Kiedy odpisy aktualizujące zalicza się do kosztów podatkowych
RADA
W przypadku stwierdzenia zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej towarów w księgach rachunkowych należy dokonać aktualizacji towarów, tworząc odpisy aktualizujące wartość ceny sprzedaży netto możliwej do uzyskania. Natomiast w razie stwierdzenia przeterminowania towarów należy utworzyć odpis aktualizujący na całą ich wartość, a następnie w momencie fizycznej likwidacji wyksięgować towary z ksiąg rachunkowych.
UZASADNIENIE
Zmniejszenie wartości użytkowej lub handlowej towarów należy ustalać w drodze spisu z natury. W trakcie przeprowadzania spisu trzeba dokonać przeglądu inwentaryzowanych towarów i wyodrębnić towary przeterminowane oraz towary, które utraciły swoją wartość użytkową lub handlową.
Do protokołu z inwentaryzacji należy dołączyć propozycję dokonania obniżki cen lub propozycję likwidacji przeterminowanych towarów. Protokół, wraz z załącznikami z przeprowadzonego spisu z natury, jest podpisywany przez uprawnione osoby. Komplet dokumentów jest następnie akceptowany przez kierownika jednostki i na tej podstawie jednostka ujmuje w księgach rachunkowych skutki podjętych działań związanych z obniżką cen lub likwidacją towarów.
Odpisów aktualizujących wartość towarów należy dokonywać m.in. na skutek trwałej utraty ich wartości. Trwała utrata wartości zachodzi wówczas, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych.
Trwała utrata wartości występuje m.in. w przypadku:
• uszkodzenia, zniszczenia towarów,
• przeterminowania towarów,
• utraty wartości użytkowej lub handlowej spowodowanej spadkiem cen towarów, wyjściem z mody, przestarzałością itp.
Odpisy aktualizujące wartość towarów należy zaliczać do pozostałych kosztów operacyjnych.
Tworzone są one w kwocie, która doprowadzi wartość towarów wynikającą z ksiąg rachunkowych do ceny sprzedaży netto. Jeśli nie można ustalić ceny sprzedaży netto, to wartość towarów należy doprowadzić do ustalonej w inny sposób wartości godziwej.
Jeśli trwała utrata wartości wystąpi z powodu zaistnienia zdarzenia nadzwyczajnego, powstałego poza działalnością operacyjną jednostki, które nie było związane z ogólnym ryzykiem prowadzenia działalności jednostki, tj. na skutek pożaru, zalania itp., to wartość utworzonego odpisu zaliczana jest w ciężar strat nadzwyczajnych. W razie ustania przyczyn, dla których utworzono odpis aktualizujący wartość, należy dokonać „odwrócenia odpisu” w całości lub odpowiedniej części. W dacie fizycznej likwidacji nieprzydatnych towarów, potwierdzonej protokołem likwidacyjnym, powinno nastąpić ich wyksięgowanie z ewidencji bilansowej w ciężar dokonanego uprzednio odpisu aktualizującego.
Tabela 1. Ewidencja księgowa związana z utratą wartości towarów
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Odpis aktualizujący należy tworzyć w przypadku spadku wartości towaru poniżej ceny zakupu.
Przykład 1
Ze względu na utratę wartości handlowej towarów jednostka dokonała obniżki cen. Towary ewidencjonowane są w księgach rachunkowych ilościowo-wartościowo w cenach zakupu. Wartość towarów w cenie zakupu wynosiła 100 000 zł (20 000 szt. × 5 zł). Jednostka dokonała odpisu aktualizującego z tytułu utraty wartości do ceny sprzedaży netto, tj. 3 zł/szt. Obniżyła też cenę sprzedaży do aktualnej ceny sprzedaży netto.
