Kaucja jest to suma pieniężna złożona jako gwarancja dotrzymania zobowiązania. Stanowi odszkodowanie w razie niedopełnienia zobowiązania. Może być również przeznaczona na pokrycie ewentualnych kosztów usunięcia wad bądź usterek. Jest ona wtedy dla inwestora zabezpieczeniem ewentualnych roszczeń z tytułu nienależytego wykonania umowy. Nie należy jej zaliczać na poczet ceny. Podlega zwrotowi w przypadku prawidłowego wykonania umowy lub stanowi odszkodowanie w razie niedopełnienia zobowiązania. W księgach rachunkowych należy ją wykazać na koncie „Pozostałe rozrachunki”.
Na dzień bilansowy należy ją wykazać w aktywach bilansu w pozycji:
• A.III.1 lub 2 - jako należność długoterminową, jeżeli zostanie rozliczona w okresie dłuższym niż rok od dnia bilansowego, lub
• B.II.1 lit. b) lub B.II.2 lit. c) - jako inne należności krótkoterminowe, jeżeli zostanie rozliczona w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego.
Przykład 1
Spółka zawarła umowę o wynajem lokalu biurowego na okres pięciu lat.
Zgodnie z umową jednostka jest zobowiązana do wpłaty kaucji w wysokości równowartości czynszu za trzy miesiące, tj. kwoty 12 000 zł, jako gwarancji dotrzymania zobowiązania.
W przypadku wcześniejszego wypowiedzenia umowy kaucja ulega przepadkowi. Natomiast gdy warunki umowy zostaną dotrzymane, kaucja jest zwracana na rachunek bankowy spółki. Jednak może to nastąpić dopiero po upływie okresu, na jaki zawarto umowę.
Wariant 1 - niedotrzymanie warunków umowy
Ewidencja księgowa
1. Wpłata kaucji:
Wn „Pozostałe rozrachunki” 12 000
Ma „Rachunek bankowy” 12 000
2. Potrącenie kaucji w związku z niedotrzymaniem warunków umowy:
Wn „Pozostałe koszty operacyjne” 12 000
Ma „Pozostałe rozrachunki” 12 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wariant 2 - dotrzymanie warunków umowy - zwrot kaucji
Ewidencja księgowa
1. Wpłata kaucji:
Wn „Pozostałe rozrachunki” 12 000
Ma „Rachunek bankowy” 12 000
2. Zwrot kaucji na rachunek bankowy:
Wn „Rachunek bankowy” 12 000
Ma „Pozostałe rozrachunki” 12 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Istnieją również kaucje, które są wykazywane na koncie „Należności z tytułu dostaw i usług”. Występują one najczęściej przy zawieraniu umów o wykonawstwo robót budowlanych lub budowlano-montażowych.
Inwestor zastrzega sobie prawo do wstrzymania, nawet na kilka lat, płatności określonych kwot należnych wykonawcom robót. W przypadku gdy zajdzie konieczność usunięcia przez odbiorcę we własnym zakresie wad czy usterek w przedmiocie umowy, środki zatrzymane jako kaucja gwarancyjna zostaną wykorzystane do ich sfinansowania. Dla inwestora stanowią więc one zabezpieczenie ewentualnych roszczeń z tytułu nienależytego wykonania umowy. Z kolei dla wykonawcy wykorzystanie środków jest równoznaczne z przepadkiem kaucji.
Tego rodzaju kaucja potrącana jest najczęściej z ogólnej kwoty wynikającej z faktury wystawionej przez wykonawcę robót. W takiej sytuacji przychód będzie stanowić pełna kwota wynikająca z faktury, niezależnie od faktu potrącenia przez zamawiającego przy dokonaniu wypłaty tego zabezpieczenia.
Kaucja zatrzymana przez inwestora na pokrycie kosztów usunięcia wad bądź usterek stanowi więc należność z tytułu dostaw i usług. W bilansie należy ją wykazać w pozycji B.II.1 lit. a) lub B.II.2 lit. a) aktywów - w zależności od tego, czy są to należności od jednostki powiązanej czy od jednostek pozostałych.
Przykład 2
Spółka zawarła umowę o wykonanie usługi remontowo-budowlanej.
Wartość usługi netto wynosi 100 000 zł, VAT - 22 000 zł.
Podpisana umowa zawiera zapis, że kaucja gwarancyjna na pokrycie wentualnych kosztów usunięcia wad wynosi 10% wartości usługi netto (10 000 zł).
Kwotę kaucji zleceniodawca potrącił przy płatności za fakturę. Okres gwarancji wynosi dwa lata. W tym czasie nie wystąpiły usterki, dlatego zleceniobiorca zwrócił całą kwotę kaucji gwarancyjnej.
