Ponieważ zamówienie ostatecznie nie zostało wykonane, a firma, pomimo wezwania, nie zwróciła wpłaconej zaliczki, została przez nas wezwana do wydania przewłaszczonych urządzeń. Urządzenia zostały przez nas przejęte protokolarnie i częściowo zabrane. Otrzymaliśmy od przewłaszczającego fakturę VAT sprzedaży całości urządzeń na kwotę brutto 17 200 zł i o tyle też został pomniejszony dług spółki X (w tym jedynie 2200 zł VAT, gdyż jedna ze starszych została zwolniona z VAT). W jaki sposób powinny zostać prawidłowo zaksięgowane opisane zdarzenia?
RADA
Czynność przeniesienia własności rzeczy w związku z ich przewłaszczeniem po bezskutecznym upływie terminu do wykonania zobowiązania stanowi odpłatną dostawę towarów. W związku z tym takie wydanie rzeczy powinno zostać udokumentowane fakturą VAT. W konsekwencji nabyta tą drogą rzecz staje się składnikiem majątku przejmującego (wierzyciela). Następuje też zaspokojenie długu, w całości bądź w części, które bilansowo ma ten sam skutek co kompensata należności od przewłaszczającego i zobowiązań przejmującego z tytułu przejęcia rzeczy na własność. Szczegóły wraz z dekretacją - w uzasadnieniu.
UZASADNIENIE
Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie rzeczy ruchomej oznaczonej co do tożsamości zawierana jest w celu zabezpieczenia spłaty długu wierzycielowi. Z tej formy zabezpieczenia często korzystają banki i firmy leasingowe, lecz również stosowana jest podczas zwykłych transakcji gospodarczych. Należy jednak podkreślić, że umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie spłaty długu nie jest wprost określona w prawie cywilnym. W praktyce zastosowanie mają tu art. 349 i 710 Kodeksu cywilnego. Artykuł 349 wskazuje, że:
przeniesienie posiadania samoistnego może nastąpić także w ten sposób, że dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą.
Z kolei art. 710 określa umowę użyczenia, gdzie:
użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.
A zatem w celu zabezpieczenia spłaty długu przewłaszczający (dłużnik) przenosi na rzecz przejmującego (wierzyciela) własność określonych rzeczy, z zastrzeżeniem, iż jeśli dług zostanie spłacony w określonym terminie, to przeniesienie własności straci moc i przewłaszczający stanie się na powrót właścicielem tych rzeczy. Jednocześnie przewłaszczający zatrzymuje przewłaszczone rzeczy w swoim władaniu w charakterze biorącego w użyczenie, na bezpłatne używanie. To pod kontrolą przewłaszczającego pozostaje nadal przedmiotowa rzecz, jest więc nadal składnikiem jego aktywów, mimo że według prawa cywilnego jest własnością przejmującego, a dotyczy to nawet nieruchomości, które zostały przewłaszczone na zabezpieczenie aktem notarialnym.
WAŻNE!
W praktyce w wyniku umowy przewłaszczenia nie dochodzi do wydania rzeczy wierzycielowi. Wydanie takie następuje dopiero w momencie niespełnienia przez dłużnika (przewłaszczającego) warunków umowy.
Fakt zawarcia umowy przewłaszczenia nie wymaga (na tym etapie) zapisów w księgach rachunkowych. Może być jedynie odnotowany na kontach pozabilansowych jako warunkowa wierzytelność. Przeniesienie własności związane z umową przewłaszczenia na zabezpieczenie nie stanowi też dostawy towarów ani dostawy usług, ponieważ rzecz jest nadal w posiadaniu przewłaszczającego.
Ponadto ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych (art. 12 ust. 4 pkt 13) wskazuje, że przychodami nie są przychody z:
odpłatnego zbycia na podstawie umowy przewłaszczenia w celu zabezpieczenia wierzytelności, w tym pożyczki lub kredytu - do czasu ostatecznego przeniesienia własności przedmiotu umowy.
Treść tego artykułu pokazuje, że również według ustawy o podatku dochodowym przewłaszczana rzecz jest własnością przewłaszczającego, aż do czasu jej wydania przejmującemu. Także korzystanie z przewłaszczonej rzeczy przez przewłaszczającego (dłużnika) do czasu jej wydania nie stanowi dla niego świadczenia nieodpłatnego w rozumieniu ustaw podatkowych.
