Redukcja obowiązków administracyjnych nałożonych na obywateli i przedsiębiorców ma przyczynić się do rozwoju gospodarczego w Polsce oraz ułatwić kontakty obywateli i przedsiębiorców z organami administracji rządowej i samorządowej.
Skutkiem zmian wprowadzonych ustawą ma być przede wszystkim ograniczenie biurokracji, zmniejszenie kosztów faktycznych prowadzenia działalności gospodarczej, redukcja liczby zezwoleń i rejestrów działalności regulowanej. W ramach usuwania z polskiego systemu prawnego przepisów niekorzystnych dla przedsiębiorców uproszczona ma być też procedura podejmowania działalności gospodarczej, ograniczony zostanie obowiązek w zakresie sprawozdawczości, a katalog form prowadzenia działalności gospodarczej zostanie poszerzony. Ustawa zakłada też m.in. pomoc dla przedsiębiorców zarówno przy rozpoczynaniu przez nich działalności gospodarczej, jak i w trakcie jej prowadzenia, obniżając koszty sądowe wpisu z 1000 zł do 500 zł oraz koszty związane z dokonaniem zmiany we wpisie z 400 zł na 250 zł. Oprócz powyższych zagadnień ustawodawca przewidział także nowe regulacje, zakładające możliwość przekształcania przedsiębiorców, będących osobami fizycznymi, w jednoosobowe spółki kapitałowe oraz obniżenie kosztów sądowych w sprawach cywilnych.
Oświadczenia zamiast zaświadczeń
Korzystną zmianą, która uprości życie każdego obywatela, bez względu na to, czy prowadzi działalność gospodarczą czy też nie, jest wprowadzenie instytucji oświadczenia w miejsce dotychczas istniejącego obowiązku przedkładania zaświadczeń. Dzięki temu procedury administracyjne będą z pewnością krótsze, a ludzie będą mogli zaoszczędzić czas, który do tej pory musieli poświęcić na pielgrzymkę do kolejnych urzędów w celu uzyskania określonych zaświadczeń. Zmiana ta będzie też z pewnością korzystna dla naszych kieszeni, ponieważ zaoszczędzimy na uiszczanych do tej pory opłatach z tytułu wydania przez dany organ zaświadczenia.
Do tej pory bardzo często musieliśmy w kontaktach z organami administracji publicznej udowadniać i wykazywać stan faktyczny bądź prawny poprzez przedkładanie zaświadczeń. Wprowadzona zmiana wprawdzie nie eliminuje tego obowiązku bezwzględnie, ale znacznie go ogranicza i dodatkowo wprowadza prawo składania oświadczeń w miejsce obecnego obowiązku przedstawiania zaświadczeń. Instytucja, do której zostanie złożone oświadczenie, będzie mieć możliwość zwrócenia się do organu, który dysponuje danymi podanymi przez osobę w oświadczeniu, o sprawdzenie ich rzetelności, jeżeli wzbudzą one wątpliwości. Przyjęto też zasadę, że jeżeli dany organ ma możliwość samodzielnego zasięgnięcia niektórych informacji lub danych, to niecelowe jest żądanie od obywatela czy przedsiębiorcy, aby taką informację dostarczył do urzędu. W konstruowaniu powyższej zmiany kierowano się tym, aby dana instytucja jak najwięcej informacji pozyskiwała od innych instytucji administracji, szczególnie drogą elektroniczną, nie angażując w całą procedurę obywatela.
Instytucja zaświadczeń nie została zupełnie wyeliminowana, albowiem w wielu przypadkach pozostawiono obywatelowi i przedsiębiorcy wybór. Będą mogli złożyć oświadczenie albo dostarczyć zaświadczenie. Taka potrzeba może wyniknąć na przykład w sytuacji, kiedy składający nie będzie miał pewności co do stanu faktycznego lub prawnego. Wówczas bezpieczniejszym rozwiązaniem będzie wystąpienie z wnioskiem o wydanie zaświadczenia i przedłożenie go właściwemu organowi. Jest to szczególnie ważne, ponieważ oświadczenie będzie składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Jednocześnie warto podkreślić, że przepisy zaproponowane w projekcie ustawy o ograniczaniu barier administracyjnych nie pozbawiają organów administracji prawa wydawania odpowiednich zaświadczeń.