Ewidencja księgowa
1. Wystawienie faktury sprzedaży za wykonaną usługę:
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 122 000
Ma „Przychody ze sprzedaży usług” 100 000
Ma „VAT należny” 22 000
2. Wpływ należności na rachunek bankowy pomniejszonej o potrąconą kaucję gwarancyjną: 122 000 zł - (100 000 zł × 10%) = 112 000 zł
Wn „Rachunek bankowy” 112 000
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 112 000
3. Wpływ niewykorzystanej przez odbiorcę kaucji (po upływie okresu gwarancji):
Wn „Rachunek bankowy” 10 000
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 10 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Jeżeli nastąpiłby przepadek kaucji w wyniku niedotrzymania warunków związanych z usunięciem usterek, wartość utraconej kaucji należy zaksięgować:
Wn „Pozostałe koszty operacyjne” 10 000
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 10 000
Utracona kaucja zazwyczaj nie będzie stanowiła kosztu podatkowego. Wynika to z braku powiązania z uzyskanym przychodem oraz z braku związku z ochroną źródła przychodów, chyba że odstąpienie od umowy miało gospodarcze uzasadnienie.
Kaucja a zaliczka
Zasadniczo kaucja nie może być utożsamiana z zaliczką czy przedpłatą. Jednak w praktyce często się zdarza, że kontrahenci przed zakończeniem umowy postanawiają, iż kaucja nie będzie zwracana, ale zostaje zaliczona na poczet należności za dostawę towarów lub świadczenie usług. W tym przypadku podmiot, który otrzymał kaucję, powinien ją potraktować jako zaliczkę i opodatkować VAT. Obowiązek podatkowy powstaje w momencie, w którym najemca nabywa uprawnienie do zaliczenia pobranej uprzednio kaucji na poczet niezaspokojonej należności. Oznacza to, że VAT należy ująć w rozliczeniu za okres, w którym kaucja została, w wyniku umowy, uznana na zaliczkę. Gdy kontrahenci postanowią zaliczyć kaucję na poczet należności, również stanie się ona przychodem podatkowym. Nastąpi to w momencie wykonania lub częściowego wykonania usługi.
Przykład 3
W styczniu 2007 r. spółka podpisała umowę o wynajem lokalu.
Z tego tytułu wpłaciła kaucję w wysokości 2000 zł, która stanowi równowartość miesięcznego czynszu brutto. W sierpniu 2008 r. okazało się, że spółka musi zrezygnować z wynajmowanego biura. Strony zawarły więc porozumienie, że wpłacona kaucja zostanie zaliczona na poczet czynszu za ostatni miesiąc wynajmu, tj. za listopad 2008 r.
Ewidencja u otrzymującego kaucję
1. Wpływ kaucji na rachunek bankowy - styczeń 2007 r.:
Wn „Rachunek bankowy” 2 000,00
Ma „Pozostałe rozrachunki” 2 000,00
2. Zaliczenie kaucji na poczet czynszu za listopad.
Wystawienie faktury zaliczkowej na podstawie zawartego w sierpniu 2008 r. porozumienia:
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 2 000,00
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 1 639,34
Ma „VAT należny” 360,66
3. Przeksięgowanie kaucji na odpowiednie konto rozrachunkowe:
Wn „Pozostałe rozrachunki” 2 000,00
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 2 000,00
4. Wykazanie przychodu z tytułu czynszu za listopad 2008 r.:
Wn „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 1 639,34
Ma „Pozostałe przychody operacyjne” 1 639,34
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Ewidencja u wpłacającego kaucję
1. Wpłata kaucji:
Wn „Pozostałe rozrachunki” 2 000,00
Ma „Rachunek bankowy” 2 000,00
2. Otrzymanie faktury zaliczkowej:
Wn „Rozliczenie zakupu” 1 639,34
Wn „VAT naliczony” 360,66
Ma „Rozrachunki z dostawcami” 2 000,00
3. Przeksięgowanie kaucji na odpowiednie konto rozrachunkowe:
Wn „Rozrachunki z dostawcami” 2 000,00
Ma „Pozostałe rozrachunki” 2 000,00
4. Zakwalifikowanie zaliczki do kosztów - listopad 2008 r.:
Wn „Usługi obce” 1 639,34
Ma „Rozliczenie zakupu” 1 639,34
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
• art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 171, poz. 1056
• art. 19 ust. 11, art. 29 ust. 1 i 2, art. 86 ust. 11 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 171, poz. 1056
Wioletta Chaczykowska
księgowa z licencją MF