Ewidencja księgowa
1. Skutki utraty wartości: 20 000 szt. x (5zł - 3 zł) = 20 000 szt. x 2 zł = 40 000 zł
Wn „Pozostałe koszty operacyjne” 40 000
Ma „Odpisy aktualizujące wartość towarów” 40 000
2. Sprzedaż towarów objętych aktualizacją: 20 000 szt. x 3 zł = 60 000 zł
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 73 200
Ma „Sprzedaż towarów” 60 000
Ma „VAT należny” 13 200
3. Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu:
Wn „Wartość sprzedanych towarów” 100 000
Ma „Towary” 100 000
4. Wyksięgowanie odpisu aktualizującego dotyczącego sprzedanych towarów:
Wn „Odpisy aktualizujące wartość towarów” 40 000
Ma „Wartość sprzedanych towarów” 40 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Gdy na dzień bilansowy towary objęte obniżką cen nie zostaną sprzedane, w bilansie powinny zostać wykazane w wartości netto, tj. w cenie zakupu pomniejszonej o dokonany odpis aktualizujący.
Taki sposób ewidencji aktualizacji cen towarów dotyczy jednostek, które ewidencjonują towary w cenach ewidencyjnych będących odzwierciedleniem cen zakupu lub nabycia towarów.
Jednostki mogą bowiem ewidencjonować towary w cenach ewidencyjnych wyliczonych na podstawie cen nabycia, cen zakupu, cen sprzedaży netto, cen sprzedaży brutto, umownie przyjętej kwoty. Są także jednostki, które prowadzą ewidencję stanów i obrotów towarów wartościowo w cenach ewidencyjnych ustalanych na poziomie cen sprzedaży brutto, tj. zawierających doliczoną do wartości towarów w cenach zakupu marżę i należny VAT. Tego typu ewidencję najczęściej stosują sklepy prowadzące działalność detaliczną.
W przypadku stosowania cen sprzedaży brutto różnica między ceną ewidencyjną towarów a ceną zakupu lub nabycia stanowi odchylenie kredytowe lub debetowe od ceny ewidencyjnej.
W bilansie odchylenia te korygują wartość towarów ujętych na koncie „Towary” i w efekcie wartość towarów jest doprowadzona do ich ceny zakupu lub nabycia. Odchylenia, w zależności od ich charakteru, mogą:
• zwiększać wartość towarów - odchylenia debetowe,
• zmniejszać wartość towarów - odchylenia kredytowe.
Zatem w przypadku stosowania ceny ewidencyjnej na poziomie ceny sprzedaży brutto odchylenia od cen ewidencyjnych towarów występują jako:
• odchylenia kredytowe z tytułu zarezerwowanej w cenie sprzedaży brutto marży,
• odchylenia kredytowe z tytułu VAT na poziomie podatku należnego.
Odchylenia te pomniejszają wykazywaną w bilansie wartość towarów.
Obniżka cen powoduje obniżenie uprzednio zarezerwowanej w tych cenach marży oraz VAT. Taka obniżka marży i VAT jest tylko zmianą ceny ewidencyjnej i nie stanowi utraty wartości towarów. Do utraty wartości dochodzi wówczas, gdy nowa, obniżona wartość towaru jest niższa od jego ceny zakupu. Wówczas jednostka ma podstawę do dokonania odpisu aktualizującego wartość towarów, którym należy obciążyć konto „Pozostałe koszty operacyjne”.
Przykład 2
Jednostka miała w sprzedaży towary według cen sprzedaży o łącznej wartości 335 500 zł. W związku z utratą ich wartości handlowej jednostka zdecydowała się obniżyć cenę sprzedaży towarów poniżej cen zakupu.
Towary objęte obniżką cen w całości sprzedano. Łączny utarg gotówkowy brutto wyniósł 122 000 zł.
