Ustawa o rachunkowości obliguje niektóre podmioty do sporządzania sprawozdań finansowych według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (dalej MSR).
Schemat. Podmioty stosujące MSR
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Do podmiotów zobligowanych od 2005 r. do sporządzania statutowych skonsolidowanych sprawozdań finansowych zgodnie z MSR należą emitenci papierów wartościowych, których papiery wartościowe zostały dopuszczone do publicznego obrotu na regulowanych rynkach krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego, oraz banki. Jednocześnie ustawodawca zdecydował, że niektóre podmioty mogą przejść na MSR dobrowolnie.
Do tego, aby jednostka, dla której przewidziano możliwość, a nie obowiązek, mogła stosować MSR, potrzebna jest odpowiednia decyzja. Decyzję tę, na potrzeby sporządzenia jednostkowych, a także skonsolidowanych sprawozdań finansowych, podejmuje (w przypadku jednostki mającej możliwość stosowania MSR) organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe, tj. organ, który zgodnie z obowiązującymi podmiot przepisami prawa lub na mocy prawa własności jest uprawniony do zatwierdzania sprawozdania finansowego jednostki. W przypadku jednostek wchodzących w skład grup kapitałowych decyzję o zastosowaniu MSR podejmuje zawsze organ zatwierdzający danej jednostki, a nie organ jednostki dominującej.
Podmiotami, które mogą dobrowolnie zastosować MSR, są jednostki:
• ubiegające się lub zamierzające się ubiegać o dopuszczenie wyemitowanych papierów wartościowych do obrotu na jednym z rynków regulowanych krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego (dalej EOG) na potrzeby sporządzenia jednostkowego sprawozdania finansowego,
• których papiery wartościowe zostały dopuszczone do obrotu publicznego, lub ubiegające się albo zamierzające się ubiegać o dopuszczenie do takiego obrotu na jednym z rynków regulowanych EOG na potrzeby sporządzenia jednostkowego sprawozdania finansowego,
• wchodzące w skład grupy kapitałowej innej jednostki, która sporządza sprawozdania według MSR - na potrzeby sporządzenia jednostkowego i/lub skonsolidowanego sprawozdania finansowego.
Jak wynika z tabeli, lista podmiotów mogących fakultatywnie sporządzać sprawozdania według MSR nie jest długa. Do podmiotów, które mogą skorzystać z tej możliwości, należą jednostki ubiegające się lub zamierzające ubiegać się o dopuszczenie do obrotu publicznego. Sama ustawa nie definiuje pojęć podmiotu ubiegającego się i zamierzającego ubiegać się, co nader często jest mylnie interpretowane.
Przez podmiot ubiegający się o dopuszczenie do obrotu należy rozumieć spółkę, która złożyła do Komisji Nadzoru Finansowego (dalej KNF) lub jej odpowiednika w krajach EOG wniosek o dopuszczenie papierów wartościowych.
Natomiast podmiotem zamierzającym ubiegać się o dopuszczenie do obrotu jest spółka, która złożyła do KNF lub EOG wniosek o zatwierdzenie prospektu emisyjnego lub jego części, w którym wskazała na zamiar ubiegania się o dopuszczenie papierów wartościowych objętych tym prospektem do obrotu na rynku regulowanym.
Niewątpliwą korzyścią przejścia przez te podmioty na MSR jest szybkość uzyskiwania informacji niezbędnych do złożenia, a następnie uzupełnienia prospektu. Proces upubliczniania spółki z reguły jest rozciągnięty w czasie i nierzadko zdarza się, że jest nawet zawieszany, a dopiero później cała procedura nabiera tempa. Wdrożenie w takich spółkach MSR pozwala na szybie pozyskiwanie informacji, w tym zwłaszcza sprawozdań finansowych na każdą możliwą datę. W przeciwnym razie wymaga to od pracowników spółki wiele pracy, aby każdorazowo sporządzać sprawozdania finansowe według MSR wraz z okresami porównywalnymi na podstawie danych, które nie wypływają wprost z ksiąg ze względu na to, że księgi prowadzone są zgodnie z ustawą o rachunkowości.
Drugą grupą podmiotów mogących podjąć decyzję o przejściu na MSR są spółki wchodzące w skład grupy kapitałowej, w której spółka dominująca sporządza skonsolidowane sprawozdania finansowe zgodnie z MSR. Spółki takie, niezależnie od przygotowywania statutowych sprawozdań według ustawy o rachunkowości, muszą dodatkowo przekształcać je na sprawozdania zgodne z MSR, aby umożliwić sporządzenie skonsolidowanych sprawozdań finansowych przez grupę kapitałową, do której należą. Często więc wykonują podwójną pracę. Przejście takich spółek na MSR także dla celów statutowych powoduje, że podmioty te nie muszą prowadzić tzw. podwójnych ksiąg, czyli ksiąg w dwóch wariantach - według MSR dla celów sprawozdawczości grupowej oraz według ustawy o rachunkowości dla celów wypełnienia obowiązku statutowego. Wdrożenie MSR dla celów sprawozdawczości statutowej powinno zmniejszyć nakłady pracy oraz pozwolić na szybsze pozyskiwanie informacji przez podmioty dominujące.
Wdrożenie MSR oraz sporządzanie sprawozdań finansowych zgodnie z MSR oprócz takich zalet, jak szybkie pozyskiwanie informacji (w przypadku grup kapitałowych) czy szybkie dostarczanie informacji do inwestorów i KNF (w przypadku podmiotów ubiegających się lub zamierzających ubiegać się o dopuszczenie wyemitowanych papierów wartościowych do obrotu), pozwala również, w porównaniu z ustawą, na dostarczanie dokładniejszych informacji o samej jednostce i jej kondycji finansowej poprzez wiele obowiązkowych ujawnień. Sprawozdania finansowe podmiotów, które stosują MSR, są porównywalne ze sprawozdaniami innych spółek, w tym również spółek zagranicznych.
