Jeżeli wartość bilansowa inwestycji lub udziału w jednostkach zależnych, oddziałach, jednostkach stowarzyszonych lub udziałów we wspólnych przedsięwzięciach staje się różna od wartości podatkowej, powstają różnice przejściowe. Na dodatnie różnice jednostka gospodarcza powinna tworzyć rezerwę z tytułu odroczonego podatku dochodowego.
Spółka dominująca może wyceniać inwestycje w jednostkach zależnych według:
• ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości,
• wartości przeszacowanej,
• wartości godziwej.
Zastosowanie dowolnej z tych metod może pociągać za sobą powstanie różnic przejściowych między wartością podatkową i bilansową inwestycji. Jeśli chodzi o kwestie podatkowe, takie inwestycje zawsze będą wyceniane w cenie nabycia.
Zastosowanie metod bilansowych może pociągnąć za sobą wycenę wartości inwestycji poniżej ceny nabycia, w przypadku stosowania odpisów z tytułu trwałej utraty wartości. Jeżeli jednostka zastosuje wycenę według wartości przeszacowanej lub godziwej, aktualizacja wartości inwestycji może się odbyć w dwóch kierunkach - powyżej lub poniżej ceny nabycia.
Przykład 1
1 stycznia 2008 r. jednostka A kupiła 100% udziałów w jednostce B za kwotę 250 000 zł. Jednostka A wycenia inwestycje w jednostkach zależnych zgodnie z polityką rachunkowości na poziomie ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości.
W ciągu roku kondycja jednostki B znacznie się pogorszyła z powodu powstania w jej otoczeniu silnej konkurencji. Jej wyniki finansowe będą niższe, niż oczekiwano na początku roku. Jednostka A jest zobowiązana na dzień bilansowy do dokonania odpisu aktualizującego wartość inwestycji. Stwierdzono, że odpis aktualizujący będzie wynosił 40%, czyli 100 000 zł.
W związku z zaistniałą sytuacją powstanie różnica przejściowa między wartością podatkową 250 000 zł a wartością bilansową 150 000 zł, powodująca zmniejszenie podstawy opodatkowania w momencie sprzedaży udziałów.
Będzie to zatem ujemna różnica przejściowa w kwocie 100 000 zł.
Przy założeniu, że stawka podatkowa wynosi 19%, powstanie konieczność zaksięgowania w poczet aktywów z tytułu podatku odroczonego kwoty 19 000 zł (100 000 zł × 19%).
Warto zwrócić uwagę na fakt, że jednostka posiadająca udziały ma prawo do zysków wypracowanych przez jednostkę zależną. Jeżeli jednostka zależna zamknie swój rok obrotowy wynikiem dodatnim, powstanie zysk do podziału, który w konsekwencji będzie stanowił podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym.
W praktyce niemal zawsze jednostka dominująca kontroluje politykę swoich jednostek zależnych dotyczącą dywidend. Jest ona w stanie kontrolować również terminy odwracania się różnic przejściowych związanych z tą inwestycją (włącznie z różnicami przejściowymi wynikającymi z niepodzielonych zysków).
Ponadto często, ze względów praktycznych, jest niewykonalne ustalenie kwoty podatków dochodowych, jakie wymagałyby zapłaty, gdy różnica przejściowa się odwróci. Dlatego jeżeli jednostka dominująca ustali, że zyski te nie będą podzielone w dającej się przewidzieć przyszłości, to nie tworzy rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego.
Poza różnicami przejściowymi związanymi z zakupem udziałów powstaje konieczność analizy transakcji między jednostkami powiązanymi.
Przepisy dotyczące cen transferowych wymuszają stosowanie rozmaitych marż przy transakcjach wewnątrzgrupowych. Zasadniczo zawsze będzie tak, że sprzedaż np. środków trwałych lub towarów będzie obarczona marżą.
W skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym taka transakcja powinna zostać wyeliminowana, gdyż z punktu widzenia grupy kapitałowej jako jedności nie może ona mieć wpływu na wynik finansowy. Należy zatem wyeliminować przychody i koszty w transakcjach powiązanych.
W przypadku sprzedaży środka trwałego przez spółkę dominującą spółce zależnej eliminowany będzie zysk na transakcji w okresie, kiedy ona wystąpiła, natomiast koszt i wartość bilansowa środka trwałego - sukcesywnie w okresach, kiedy będzie się dokonywała jego amortyzacja. Stosowanie przez spółki różnych stawek podatkowych i bilansowych spowoduje także konieczność skorygowania wartości podatku odroczonego.
Przykład 2
Spółka X posiada 100% udziałów w spółce Y. W kartotece środków trwałych spółka X posiada maszynę. W związku ze stosowaniem odmiennych stawek podatkowych i rachunkowych spółka X utworzyła rezerwę na podatek odroczony.
Tabela 1. Maszyna w księgach spółki X na 31 grudnia 2007 r.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Na początku kolejnego roku obrotowego, tj. 1 stycznia 2008 r., spółka X sprzedała spółce Y maszynę za kwotę 30 000 zł.
Sporządzając skonsolidowane sprawozdanie finansowe na 31 grudnia 2008 r., należy wyeliminować transakcję sprzedaży środka trwałego.
Tabela 2. Sprzedaż środka trwałego przez spółkę X
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Do wyliczenia korekt z tytułu amortyzacji niezbędne jest wyliczenie wartości netto i amortyzacji sprzedanej maszyny, tak jakby ta transakcja nie wystąpiła (kartoteka konsolidacyjna).
Tabela 3. Wyliczenie amortyzacji do korekty
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
W spółce kupującej Y środek trwały zostanie wprowadzony na stan, a jego wartość na dzień bilansowy będzie się przedstawiała następująco:
Tabela 4. Środek trwały w księgach spółki Y
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Skonsolidowane sprawozdanie finansowe podlega korekcie z tytułu różnic.
1. Korekta uzyskanego zysku między spółkami - 10 000 zł.
2. Różnica amortyzacji bilansowej spółki X i spółki Y - 2000 zł (razem różnica wartości bilansowej: 27 000 zł - 15 000 zł = 12 000 zł).
3. Korekta podatku dochodowego: 24 000 zł - 0 zł = 24 000 zł.
4. Różnica przejściowa: 24 000 zł × 19% = 4560 zł.
Tabela 5. Korekty konsolidacyjne
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Tabela 6. Skonsolidowany bilans
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
UWAGA
W skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym różnice przejściowe mogą być inne niż związane z tą inwestycją różnice przejściowe wykazane w jednostkowym sprawozdaniu finansowym jednostki dominującej.
• art. 28 ust. 1, art. 37 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 93, poz. 363
• rozdział XVI KRS nr 2 „Podatek dochodowy”
• § 39-40 MSR nr 12 „Podatek odroczony”
Jerzy Rybka
główny księgowy w spółce z o.o., licencja MF