Środki trwałe tracą swoją wartość użytkową, ulegając zużyciu lub zniszczeniu w procesie eksploatacji. Oprócz faktu naturalnej utraty wartości użytkowej, środki trwałe mogą być likwidowane na skutek innych sytuacji, takich jak: zepsucie z brakiem ekonomicznego uzasadnienia naprawy, zmiana profilu działalności i potrzeba zakupu lub budowy nowych środków trwałych, mała opłacalność lub wydajność powodująca potrzebę wymiany czy wreszcie wypadki losowe (kradzież, zniszczenie). Likwidację przeprowadza się dwuetapowo, ponieważ fakt zaprzestania używania środka trwałego nie jest jednoznaczny z jego faktyczną likwidacją.
Likwidacja księgowa
Pierwszym etapem likwidacji środka trwałego jest likwidacja księgowa. Oznacza ona wyksięgowanie środka z kont: „Środki trwałe” i „Umorzenie środków trwałych”. Komisja likwidacyjna, decydując o postawieniu środka trwałego w stan likwidacji, sporządza dokument LT - likwidacja środka trwałego. Dokument ten zatwierdza kierownik jednostki. Jest to podstawa do usunięcia likwidowanego środka z ewidencji i wyksięgowania jego wartości z kont księgowych oraz przeniesienia do ewidencji pozabilansowej do momentu fizycznej likwidacji. Ewidencję pozabilansową prowadzi się na koncie „Środki trwałe w likwidacji”.
W sytuacji gdy likwidowany środek nie jest całkowicie umorzony, należy zaprzestać dokonywania odpisów amortyzacyjnych. Zgodnie z przepisami ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości, zakończenie amortyzacji następuje nie później niż z chwilą postawienia środka trwałego w stan likwidacji - czyli ostatni odpis amortyzacyjny następuje w miesiącu, w którym wystawiono dokument LT.
Likwidacja fizyczna
Drugim etapem jest fizyczna likwidacja środka trwałego. Może to być utylizacja, zezłomowanie, rozbiórka i sprzedaż pozostałych w jej wyniku materiałów. Na tym etapie należy sporządzić protokół fizycznej likwidacji środka trwałego, który jest podstawą do wyksięgowania z ewidencji pozabilansowej - czyli z konta „Środki trwałe w likwidacji”.
W sytuacji gdy likwidacji środka trwałego towarzyszą koszty niezbędne do jej przeprowadzenia, należy je księgować na koncie „Pozostałe koszty operacyjne”. Wszelkie materiały pozostałe w wyniku procesu likwidacji (np. pozostałe ze złomowania) można zaksięgować na koncie „Magazyn” - pod warunkiem że materiały te podlegają składowaniu.
Jeżeli likwidacja środka trwałego ma związek z budową nowego środka - wszelkie koszty i przychody związane z likwidacją będą korygowały wartość środków trwałych w budowie.
Przepisy ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: u.p.d.o.p.), odnoszące się do likwidacji środków trwałych, nie zabraniają uznania strat powstałych w wyniku likwidacji nie w pełni umorzonych środków trwałych za koszty uzyskania przychodów. Należy jednak pamiętać, że wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, gdy środek postawiony w stan likwidacji utracił swoją przydatność gospodarczą w wyniku zmiany profilu działalności jednostki. Oznacza to, że straty zaistniałe w wyniku innych przyczyn, niż wymienione w przepisach u.p.d.o.p., będą stanowiły koszt uzyskania przychodu.
Więcej na ten temat w Poradniku Organizacji Non-Profit
Zaliczenie nieumorzonej części środka trwałego do kosztów uzyskania przychodów może nastąpić dopiero w momencie faktycznej jego likwidacji, a nie w chwili postawienia go w stan likwidacji. Fizyczna likwidacja środków trwałych może powodować w jednostce również przychód.
PRZYKŁAD
Organizacja „ABC” ma w ewidencji środków trwałych dwie maszyny: „X” i „Z”. Maszyna „X”, o wartości początkowej 800 000 zł, jest w znacznym stopniu zużyta i w pełni umorzona. Maszyna „Z”, której wartość początkowa wynosi 700 000 zł, jest umorzona w wysokości 600 000 zł. Obie maszyny postawiono w stan likwidacji. Dokonano także fizycznej likwidacji maszyn.
Ewidencja księgowa
1. Dokument LT - postawienie w stan likwidacji maszyny „X”:
Wn „Umorzenie środków trwałych” 800 000
Ma „Środki trwałe” 800 000
2. Ewidencja pozabilansowa maszyny „X”:
Wn „Środki trwałe w likwidacji” 800 000
3. Dokument LT - postawienie w stan likwidacji maszyny „Z”, wyksięgowanie dotychczasowej amortyzacji:
Wn „Umorzenie środków trwałych 600 000
Ma 'Środki trwałe' 600 000
4. Dokument LT - postawienie w stan likwidacji maszyny 'Z', wyksięgowanie nadwyżki wartości początkowej nad amortyzacją:
Wn 'Pozostałe koszty operacyjne' 100 000
Ma 'Środki trwałe' 100 000
5. Ewidencja pozabilansowa maszyny 'Z':
Wn 'Środki trwałe w likwidacji' 700 000
6. Protokół fizycznej likwidacji maszyny 'X':
Ma 'Środki trwałe w likwidacji' 800 000
7. Protokół fizycznej likwidacji maszyny 'Z':
Ma 'Środki trwałe w likwidacji' 700 000
Joanna Cach
Podstawa prawna:
ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 z późn.zm.).
Więcej na ten temat w Poradniku Organizacji Non-Profit