Z wdrożeniem MSR wiążą się jednak również pewne niedogodności. Przejście na MSR jest z reguły procesem złożonym, bardzo często czasochłonnym i kosztochłonnym, szczególnie w przypadku dużych przedsiębiorstw produkcyjnych posiadających ogromne aktywa trwałe. Jedynie konsekwentne i przemyślane działania pozwalają na osiągnięcie w długiej perspektywie korzyści z przejścia. Mimo że sprawozdania sporządzone na podstawie ustawy o rachunkowości są w wielu obszarach zgodne z MSR, jednak przejście na MSR nie jest takie proste, jakby pozornie się wydawało.
Główne problemy związane z przejściem na MSR dotyczą:
• korzystania przez spółki niepodlegające obowiązkowi badania z wielu uproszczeń, na które pozwala ustawa, a czego nie przewidują regulacje zawarte w MSR,
• braku stosowania rozporządzenia Ministra Finansów dotyczącego instrumentów finansowych,
• określenia i prowadzenia ksiąg w walucie funkcjonalnej innej niż złoty,
• ustalenia prawidłowej wartości środków trwałych.
Największym i najbardziej kłopotliwym obszarem różnic są środki trwałe, ze względu na trudności w oszacowaniu ich prawidłowej wartości początkowej. Dotyczy to zwłaszcza środków trwałych nabytych w tzw. okresie hiperinflacji, tj. do końca 1996 r. MSR wymagają w takim przypadku ustalenia nowej ceny nabycia tych środków trwałych, co w praktyce bardzo często jest trudne ze względu na brak porównywalnych aktywów. Ceną nabycia środków trwałych zgodnie z MSSF 1 jest wartość godziwa tych środków ustalona na dzień przejścia na MSR.
Kolejną kwestią, która nie jest regulowana przez ustawę, a znalazła regulacje w MSR, jest wydzielenie z poszczególnych środków trwałych części składowych o istotnej wartości, tzw. komponentów, do których można przyporządkować inne okresy ekonomicznej użyteczności w porównaniu z okresem użytkowania środka trwałego jako całości. W MSR inaczej niż w ustawie o rachunkowości tworzone są również rezerwy na przewidywane koszty demontażu, rozbiórki danego aktywa. Zgodnie z ustawą, jeśli na spółce ciąży obowiązek zlikwidowania danego środka trwałego lub grupy środków trwałych, spółka jest zobligowana do utworzenia rezerwy na przyszłe koszty. W MSR koszty te alokowane są do wartości początkowej środka trwałego i amortyzowane w okresie jego użytkowania. Inaczej również alokowane do nakładów na środki trwałe są koszty finansowania zewnętrznego.
Inną, dość znaczącą kwestią jest ustalenie waluty funkcjonalnej. Jeżeli jednostka sporządza sprawozdanie finansowe, standard wymaga, aby każda indywidualna jednostka wchodząca w skład jednostki sporządzającej sprawozdanie finansowe - czy to jednostka samodzielna, czy jednostka posiadająca jednostki działające za granicą (taka jak jednostka dominująca), czy wreszcie jednostka działająca za granicą (taka jak jednostka zależna lub oddział) - ustaliła swoją walutę funkcjonalną oraz swój wynik finansowy, a także sytuację majątkową i finansową w tej walucie. MSR definiują walutę funkcjonalną jako walutę podstawowego środowiska gospodarczego, w którym działa jednostka. Przy ustalaniu waluty funkcjonalnej jednostki pod uwagę bierze się m.in. walutę, w której generowane są główne przepływy pieniężne, oraz walutę, która ma główny wpływ na koszty robocizny i materiałów, a także na pozostałe koszty związane z dostarczeniem towarów lub świadczeniem usług. Gdyby walutą funkcjonalną nie był złoty, oznaczałoby to prowadzenie ksiąg w dwóch wariantach - na potrzeby MSR w walucie funkcjonalnej oraz na potrzeby polskiej ustawy, która obliguje do prowadzenia ksiąg w walucie i języku polskim, tj. PLN.
Pozostaje jeszcze wiele obszarów różnic między uregulowaniami ustawy o rachunkowości i MSR, niemniej jednak korekty, które mogą z nich wynikać, nie są już tak pracochłonne jak w przypadku środków trwałych czy wdrożenia waluty funkcjonalnej. Decydując się na wdrożenie MSR, każda jednostka powinna rozważyć właściwe jej obszary ryzyka oraz wnikliwie przeanalizować ewentualne konsekwencje rozpatrywanego rozwiązania.
Należy również zwrócić uwagę, że jednostki sporządzające sprawozdania zgodnie z MSR podlegają zgodnie z ustawą o rachunkowości obowiązkowi badania.
UWAGA
Nowelizacja ustawy o rachunkowości uregulowała również sytuację, w której podmioty wymienione w art. 45 ust. 1a-1b uor mogą zrezygnować ze stosowania MSR. W takim przypadku organ zatwierdzający może podjąć decyzję o zaprzestaniu stosowania MSR. Decyzja o sporządzaniu jednostkowych sprawozdań według MSR jest prawem, a nie obowiązkiem jednostki.
• rozporządzenie (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z 19 lipca 2002 r. w sprawie stosowania Międzynarodowych Standardów Rachunkowości - Dz.U. UE L 243.1
• art. 45 ust. 1a i 1b, art. 55 ust. 5-7 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 42, poz. 341
Joanna Sklarz-Snopek
menedżer w dziale audytu, Deloitte