Zatrudnienie osoby uprawnionej do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego bądź podjęcie pozarolniczej działalności (np. działalności gospodarczej) nie powoduje automatycznego ustania uprawnień do tego świadczenia lub wstrzymania jego wypłaty. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy działalność zarobkową podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego podejmuje osoba uprawniona do świadczenia w kwocie wyższej niż dopuszczalna kwota przychodu (obecnie 1345,60 zł). ZUS zawiesza wówczas świadczenie bez względu na wysokość osiąganego przychodu.
Obowiązki związane z rozliczeniem przychodu
Pracodawca, który zatrudnił osobę uprawnioną do świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego powinien powiadomić o tym fakcie jednostkę ZUS wypłacającą to świadczenie, chyba że obowiązku tego dopełnił wcześniej sam świadczeniobiorca. Obowiązek ten ciąży również na osobie podejmującej działalność gospodarczą. Natomiast po zakończeniu roku rozliczeniowego (który trwa od 1 marca do końca lutego następnego roku kalendarzowego), w terminie do końca maja następnego roku, pracodawca zobowiązany jest poinformować ZUS, przesyłając wystawione wcześniej zaświadczenie, o wysokości przychodu wypłaconego pracownikowi w całym poprzednim roku rozliczeniowym lub dopilnować, aby pracownik sam dostarczył to zaświadczenie do ZUS. Natomiast osoba prowadząca pozarolniczą działalność sama musi sporządzić odpowiednie oświadczenie o wysokości przychodu osiągniętego w poprzednim roku rozliczeniowym i dostarczyć do jednostki ZUS wypłacającej zasiłek lub świadczenie przedemerytalne we wspomnianym wcześniej terminie.
Kiedy trzeba sporządzić informację o przychodzie
Obowiązek rozliczenia z przychodu osiągniętego w całym poprzednim roku rozliczeniowym dotyczy tych świadczeniobiorców, którzy przynajmniej przez część tego roku uzyskiwali przychód z tytułu wykonywania działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, a więc m.in. z tytułu pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy, czy też prowadzenia pozarolniczej działalności (w tym działalności gospodarczej).
Może się zdarzyć, że świadczeniobiorca, wykonując pozarolniczą działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, zwolniony jest z obowiązku opłacania składek z tytułu tej działalności. W takiej sytuacji, pomimo tego, że od osiąganego przychodu nie zostały faktycznie odprowadzone składki, wpływa on również na zawieszenie lub zmniejszenie pobieranego świadczenia i trzeba ten przychód wykazać celem rozliczenia z ZUS, gdyż został osiągnięty z tytułu wskazanego w ustawie systemowej jako rodzący obowiązek ubezpieczeń społecznych.
Przykład
Wojciech W. jest uprawniony do świadczenia przedemerytalnego oraz do renty rodzinnej po zmarłej żonie. ZUS wypłaca mu świadczenie przedemerytalne, gdyż jest ono korzystniejsze od renty. W kwietniu 2007 r. Wojciech W. rozpoczął wykonywanie działalności gospodarczej, będąc jako osoba uprawniona do renty rodzinnej zwolniony z opłacania składek z tego tytułu. Przychód osiągnięty z prowadzonej działalności wpływa jednak na zawieszenie lub zmniejszenie pobieranego świadczenia, w związku z czym świadczeniobiorca zobowiązany jest złożyć w ZUS oświadczenie potwierdzające jego wysokość w poprzednim roku rozliczeniowym.
Obowiązki związane z rozliczeniem przychodu nie dotyczą natomiast osób, które w poprzednim roku rozliczeniowym osiągnęły wprawdzie przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych lub z tytułu służby, ale przychód ten w całości został uzyskany przed ustaleniem uprawnień do zasiłku (świadczenia) lub po ustaniu prawa do zasiłku (świadczenia).
Obowiązek rozliczenia się z przychodu osiągniętego w poprzednim roku rozliczeniowym nie dotyczy również tych świadczeniobiorców, którzy w okresie od 1 marca 2007 r. do 29 lutego 2008 r. uprawnieni byli do świadczenia przedemerytalnego w wysokości przekraczającej dopuszczalną kwotę przychodu i osiągali jakikolwiek przychód z działalności zarobkowej podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. W takim przypadku ZUS zawieszał im bowiem świadczenie na bieżąco, a więc za konkretne miesiące, w których świadczeniobiorcy osiągnęli wspomniany przychód.
Co powinno zawierać zaświadczenie
W zaświadczeniu o wysokości przychodu wypłaconego pracownikowi w poprzednim roku rozliczeniowym pracodawca powinien przede wszystkim podać własne dane (nazwę i adres) oraz dane osobowe pracownika (imię i nazwisko, numer PESEL oraz adres zamieszkania). Należy również wskazać datę i miejscowość wystawienia zaświadczenia, nazwę i adres jednostki ZUS wypłacającej świadczenie, numer i symbol świadczenia przysługującego pracownikowi, a także okres, w którym pracownik jest (był) zatrudniony u pracodawcy wystawiającego zaświadczenie.
