Przede wszystkim sama praktyka manipulacji danymi finansowymi jest różnie określana. Mamy tu typowe wyrażenia, takie jak: twórcza księgowość, kreatywna księgowość (ang. creative accounting), agresywna księgowość (ang. aggressive accounting), ale też takie określenia, jak: zarządzanie zyskiem, preparowanie ksiąg, upiększanie okna, których znaczenie nie do końca się ze sobą pokrywa.
Upiększanie wyników (ang. window dressing) są to wszelkie działania zmierzające do celowego zatuszowania lub zniekształcenia obrazu sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Jedną z typowych i powszechnie wykorzystywanych metod jest np. zaniechanie ujawnień niekorzystnych informacji w informacji dodatkowej, a także celowe manipulacje przy wycenie aktywów i pasywów czy wyszukiwanie pozycji nadzwyczajnych, które tak naprawdę stanowią część działalności operacyjnej. Wszystkie te działania powodują, że obraz jednostki jest przedstawiony w korzystniejszym świetle (ładniej wygląda, jak upiększone okno wystawowe).
Podobne znaczenie ma wyrażenie preparowanie ksiąg (ang. cooking the books), oznaczające celową manipulację danymi w sprawozdaniu finansowym w celu zniekształcenia faktów. Angielskie wyrażenie kojarzyć się może z ingerencją w przyrządzanie potrawy według konkretnego przepisu. Czasem ingerencja może być tak duża i szkodliwa, że przyrządzona potrawa stanie się trująca, jak trujące są dla użytkowników rachunkowości fałszywe informacje o jednostce w sprawozdaniu finansowym.
Trochę kulinarne konotacje ma również wyrażenie mącenie liczb czy osładzanie liczb (ang. fudging the numbers), gdyż w języku angielskim „fudge” jako rzeczownik oznacza kajmak albo cukierek typu „krówka”. Wyrażenie to także oznacza preparowanie odpowiednich wielkości w sprawozdaniu finansowym.
Wartością najbardziej narażoną na manipulację jest kwota zysku, dlatego kilka wyrażeń związanych jest właśnie z wynikiem finansowym. Z pozoru niewinne zarządzanie zyskiem (ang. earnings management) jest łagodniejszą formą praktyki upiększania wyników mieszczącą się w ramach standardów rachunkowości. Oznacza ono manipulację wynikiem, tak by osiągnąć jego z góry ustaloną wielkość.
Wielkość ta może być wyznaczona przez zarząd, ale też może być zgodna z przewidywaniami analityków czy z łagodniejszym, bardziej stabilnym wykazywaniem zysków. Jedną z metod zarządzania zyskiem jest właśnie wygładzanie zysków (ang. income smoothing), w ramach której sztucznie ogranicza się wahania wykazywanego wyniku finansowego (następuje wygładzenie trendu). Polega ona na manipulowaniu momentem ujmowania przychodów i kosztów w taki sposób, by w latach dobrej koniunktury firmy zmniejszyć i „przechować” zysk na lata słabsze, tak by wyniki sprawiały wrażenie stabilnie rosnących.
Z kolei jedną z metod wygładzania zysków są tzw. żniwa (ang. harvesting), polegające na obcinaniu wydatków uznaniowych w latach „chudych” i zwiększaniu ich w latach „tłustych”.
W ramach wyceny jednym ze sposobów oszustwa jest tzw. wielka kąpiel (ang. big bath), czyli metoda zawyżonego odpisu. Jest to celowe zawyżenie w bieżącym okresie kosztów poprzez całościowe odpisanie aktywów i jak najwyższe naliczenie rezerw, tak by w okresach przyszłych koszty były mniejsze. Częściowo z tym wyrażeniem pokrywa się trudne do przetłumaczenia cookie jar reserves, czyli rezerwy „słoika na ciasteczka”. To sformułowanie oznacza nadmierne i agresywne naliczanie kosztów operacyjnych i kreowanie kont rezerw tak, by zredukować przyszłe koszty operacyjne. Innym sposobem postępowania z kosztami jest ich podstępna kapitalizacja (ang. costs capitalized in stelath). W tym wypadku następuje agresywne i niewłaściwe aktywowanie kosztów, które są ukrywane na różnych niezwiązanych z nimi kontach aktywów.
Więcej na ten temat przeczytasz w Internetowym Serwisie Ksiegowego w artykule Oszukańczy żargon.
dr Nelli Artienwicz
Uniwersytet Gdański, Katedra Rachunkowości