Instytucja zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej ma umożliwić przedsiębiorcom przerwę w płaceniu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, w składaniu deklaracji i wpłacaniu zaliczek na podatek, bez konieczności definitywnego wyrejestrowania firmy. Jest to rozwiązanie, którego wprowadzenie przedsiębiorcy postulowali od lat i trudno przecenić jego korzystne aspekty. Trudności tkwią jednak w szczegółach wprowadzanych przepisów.
Kto może zawiesić działalność gospodarczą
Przepisy nowelizacji ustawy o swobodzie działalności gospodarczej stanowią, że przedsiębiorca niezatrudniający pracowników może zawiesić wykonywanie działalności gospodarczej na okres od 1 do 24 miesięcy. Prawo do zawieszenia działalności gospodarczej przysługuje teoretycznie każdemu rodzajowi przedsiębiorcy, w rozumieniu tej ustawy, tj.: osobom fizycznym, osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym niebędącym osobą prawną - wykonującym we własnym imieniu działalność gospodarczą.
Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółek cywilnych, dlatego w ich przypadku zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej jest skuteczne pod warunkiem złożenia stosownych wniosków przez wszystkich wspólników. I tu zaczynają się pierwsze schody...
Przepisy ZUS posługują się inną siatką pojęć i za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą uważają:
1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,
2) twórcę i artystę,
3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu,
4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej.
To może rodzić określone problemy praktyczne.
Przykładowo - czy jednoosobowa spółka z o.o., która nie zatrudnia pracowników, może zawiesić działalność gospodarczą?
Taka spółka ma prawo zdaniem autora zawiesić wykonywanie działalności gospodarczej. Składek ZUS w okresie zawieszenia nie musi płacić jej jedyny wspólnik. Zaliczek na podatek nie wpłaca i deklaracji nie składa sp. z o.o. będąca podatnikiem.
Kolejne problemy związane są z warunkiem, jakim jest niezatrudnianie pracowników. Literalne brzmienie przepisów prowadzi do wniosku, że chodzi o osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy. Potwierdza to również uzasadnienie do projektu.
Co więc z przedsiębiorcami zatrudniającymi osoby na podstawie umów cywilnoprawnych, z którymi związany jest obowiązek rozliczania składek ZUS oraz zaliczek na podatek dochodowy?
Biorąc pod uwagę założenia instytucji zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej zatrudnienie takich osób stanowi zdaniem autora przeszkodę do zawieszenia wykonywania działalności. W okresie zawieszenia wykonywania działalności przedsiębiorca nie powinien zatrudniać żadnych osób, z którymi wiążą się obowiązki rozliczania składek ZUS, czy odprowadzania zaliczek na podatek.
Zatrudnianie takich osób świadczy o wykonywaniu działalności gospodarczej.
Przykład
Przedsiębiorca zawiesił działalność gospodarczą na okres 12 miesięcy. Po miesiącu zawieszenia przedsiębiorca podpisał umowę z firmą ochroniarską na ochronę majątku firmy. Podpisanie tej umowy należy uznać za czynność mającą na celu zabezpieczenie źródła przychodu. Jako że przedsiębiorca nie zatrudniał pracowników oraz osób na umowy cywilnoprawne, a korzystał z usług firmy dokumentowanych fakturą VAT, nie powoduje to - zdaniem autora - uchybieniu warunkom do zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej.
Wniosek formalnym warunkiem zawieszenia
Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej następuje na pisemny wniosek przedsiębiorcy złożony do gminy albo do sądu rejestrowego.
Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej następuje od dnia złożenia wniosku o zawieszenie i trwa do dnia złożenia wniosku o wpis informacji o wznowieniu działalności gospodarczej. Oba te wnioski są zwolnione z opłat.
Niezłożenie wniosku o wznowienie działalności gospodarczej przed upływem 24 miesięcy spowoduje wykreślenie definitywne przedsiębiorcy z urzędu. Wcześniej gmina ma obowiązek wystosować pisemne wezwanie do wznowienia działalności, w którym wyznaczy dodatkowy trzydziestodniowy termin. Sąd rejestrowy wszczyna zaś postępowanie, w którym wyznacza dodatkowy 7-dniowy termin.
Mimo zróżnicowania sytuacji prawnej przedsiębiorców w tym zakresie, w praktyce każdy sam powinien zadbać o doręczenie informacji o zawieszeniu działalności do innych organów (ZUS, urząd skarbowy).
Zakaz osiągania bieżących przychodów
W okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorca nie może wykonywać działalności gospodarczej i osiągać z niej bieżących przychodów.
