakończenie pozostaje obowiązek zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych (1 proc. wartości rynkowej udziałów), który powstaje w chwili zawarcia umowy sprzedaży udziałów. Do jego zapłaty oraz do złożenia deklaracji w ciągu 14 dni od daty powstania obowiązku podatkowego są zobowiązane solidarnie strony umowy – dotychczasowy i nowy wspólnik.
Marcin Banasik
Podstawa prawna:
• art. 7, art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn.zm.),
• ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.),
• ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. Nr 86, poz. 959 z późn.zm.).