Ustawa zmieniająca z 29 października 2010 r. przewiduje przede wszystkim:
• wyłączenie na potrzeby VAT klasyfikacji statystycznej wprowadzonej rozporządzeniem Rady Ministrów z 18 marca 1997 r. W to miejsce przyjęte zostaną natomiast nomenklatura i symbole klasyfikacji statystycznej wprowadzonej rozporządzeniem Rady Ministrów z 29 października 2008 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (dalej: PKWiU z 2008 r.), obowiązującej od 1 stycznia 2009 r. dla celów statystycznych, ewidencyjnych i rachunkowości;
• odejście od generalnej zasady identyfikowania towarów i usług za pomocą klasyfikacji statystycznych i ograniczenie takiej konieczności wyłącznie do sytuacji, w których przepisy ustawy o VAT powołują symbole statystyczne, np. w zakresie określania zasad opodatkowania według obniżonych stawek podatku;
• likwidację załącznika nr 4 do ustawy o VAT, zawierającego obecnie wykaz usług zwolnionych od podatku, i przeniesienie zmodyfikowanych uregulowań dotyczących poszczególnych zwolnień, określonych obecnie w zależności od charakteru i zakresu przedmiotowego danej usługi, bezpośrednio do treści art. 43 ust. 1 ustawy o VAT.
Poniższy komentarz odnosi się do ostatniej z wymienionych kwestii. Szczegółowa analiza w tym zakresie jest istotna nie tylko dla podmiotów świadczących tego typu usługi (u których nieprawidłowa identyfikacja usługi może od przyszłego roku prowadzić do powstania zaległości podatkowej), lecz również dla usługobiorców, którzy powinni mieć na uwadze treść art. 88 ust. 3a pkt 2 ustawy o VAT. Zgodnie z nim podatnik nie ma prawa do odliczenia VAT naliczonego z faktury dokumentującej transakcję niepodlegającą opodatkowaniu lub zwolnioną z opodatkowania.
Jak zakres zwolnień reguluje dyrektywa
Obecnie obowiązujące przepisy dotyczące zwolnień z VAT, wymienione w załączniku nr 4 do ustawy o VAT, zasadniczo są oparte na polskiej klasyfikacji statystycznej. Skutkuje to niejednokrotnie wystąpieniem rozbieżności między zakresem czynności objętych zwolnieniem w polskiej ustawie o VAT i odpowiadających im zwolnień przewidzianych w art. 132-136 dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (dalej: dyrektywa 2006/112/WE). Regulacje unijne przy określaniu zwolnienia posługują się wyłącznie ekonomicznym zakresem/charakterem danej czynności, bez odniesienia się do jakiejkolwiek nomenklatury statystycznej.
Według prawa wspólnotowego o zwolnieniu danej usługi decyduje jej ekonomiczny charakter wynikający z zakresu przedmiotowego usługi, a nie - jak w regulacjach krajowych - z przypisanego jej symbolu statystycznego. W efekcie w ustawie o VAT można zidentyfikować przypadki, w których zakres zwolnień z opodatkowania jest szerszy od przewidzianego w prawie wspólnotowym (np. dotyczy to usług edukacyjnych). Taka sytuacja obecnie może być korzystna dla niektórych podatników, ponieważ organy podatkowe nie mogą kwestionować zastosowania się do treści przepisu krajowego, nawet jeśli jest on niezgodny z prawem wspólnotowym. Nowe przepisy, poprzez oparcie przepisów dotyczących zwolnień usług na ich ekonomicznym charakterze (stosownie do treści regulacji unijnych), przyczynią się do zapewnienia zgodności przepisów krajowych z prawem wspólnotowym.
Istotne jest także to, że wskutek zmian podatnicy, aby móc skorzystać ze zwolnień, zasadniczo nie będą już zmuszeni do występowania z wnioskiem do urzędu statystycznego o dokonanie klasyfikacji statystycznej świadczonych przez nich usług. Dotychczas bowiem w przypadku wątpliwości co do właściwej klasyfikacji towarów lub usług podatnicy mogli zwracać się do Ośrodka Standardów Klasyfikacyjnych w Łodzi z wnioskiem o nadanie/potwierdzenie prawidłowej klasyfikacji statystycznej. Wydana przez organ statystyczny opinia w tym zakresie zasadniczo decydowała o klasyfikacji danej usługi do kategorii usług zwolnionych na gruncie VAT.
Jednocześnie, jako że możliwość zastosowania zwolnienia z VAT nie będzie już uzależniona od określonego symbolu statystycznego danej czynności, podatnicy obecnie korzystający ze zwolnień w tym zakresie będą zmuszeni przeanalizować, czy w każdym przypadku charakter świadczonych przez nich usług faktycznie uprawnia ich do zastosowania zwolnienia z opodatkowania.
Zarówno bowiem w doktrynie, jak i w orzecznictwie polskich sądów administracyjnych, a także w wyrokach Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) wskazuje się, że stosowanie zwolnień z opodatkowania jest odstępstwem, wyjątkiem od obowiązującej na gruncie VAT zasady powszechności opodatkowania. Tym samym zwolnienia te powinny być interpretowane w sposób ścisły, bez możliwości dokonywania wykładni rozszerzającej, tak by nie dopuścić do ewentualnych naruszeń. Wskutek dostosowania polskich regulacji w zakresie zwolnień z opodatkowania do treści przepisów wspólnotowych, uwzględnienia orzecznictwa ETS w tym zakresie i określenia w sposób jednoznaczny charakteru czynności, których wykonywanie podlega zwolnieniu z opodatkowania, ustawodawca wyklucza możliwość rozszerzenia zakresu zwolnień z opodatkowania w indywidualnych przypadkach.
Więcej na ten temat znajdziesz w Internetowym Serwisie Księgowego w artykule Zwolnienia z VAT w 2011 r.
Tomasz Maicher
ekspert w zakresie VAT