Tabela 2. Wartości ewidencyjne towarów objętych obniżką
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Ewidencja księgowa
1. Utworzenie odpisu aktualizującego:
Wn „Pozostałe koszty operacyjne” 120 000
Ma „Odpisy aktualizujące wartość towarów” 120 000
2. Korekta odchyleń od cen ewidencyjnych z tytułu marży i VAT towarów objętych aktualizacją:
Wn „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów z tytułu marży” 55 000
Wn „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów z tytułu VAT” 38 500
Ma „Odpisy aktualizujące wartość towarów” 93 500
3. Sprzedaż towarów za gotówkę:
Wn „Kasa” 122 000
Ma „Sprzedaż towarów” 100 000
Ma „VAT należny” 22 000
4. Rozchód sprzedanych towarów w cenie ewidencyjnej:
Wn „Wartość sprzedanych towarów” 335 500
Ma „Towary” 335 500
5. Wyksięgowanie odchyleń od cen ewidencyjnych z tytułu VAT sprzedanych towarów:
Wn „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów z tytułu VAT” 22 000
Ma „Wartość sprzedanych towarów” 22 000
6. Wyksięgowanie odchyleń od cen ewidencyjnych przypadających na towary sprzedane, objęte obniżką cen:
Wn „Odpisy aktualizujące wartość towarów” 213 500
Ma „Wartość sprzedanych towarów” 213 500
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Jednostka nie może wykazywać w bilansie towarów, które utraciły trwale cechy użytkowe i handlowe z powodu przeterminowania. Nie mogą być one składnikami aktywów, ponieważ nie spowodują w przyszłości wpływu do jednostki korzyści ekonomicznych. Zatem upływ terminu przydatności towarów handlowych jest podstawą do uznania, że nastąpiła trwała utrata wartości tych towarów. W związku z tym zasadne jest utworzenie odpisu aktualizującego. Odpis ten powinien być dokonany nie później niż na dzień bilansowy. W przypadku przeterminowania towarów z reguły ich wartość rynkowa jest równa zeru i w związku z tym należy dokonać odpisu aktualizującego całą wartość aktualizowanego towaru.
Przykład 3
Jednostka miała w magazynie towary o wartości 120 000 zł, tj. towary A - 70 000 zł, i towary B - 50 000 zł. Podczas przeprowadzonej inwentaryzacji stwierdzono, że towary A są przeterminowane i nie nadają się do sprzedaży. W związku z tym dokonano ich fizycznej likwidacji potwierdzonej protokołem.
Ewidencja księgowa
1. Utworzenie odpisu aktualizującego wartość towarów ewidencjonowanych w cenach zakupu:
Wn „Pozostałe koszty operacyjne” 70 000
Ma „Odpisy aktualizujące wartość towarów” 70 000
2. Protokół likwidacyjny z przeprowadzonej fizycznej likwidacji nieprzydatnych towarów:
Wn „Odpisy aktualizujące wartość towarów” 70 000
Ma „Towary” 70 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Odpisy aktualizujące wartość towarów dokonane na potrzeby ustawy o rachunkowości nie są kosztami podatkowymi. Dla celów podatkowych wartość zakupu towarów może zostać odniesiona w koszty w:
• momencie sprzedaży towarów,
• wyniku likwidacji towarów związanej np. z upływem terminu ważności, na skutek zniszczenia towarów z powodu zaistnienia zdarzeń losowych bądź ich kradzieży niewynikającej z zaniedbań jednostki.
W ustawach podatkowych za koszty uzyskania przychodów uważa się koszty, które zostały poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Wydatki poniesione na nabycie towarów handlowych mają na celu osiągnięcie przychodów, zatem poniesione straty w tych środkach obrotowych co do zasady są uznawane za koszty uzyskania przychodów. Straty te nie zostały wymienione w katalogu kosztów niestanowiących kosztów uzyskania przychodów, poza utratą ich przydatności gospodarczej na skutek zmiany rodzaju działalności.
Jednak często organy podatkowe kwestionują możliwość zaliczenia do kosztów podatkowych strat w towarach handlowych, spowodowanych nienależytą starannością lub nieracjonalnym działaniem jednostki. Dlatego aby nie było wątpliwości co do przyczyn wystąpienia strat, tj. że nie powstały w wyniku zaniedbań, lecz wynikają z normalnej działalności jednostki, powstałe straty powinno się odpowiednio udokumentować protokołem likwidacyjnym, który będzie potwierdzał komisyjne zlikwidowanie towarów i z którego będzie wynikało, z jakich powodów powstały straty.
UWAGA
Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 12 lutego 2008 r. (sygn. akt I SA/ Po 1608/07) nie wystarczy sporządzenie protokołu likwidacji towarów nieprzydatnych do produkcji, aby zaliczyć straty do kosztów podatkowych. Konieczne jest ich fizyczne zniszczenie.
• art. 3 ust. 1 pkt 12, art. 28 ust. 6-7, art. 28 ust. 11 pkt 1, art. 34 ust. 1 pkt 1, art. 34 ust. 2, art. 34 ust. 5, art. 35c ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 42, poz. 341
• art. 16 ust. 1 pkt 26a ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 42, poz. 341
Joanna Gawrońska
biegły rewident