Eliminacja zaświadczeń
Wprowadzając instytucję oświadczeń, dokonano przede wszystkim zmiany brzmienia art. 220 Kodeksu postępowania administracyjnego w celu dostosowania go do systemu składania oświadczeń i zaświadczeń. Od 11 lipca 2011 r. organ administracji publicznej nie może żądać zaświadczenia ani oświadczenia na potwierdzenie faktów lub stanu prawnego, jeżeli:
1) znane są one organowi z urzędu,
2) możliwe są do ustalenia przez organ na podstawie posiadanych przez niego ewidencji, rejestrów lub innych danych. Ponadto, organ administracji publicznej, żądający od strony lub innego uczestnika postępowania zaświadczenia albo oświadczenia na potwierdzenie faktów lub stanu prawnego, jest obowiązany wskazać przepis prawa wymagający urzędowego potwierdzenia tych faktów lub stanu prawnego.
Instytucja oświadczenia ma zmniejszyć biurokratyczne i finansowe koszty dopełniania procedur administracyjnych przez obywateli, w tym prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Wprowadzenie prawa do składania oświadczeń pozwoli na osiągnięcie tych samych skutków dowodowych co w przypadku zaświadczeń, redukując jednocześnie czas obywateli konieczny na ich uzyskanie oraz czas urzędników czy pracodawców niezbędny do ich wystawiania.
W ramach usuwania barier administracyjnych dokonano też uchylenia przepisów nakładających obowiązek przedkładania, w kontaktach z organami administracji publicznej, zaświadczeń o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej lub zaświadczeń (wypisów, odpisów) o wpisie do rejestru przedsiębiorców w KRS w sytuacji, gdy numer w odpowiednim rejestrze udało się przenieść do wniosku. W innych przypadkach wyżej wymienione zaświadczenia zamieniono na oświadczenia. Ponadto uchylone zostały przepisy nakładające obowiązek przedkładania w kontaktach z organami administracji publicznej zaświadczeń o nadaniu numeru NIP i REGON w sytuacji, gdy odpowiednie numery znalazły się we wniosku. Powyższe zmiany stanowią kontynuację nowelizacji z 2009 r., a przede wszystkim eliminacji z dniem 31 marca 2009 r. wymogu posługiwania się, przez podmioty podlegające wpisowi do rejestru, numerem REGON w kontaktach urzędowych i związanych z obrotem gospodarczym, zaświadczeniem o numerze REGON oraz podawania tego numeru w pieczęciach firmowych i drukach urzędowych.
O dochodach i płatnościach
W przepisach nakładających na obywatela obowiązek przedkładania zaświadczeń o dochodach, niezaleganiu z płatnościami wobec urzędu skarbowego i składkami do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych umożliwiono składanie oświadczeń. Tylko w sytuacjach uzasadnionego podejrzenia oświadczenia nieprawdy organ będzie mógł uzyskać informacje od właściwego urzędu skarbowego lub ZUS.
O niekaralności
Dokonano zmiany zaświadczenia o niekaralności na oświadczenie w tych przypadkach, gdy posiadanie takiego zaświadczenia nie jest uzasadnione ze względu na nadrzędny interes publiczny. Dodatkowo, ustawodawca zrezygnował całkowicie z zaświadczenia o niekaralności w sytuacjach, które były niezgodne z art. 220 kpa. Organ nie może więc żądać zaświadczenia na potwierdzenie faktów lub stanu prawnego, jeżeli dane te są możliwe do ustalenia na podstawie posiadanych przez niego rejestrów. W konsekwencji, na skutek wprowadzonych zmian, w przypadkach, gdy przepisy wymagały do tej pory złożenia zaświadczenia o niekaralności do Ministerstwa Sprawiedliwości, w ramach którego funkcjonuje Krajowy Rejestr Karny, uchylono odpowiednie przepisy, dodając przepisy stanowiące, że to Minister Sprawiedliwości we własnym zakresie zasięga z KRK informacji o osobie.