Ma natomiast prawo lub obowiązek:
1) wykonywać wszelkie czynności niezbędne do zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów,
2) przyjmować należności lub regulować zobowiązania, powstałe przed datą zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej,
3) zbywać własne środki trwałe i wyposażenie,
4) uczestniczyć w postępowaniach sądowych, podatkowych i administracyjnych związanych z działalnością gospodarczą wykonywaną przed zawieszeniem wykonywania działalności gospodarczej,
5) wykonywać wszelkie obowiązki nakazane przepisami prawa,
6) osiągać przychody finansowe, także z działalności prowadzonej przed zawieszeniem wykonywania działalności gospodarczej.
Przykłady
1.
Przedsiębiorca prowadzący działalność w zakresie usług transportowych zawiesi ją od 1 lipca 2009 r. Ostatnią usługę wykona i zafakturuje 30 czerwca 2009 r. Zapłata wpłynie 7 lipca 2009 r. Wpływ zapłaty w okresie zawieszenia nie stoi na przeszkodzie zawieszeniu wykonywania działalności gospodarczej.
2.
Przedsiębiorca zawiesi prowadzenie działalności na okres od 1 maja 2009 r. do 30 września 2009 r. Nie zamknie jednak firmowego rachunku bankowego, na którym przetrzymuje środki pieniężne. Naliczone od tych środków odsetki stanowią przychód finansowy z działalności gospodarczej, którego osiągnięcie nie przeszkadza jej zawieszeniu.
Koszty uzyskania przychodu
W kontekście omawianych rozwiązań pojawia się pytanie - czy przedsiębiorca w okresie zawieszenia będzie mógł rozliczyć koszty uzyskania przychodu związane z działalnością gospodarczą?
Wyjdźmy od podstawowego zakazu wykonywania działalności gospodarczej w okresie zawieszenia i osiągania bieżących przychodów. Z ograniczenia tego wynika, że podatnik nie będzie mógł w tym okresie rozliczać w kosztach wydatków związanych z bieżącym prowadzeniem działalności gospodarczej, np. kosztów związanych z użytkowaniem środków transportu (paliwo, przeglądy etc.). Ich ewentualne rozliczenie będzie świadczyć o wykonywaniu działalności gospodarczej, co stanowi przeszkodę do zawieszenia działalności gospodarczej.
Wydatki takie mogą być również kwestionowane jako koszty, ponieważ nie są ponoszone w celu uzyskania przychodu (bieżące przychody nie są osiągane), ani nie mają na celu zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodu (art. 22 ust. 1 u.p.d.o.f., art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p.).
Inaczej przedstawia się kwestia wydatków związanych z długoterminowymi umowami. Przedsiębiorca ma obowiązek w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej regulować zobowiązania powstałe przed datą tego zawieszenia. Przykładem mogą być czynsze za najem, dzierżawę czy leasing środków trwałych.
Wydatki na czynsz za najem, dzierżawę, leasing środków trwałych zalicza się do kosztów pośrednich działalności gospodarczej. Umowy te mają charakter długoterminowy. Ich wcześniejsze zerwanie często wiąże się z koniecznością zapłaty kar umownych, spada również wiarygodność rynkowa przedsiębiorcy. Dotrzymywanie tych umów w okresie zawieszenia działalności gospodarczej świadczy o racjonalności działań przedsiębiorcy. Zdaniem autora, podatnikom przysługuje prawo rozliczania tego typu wydatków w kosztach uzyskania przychodów w okresie zawieszenia działalności, w przypadku gdy same umowy długoterminowe zostały podpisane w okresie przed zawieszeniem. W okresie zawieszenia rozliczamy w kosztach uzyskania przychodów te wydatki z umów długoterminowych, których moment zaliczenia do kosztów przypada zgodnie z przepisami podatkowymi na ten okres.
Podatnik powinien mieć również prawo zaliczyć do kosztów wydatki na doradztwo prawne związane z uczestnictwem w postępowaniach sądowych, podatkowych i administracyjnych związanych z działalnością gospodarczą wykonywaną przed zawieszeniem wykonywania działalności gospodarczej. Prawo i obowiązek udziału w tych postępowaniach w okresie zawieszenia przewidują wyraźnie przepisy nowelizacji do ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Do kosztów zaliczymy jednak tylko te wydatki, które na celu mają uzyskanie przychodu albo zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodu. Taki związek nie zawsze wystąpi w przypadku postępowań sądowych.
Zawieszenie działalności, zawiesza amortyzację
Przepisy wyraźnie przewidują, że nie będą podlegać amortyzacji składniki, które nie są używane na potrzeby działalności gospodarczej z uwagi na jej zawieszenie. Składniki te nie podlegają amortyzacji od miesiąca następującego po miesiącu, w którym zawieszono działalność. Przerwa w amortyzacji trwa do końca miesiąca zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej (odpisów amortyzacyjnych dokonuje się w równych ratach co miesiąc albo kwartał albo raz w roku).
