Czynności podejmowane w trakcie postępowania podatkowego mogą mieć bardzo poważny wpływ na rezultat postępowania. W nieskomplikowanych sprawach podatnik może występować bez pełnomocnika, jednak zazwyczaj warto skorzystać z usług profesjonalisty. Niedotrzymanie terminu lub złożenie odwołania do organu, który nie jest właściwy do rozpatrzenia sprawy, może oznaczać bowiem zakończenie postępowania bez możliwości dochodzenia swoich praw przed organem podatkowym. Teoretycznie błąd może popełnić również profesjonalny pełnomocnik, ale w takim przypadku sytuacja podatnika jest i tak korzystniejsza niż gdyby bronił się osobiście. Podatnikowi przysługuje bowiem prawo dochodzenia odszkodowania.
Wybór pełnomocnika
W przypadku postępowań podatkowych zastosowanie mają przepisy Ordynacji podatkowej (Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.). Prawo do działania przez pełnomocnika w postępowaniu daje stronom postępowania art. 136 Ordynacji. Przepis zastrzega jednak, że strona nie może działać przez pełnomocnika w sytuacji, gdy charakter czynności wymaga osobistego działania. Z kolei art. 137 określa, kto może być pełnomocnikiem. Co do zasady może nim być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Z kolei w postępowaniu przed organami celnymi, w sprawach dotyczących podatku od towaru i usług, a także podatku akcyzowego z tytułu importu towarów, pełnomocnikiem może być również agent celny.
W praktyce jednak najczęściej pełnomocnikami w postępowaniach podatkowych są doradcy podatkowi, radcowie prawni oraz adwokaci, a więc pełnomocnicy profesjonalni. Nierzadko jest to również członek rodziny: mąż, żona, syn, córka i inni.
Właściwa reprezentacja
Co więcej, właściwe reprezentowanie podatnika jest realizacją jednej z podstawowych reguł postępowania podatkowego, jaką jest zasada czynnego udziału strony w postępowaniu. Oznacza to, że podatnik na każdym stadium postępowania ma prawo do uczestnictwa w nim, zapoznawania się z dokumentami, ustaleniami i do wnoszenia środków odwoławczych. Organ podatkowy musi więc to podatnikowi zapewnić. Naruszenie zasady udziału strony w postępowaniu może być bowiem podstawą do uchylenia decyzji organów podatkowych oraz nieuznania ustaleń dokonanych przez organ. Podatnik ma także prawo do należytej reprezentacji. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji doręczeń decyzji organów, ponieważ doręczenie decyzji przykładowo pełnomocnikowi, który został odwołany, a niedoręczenie jednocześnie decyzji podatnikowi uzasadnia zarzut naruszenia prawa do należytej reprezentacji. Oczywiście podatnik również musi dopełnić określonych w przepisach Ordynacji podatkowej formalności. W przypadku odwołania pełnomocnika musi przede wszystkim zawiadomić o tym organ podatkowy. Jeśli to zrobi, a organ w dalszym ciągu będzie dostarczał decyzje tylko pełnomocnikowi, to zarzut naruszenia prawa przez organ będzie zasadny.
Przypomnijmy, że zgodnie z art. 145 par. 2 Ordynacji organ podatkowy powinien doręczać pisma ustanowionemu przez podatnika pełnomocnikowi. Przepis zastrzega jednak, że organ nie ma obowiązku doręczania pism w sytuacji, gdy z treści pełnomocnictwa wynika, że pełnomocnictwo nie obejmuje swoim zakresem doręczeń.
Zakres pełnomocnictwa
Zgodnie z przepisami w treści pełnomocnictwa powinien zostać określony jego zakres. Podatnik może ustanowić pełnomocnika do prowadzenia określonego rodzaju spraw np. do reprezentowania w sprawach podatku od towarów i usług lub przed określonymi organami np. przed urzędem skarbowym lub izbą skarbową. Oczywiście zakresy można łączyć i dookreślać. Można zatem ustanowić pełnomocnika do reprezentowania w sprawach podatku od towarów i usług w postępowaniach toczących się przed naczelnikiem urzędu skarbowego. Problem polega na tym, że taki zakres umocowania pełnomocnika będzie wiążący dla organów podatkowych i podatnika. Jeśli więc sprawa trafi do dyrektora izby skarbowej, to podatnik będzie musiał rozszerzyć zakres pełnomocnictwa o postępowanie toczące się przed dyrektorem izby. Jeśli mimo określenia zakresu pełnomocnictwa udzielonego przykładowo radcy prawnemu radca będzie reprezentował podatnika w zakresie innym niż wynika z pełnomocnictwa, organ podatkowy zapewne zakwestionuje takie pełnomocnictwo i będzie domagał się uczestnictwa podatnika (chyba że podatnik ustanowi kilku pełnomocników).
Podatnik może jednak ustanowić pełnomocnika do reprezentowania w całym postępowaniu podatkowym i sądowym bez określenia zakresu tego postępowania.
Co do zakresu pełnomocnictwa wypowiadały się sądy. W postanowieniu Sądu Najwyższego z 19 listopada 1998 r. (sygn. III CZ 133/98) czytamy, że pełnomocnictwo procesowe obowiązuje w granicach określonych w art. 91 kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 ze zm.) tylko wtedy, gdy osoby uczestniczące w akcie umocowania złożyły oświadczenie o udzieleniu i przyjęciu pełnomocnictwa bez oznaczenia jego zakresu. Ze stanowiskiem tym zgodził się Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 15 września 2006 r. (sygn. I FSK 1200/05). Należy wyjaśnić, że zakres umocowania wynikający z art. 91 k.p.c. ma także zastosowanie w postępowaniu podatkowym. Zgodnie z tym przepisem pełnomocnictwo procesowe obejmuje z mocy prawa umocowanie do:
l wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy;
l wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji;
l udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu;
l zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie;
l odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.
Jak jednak wskazały sądy, praktycznie nieograniczony zakres umocowania wynikający z powyższego przepisu ma zastosowanie w sytuacji, gdy podatnik nie określił zakresu pełnomocnictwa, np. wyłącznie do reprezentowania przed naczelnikiem urzędu skarbowego. Z uzasadnienia powyższego wyroku NSA wynika także, że skoro podatnik ograniczył zakres udzielonego pełnomocnictwa przez wymienienie konkretnego organu, a ponadto nie wskazał, że pełnomocnik został upoważniony do występowania w instancjach właściwych w sprawie, to nie można rozszerzać zakresu pełnomocnictwa na inne czynności niż określone w pełnomocnictwie.
Konieczny pełnomocnik
W przepisach Ordynacji określono także sytuacje, w których podatnik ma obowiązek lub powinien ustanowić pełnomocnika. Chodzi o dwa przypadki. Po pierwsze, gdy podatnik opuszcza terytorium kraju na okres co najmniej 2 miesiące powinien ustanowić pełnomocnika do spraw doręczeń. Po drugie, w chwili wszczęcia kontroli podatkowej podatnik powinien wskazać osobę, która będzie go reprezentowała w postępowaniu kontrolnym podczas jego nieobecności.
WAŻNE
Pełnomocnikiem podatnika w postępowaniu podatkowym może być osoba fizyczna, która posiada zdolność do czynności prawnych
ŁUKASZ ZALEWSKI
Podstawa prawna:
- Dział IV, w tym art. 136, art. 137 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
- Art. 91 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).