Następnie pracodawca powinien wykazać przychód wypłacony pracownikowi w okresie od 1 marca 2007 r. do 29 lutego 2008 r. Nie musi przy tym wyszczególniać przychodu z poszczególnych miesięcy, gdyż ZUS może dokonać rozliczenia jedynie w formie rocznej. Wystawiając zaświadczenie za rok rozliczeniowy 2007/2008 konieczne jest jednak „rozbicie” przychodu na trzy następujące okresy:
- od 1 marca 2007 r. do 30 czerwca 2007 r.,
- od 1 lipca 2007 r. do 31 grudnia 2007 r.,
- od 1 stycznia 2008 r. do 29 lutego 2008 r.
Obowiązek takiego wykazania przychodu wynika z faktu, iż w okresie od 1 marca 2007 r. do 29 lutego 2008 r. dwukrotnie zmieniła się stopa procentowa składki na ubezpieczenia rentowe, finansowana przez ubezpieczonego (najpierw od 1 lipca 2007 r. z dotychczasowych 6,5 proc. do 3,5 proc., a następnie od 1 stycznia 2008 r. - z 3,5 proc. do 1,5 proc.). Wysokość tej składki ma zaś istotne znaczenie z punktu widzenia zmniejszenia świadczenia lub zasiłku, gdyż ZUS, ustalając to zmniejszenie, potrąca z kwoty przekroczenia dopuszczalnej kwoty przychodu kwotę składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez ubezpieczonego, ustaloną od kwoty tego przekroczenia.
Pracodawca powinien uwzględnić w zaświadczeniu te składniki przychodu, które stanowiły zgodnie z obowiązującymi przepisami podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Wyjątek odnosi się do kwot wypłaconych zasiłków chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego, wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Pomimo tego, że od tych składników nie odprowadza się składek na ubezpieczenia społeczne, muszą być uwzględnione w wystawianym przez pracodawcę zaświadczeniu o przychodzie.
Pozostałych składników, od których nie ma obowiązku opłacania składek, nie należy uwzględniać w wystawianym zaświadczeniu. Składniki te zostały wymienione w przepisach rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 z późn.zm.).
Oświadczenie osoby prowadzącej działalność
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność, w tym działalność gospodarczą, jako opłacająca składki sama za siebie musi złożyć w ZUS oświadczenie o wysokości przychodu w poprzednim roku rozliczeniowym. Oświadczenie to powinno zawierać analogiczne informacje w stosunku do tych, które muszą się znaleźć w omówionym wcześniej zaświadczeniu. W taki sam sposób (tzn. w rozbiciu na wymienione trzy okresy) należy również wykazać przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Jeśli osoba prowadząca działalność zwolniona jest z obowiązku opłacania składek, w składanym oświadczeniu powinna podać przychód w takiej wysokości, w jakiej dla danego okresu została ustalona podstawa wymiaru tych składek (60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale lub 30 proc. minimalnego wynagrodzenia - w przypadku niektórych osób podejmujących działalność gospodarczą).
Ponadto, w celu prawidłowego ustalenia przez ZUS kwoty zmniejszenia świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego osoba ubezpieczona powinna podać w składanym oświadczeniu, w jakiej wysokości opłacała w rozliczanym roku składki na ubezpieczenie wypadkowe, a także czy przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.
Jak ZUS rozlicza przychód
W wyniku nadesłania przez świadczeniobiorcę lub płatnika składek zaświadczenia lub oświadczenia o przychodzie w poprzednim roku rozliczeniowym ZUS dokonuje rozliczenia tego przychodu.
Jeśli z zaświadczenia lub oświadczenia wynika, że przychód świadczeniobiorcy przekroczył roczną graniczną kwotę przychodu, będącą sumą miesięcznych kwot granicznych (w roku rozliczeniowym trwającym od 1 marca 2007 r. do 29 lutego 2008 r. - 19 994,40 zł), ZUS stwierdza, że świadczenie powinno być w całym roku zawieszone.
Natomiast w przypadku, gdy przychód wynikający z nadesłanego zaświadczenia lub oświadczenia nie przekracza granicznej kwoty przychodu, ZUS sumuje wysokość świadczenia przedemerytalnego przysługującego w całym roku rozliczeniowym oraz osiągniętego w tym czasie przychodu, a otrzymaną kwotę porównuje do rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu, która stanowi sumę miesięcznych kwot dopuszczalnych (w roku rozliczeniowym 2007/2008 - 14 282,40 zł). Jeśli kwota świadczenia i przychodu nie przekroczyła rocznej dopuszczalnej kwoty, ZUS stwierdza, że świadczenie przysługiwało za cały rozliczany rok w pełnej wysokości. Natomiast w przypadku przekroczenia tego progu zarobkowego świadczenie lub zasiłek przedemerytalny musi zostać zmniejszone za cały rozliczany rok. Zmniejszenie świadczenia jest równe kwocie przekroczenia rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu pomniejszonej o obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne należne od ubezpieczonego i ustalone od kwoty przekroczenia, z zastrzeżeniem, że zmniejszone świadczenie nie może być niższe od rocznej gwarantowanej kwoty (w roku rozliczeniowym 2007/2008 - 4269,24 zł). W odniesieniu do roku rozliczeniowego 2007/2008 ZUS ustala kwotę składek, o jaką zostanie pomniejszona kwota przekroczenia dopuszczalnej kwoty przychodu, z uwzględnieniem zmiany stopy procentowej tych składek w poszczególnych okresach.
Podstawa prawna:
ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. Nr 120, poz. 1252).