Obowiązek przedkładania zaświadczenia o niekaralności i zastąpienia go oświadczeniem nie został jednak wyeliminowany w stosunku do wszystkich osób. Ustawodawca utrzymał bowiem obowiązek przedłożenia ww. zaświadczenia w sytuacji, kiedy od danej osoby wymaga się nieposzlakowanej opinii. Dotyczy to na przykład osób prowadzących zgodnie z ustawą o grach hazardowych kasyna, salony gier, czy też prowadzących inną działalność związaną z grami hazardowymi. Przesłanki, jakimi kierował się w tym przypadku ustawodawca, wydają się słuszne i racjonalne. Skoro bowiem ustawa wymaga od tych osób nienagannej opinii i niekaralności, ich oświadczenia o niekaralności musiałyby i tak w każdym przypadku być weryfikowane przez właściwy organ. Mogłoby to doprowadzić do wydłużenia procedury udzielania odpowiednich zezwoleń i koncesji w tym zakresie.
Podobne uregulowanie, ze względu na konieczność stosowania szczególnych wymogów bezpieczeństwa, przewidziano w stosunku do osób bezpośrednio uczestniczących w zawieraniu transakcji i organizujących prowadzenie kantoru, prowadzących działalność detektywistyczną, zajmujących się działalnością w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją, a także ze względu na bezpieczeństwo pasażerów, w przypadku kierowców jeżdżących taksówkami.
Wyjątki
Nie we wszystkich przypadkach obowiązek posługiwania się zaświadczeniem został wyeliminowany. Ustawodawca uznał bowiem, że w niektórych przypadkach konieczne jest utrzymanie tego obowiązku. Z taką sytuacją mamy do czynienia na przykład w odniesieniu do zaświadczeń wydanych przez odpowiednie władze lub organizacje państwa członkowskiego UE, mówiących, że dana osoba nie została pozbawiona prawa do wykonywania zawodu lub prawo to nie zostało zawieszone i nie toczy się postępowanie w sprawie zawieszenia działalności (pielęgniarki, położne, architekci). Nadal więc organy państw członkowskich, rozpatrujące wniosek o zezwolenie na wykonywanie określonego zawodu, mogą wymagać od wnioskodawcy przedstawienia dokumentów i zaświadczeń potwierdzających, że nie zawieszono go w prawie wykonywania zawodu z powodu poważnego wykroczenia zawodowego lub przestępstwa. Z tożsamą sytuacją mamy do czynienia w przypadku zaświadczenia organów UE stwierdzającego wykształcenie lub praktykę potrzebną do wykonywania zawodu, np. pielęgniarki, architekta, przewoźnika; zaświadczenia o ukończeniu szkolenia z produkcji integrowanej (ustawa o ochronie roślin); zaświadczenia organu państwa trzeciego o spełnianiu przez wodę wymagań określonych w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia, czy też zaświadczenia KNF, że fundusz działa zgodnie z prawem wspólnotowym.
Odpisy i kserokopie
Kolejną zmianą w zakresie obowiązku przedkładania przez obywatela określonych dokumentów jest wprowadzenie możliwości posługiwania się kserokopią określonych dokumentów. Po wejściu w życie ustawy w każdym przypadku, w którym do tej pory musieliśmy przedłożyć odpis bądź urzędowo poświadczoną kopię, wystarczające będzie przedłożenie zwykłej kopii dokumentów potwierdzających wykształcenie, akt urodzenia, czy też akt zgonu. Uproszczenie przepisów w tym zakresie ma zasadnicze znaczenie, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, że oryginalne wersje tych dokumentów wydawane są, co do zasady, w ograniczonej ilości, a uzyskanie każdego odpisu jest nie tylko czasochłonne, ale i kosztowne.
Paulina Ołdziejewska
aplikant radcowski Kancelaria SWS