Jednak w przypadku niedotrzymania warunku spłaty przejmujący (wierzyciel) ma prawo żądać zwrotu użyczonej rzeczy i nią swobodnie rozporządzić (np. sprzedać, wynająć, użytkować samemu, aby w inny sposób zaspokoić swoje roszczenie). Dochodzi wówczas do wydania rzeczy. Czynność przeniesienia własności rzeczy w związku z ich przewłaszczeniem, po bezskutecznym upływie terminu do wykonania zobowiązania, stanowi odpłatną dostawę towarów w myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 oraz art. 7 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług. W związku z tym takie wydanie rzeczy powinno zostać udokumentowane fakturą VAT. W konsekwencji nabyta tą drogą rzecz staje się składnikiem majątku przejmującego (wierzyciela). Następuje też zaspokojenie długu, w całości bądź w części, które bilansowo ma ten sam skutek co kompensata należności od przewłaszczającego i zobowiązań przejmującego z tytułu przejęcia rzeczy na własność.
Ponieważ w opisanym przypadku kwota uzyskana w wyniku przejęcia maszyn nie wystarcza na pokrycie całego zadłużenia z tytułu wpłaconej zaliczki, przejmujący ma prawo dochodzić w sądzie pozostałej kwoty.
PRZYKŁAD
Zawarto umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie zwrotu zaliczki wpłaconej w kwocie 20 000 zł. Przewłaszczający - kontrahent wystawił fakturę VAT dokumentującą wpłatę zaliczki, gdzie wyróżnił kwotę netto 16 393,44 zł i VAT 3606,56 zł. Na koncie rozrachunków u przejmującego widnieją należności z tytułu zaliczki netto. Ponieważ nie dotrzymano warunków umowy i nie zwrócono zaliczki, przejmujący wezwał przewłaszczającego do wydania przedmiotów przewłaszczenia i rzeczy te zostały mu przekazane. Przewłaszczający z tytułu zbycia rzeczy wystawił fakturę VAT, na kwotę brutto 17 200 zł, według wartości brutto wycenionych przez rzeczoznawcę, w tym kwota netto 15 000 zł oraz VAT 2200 zł. Faktura ta równocześnie jest fakturą rozliczającą wpłaconą zaliczkę do wysokości zaliczki brutto 17 200 zł, co stanowi część zaliczki w kwocie netto 14 098,36 zł i VAT w kwocie 3101,64 zł. Należność w księgach przejmującego została zredukowana w rezultacie do kwoty 20 000 - 3606,56 - 17 200 - (-3101,64) = 2295,08 zł. Kwota ta jest tożsama z kwotą netto pozostałej zaliczki w wartości brutto 20 000 - 17 200 = 2800 = 2295,08 × 1,22.
Księgowania
1. Wpłata zaliczki na konto dostawcy:
Wn konto 202 „Rozrachunki z dostawcami” 20 000,00 zł
Ma konto 131 „Bieżący rachunek bankowy” 20 000,00 zł
2. Faktura potwierdzająca wpłatę zaliczki (podatek VAT 3606,56 zł, kwota netto 16 393,44 zł):
Wn konto 223 „Rozliczenie podatku VAT naliczonego” 3 606,56 zł
Ma konto 202 „Rozrachunki z dostawcami” 3 606,56 zł
3. Faktura VAT dotycząca przewłaszczenia urządzeń, rozliczająca zaliczkę w kwocie brutto 17 200,00 zł:
a) w części dokumentującej zakup urządzeń
Wn konto 013 „Urządzenia techniczne i maszyny” (lub 330 „Towary” itp.) 15 000,00 zł
Wn konto 223 „Rozliczenie podatku VAT naliczonego” 2 200,00 zł
Ma konto 202 „Rozrachunki z dostawcami” 17 200,00 zł
b) rozliczenie zaliczki poprzez przejęcie przewłaszczonych maszyn - w kwocie 17 200,00 zł. Korekta podatku VAT naliczonego od części zaliczki w kwocie brutto 17 200,00 zł, czyli na kwotę podatku VAT 3101,64 zł, na podstawie faktury rozliczającej zaliczkę:
Wn konto 223 „Rozliczenie podatku VAT naliczonego” (-)3 101,64 zł
Ma konto 202 „Rozrachunki z dostawcami” (-)3 101,64 zł
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
• art. 349, art. 710 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 82, poz. 557
Ewa Szczepankiewicz
główna księgowa w spółce z o.o.