Przykład
Przedsiębiorca zawiesi działalność gospodarczą w okresie od listopada 2008 r. do 15 lipca 2009 r. Z uwagi na zawieszenie tej działalności podatnik zaprzestanie używać wszystkich środków trwałych. Zawieszenie amortyzacji ma trwać od 1 grudnia 2008 r. do 31 lipca 2009 r.
Przepisy mówią o składnikach nieużywanych w okresie zawieszenia działalności. Należy dopuścić więc możliwość amortyzacji tych składników, które będą z pewnych względów używane w tym okresie, ale ich używanie nie będzie świadczyć o wykonywaniu działalności gospodarczej. Takimi składnikami mogą być budowle magazynowe, w których przedsiębiorca będzie składował materiały, towary nie sprzedane przed okresem zawieszenia działalności.
Podsumowując aspekt kosztów trzeba zakładać, że organy podatkowe do ich rozliczania w okresie zawieszenia będą podchodzić bardzo fiskalnie i w konsekwencji margines rozliczania kosztów w okresie zawieszenia działalności gospodarczej będzie bardzo wąski.
Zwolnienie z zaliczek
Przedsiębiorcy nie będą musieli opłacać zaliczek na podatek dochodowy w okresie zawieszenia działalności gospodarczej. Prawo to przysługuje bez względu na rodzaj płaconego podatku (liniowy, według skali w p.d.o.f.) czy metody odprowadzania zaliczek. Warunkiem skorzystania z tego dobrodziejstwa przez wspólników spółek osobowych oraz podatników p.d.o.p. jest złożenia do właściwego urzędu skarbowego pisemnego zawiadomienia o okresie zawieszenia wykonywania działalności w terminie 7 dni od dnia złożenia wniosku o zawieszenie działalności do KRS.
Zawieszenie wykonywania działalności nie zwalnia jednak podatników od obowiązku prowadzenia stosownej ewidencji księgowej oraz złożenia zeznania rocznego w podatku dochodowym. W ewidencji księgowej rozliczone zostaną te zdarzenia, które podatnik ma prawo (obowiązek) rozliczyć w okresie zawieszenia działalności.
Podatnicy będą również zobowiązani do rozliczenia w okresie zawieszenia innych zobowiązań podatkowych, np. w podatku od nieruchomości czy podatku od czynności cywilnoprawnych.
VAT
Podatnik VAT, który zawiesi działalność, nie będzie miał obowiązku składania deklaracji za okresy, których dotyczy zawieszenie. Zwolnienie to dotyczy tych okresów, które w całości objęte były zawieszeniem wykonywania działalności.
Przykład
Podatnik rozliczający VAT kwartalnie zawiesi działalności od 1 maja do 31 grudnia 2009 r. Podatnik będzie miał jeszcze obowiązek złożyć deklarację VAT-7K za 2 kwartał. Nie ma natomiast tego obowiązku w stosunku do 3 i 4 kwartału.
Niezależnie od zawieszenia wykonywania działalności, deklaracje VAT będą musieli składać podatnicy:
1) zarejestrowani jako podatnicy VAT UE,
2) dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów,
3) dokonujący importu usług lub nabywający towary - w zakresie których są podatnikiem.
Mimo formalnego zawieszenia działalności, należy złożyć deklarację VAT za okresy, w których podatnik jest obowiązany do rozliczenia podatku, oraz za które należy dokonać korekty podatku naliczonego.
Zawieszenie działalności nie powoduje obowiązku sporządzania remanentu i opodatkowaniu towarów w nim uwzględnionych, nawet jeżeli zawieszenie potrwa co najmniej 10 miesięcy.
ZUS
Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej zawiesza również obowiązek płacenia przez przedsiębiorcę składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz FP.
Przedsiębiorca w okresie zawieszenia może jednak podlegać dobrowolnie ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu. Szerzej na temat skutków zawieszenia w zakresie ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych w najbliższych numerach PP.
W stosunku do zobowiązań publicznoprawnych zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej wywiera skutki prawne począwszy od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu złożenia wniosku o zawieszenie. Skutek ten trwa do końca miesiąca, w którym przedsiębiorca złożył wniosek o wpis o wznowieniu działalności.
Przykład
Przedsiębiorca złoży wniosek o zawieszenie 15 maja 2009 r. Oznacza to, że za maj 2009 r. będzie on jeszcze zobowiązany do wpłacenia zaliczek na podatek, składek ZUS oraz złożenia deklaracji VAT. Wniosek o wznowienie działalności zostanie złożony 20 stycznia 2010 r. Przedsiębiorca za styczeń 2010 r. nie będzie jeszcze zobowiązany do spełnienia tych powinności.
Omawiana nowelizacja wchodzi w życie od 20 września br. Jej dużym plusem jest już samo wejście w życie instytucji zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej. O minusach zadecyduje praktyka organów podatkowych i inspektoratów ZUS, które „urzędowo” będą interpretować te przepisy.
Podstawa prawna:
ustawa z 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 141, poz. 888).