Dnia 18 marca 2011 r. została uchwalona nowelizacja ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 84, poz. 455), której większość przepisów weszła w życie wraz z początkiem nowego roku akademickiego, czyli 1 października 2011 r. Nowelizacja wprowadziła wiele ważnych zmian dotyczących systemu kształcenia, z których najistotniejsze zostaną omówione poniżej.
Na wstępie należy wskazać, że zgodnie z nowelizacją, od nowego roku akademickiego zlikwidowano stypendium za wyniki w nauce lub sporcie. Zostało ono zastąpione stypendium rektora dla najlepszych studentów. Takie stypendium będzie mógł otrzymać student, który osiągnął w ostatnim roku akademickim wysoką średnią ocen lub ma na swoim koncie osiągnięcia naukowe, artystyczne czy wysokie wyniki sportowe. Zaznaczyć należy, że stypendium rektora będzie mogło otrzymać tylko 10% studentów każdego kierunku studiów prowadzonego na uczelni. Ponadto, aby otrzymać stypendium rektora, konieczne będzie złożenie odpowiedniego wniosku wraz z dokumentami potwierdzającymi osiągnięcia studenta.
Wśród rozwiązań wprowadzonych nowelizacją, na które oczekiwały środowiska studentów oraz kadra naukowa, należy wskazać zwiększenie autonomii uczelni w tworzeniu nowych kierunków i programów kształcenia. Ponadto, nowe przepisy umożliwiają najlepszym wydziałom ubieganie się o status Krajowego Naukowego Ośrodka Wiodącego na 5 lat. Uzyskanie takiego statusu jest korzystne, gdyż w tym czasie uczelnie będą otrzymywać większe dotacje na swoją działalność. Uczelnie będą również monitorować kariery zawodowe swoich absolwentów w celu dostosowania kierunków studiów i programów kształcenia do potrzeb rynku pracy, w szczególności po trzech i pięciu latach od dnia ukończenia studiów. Powyższe rozwiązania pozwolą uczelniom dostosowywać w większym stopniu ofertę kierunków studiów do potrzeb społeczeństwa XXI wieku.
Nowelizacja wprowadziła także zmiany dotyczące pracowników uczelni wyższych. Najważniejszą z nich jest ograniczenie pracy na wielu etatach. Nauczyciele akademiccy zatrudnieni w uczelni publicznej będą mogli podjąć lub kontynuować zatrudnienie w ramach stosunku pracy tylko u jednego dodatkowego pracodawcy prowadzącego działalność dydaktyczną lub naukowo-badawczą i tylko po uzyskaniu na to zgody rektora. Ponadto, zgodnie z nowelizacją, okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta i asystenta będzie nadal określony w statucie uczelni. Jednak, okres ten nie będzie dłuższy niż 8 lat. Czas ten ma umożliwić pracownikowi zrobienie habilitacji lub doktoratu.
Kolejną zmianą, która wejdzie w życie dopiero z dniem 1 stycznia 2012 r., jest wprowadzenie odpłatności za drugi kierunek studiów. Uczelnia będzie miała prawo pobierać takie opłaty od studentów, którzy studiują w trybie stacjonarnym na drugim i kolejnych kierunkach studiów. Jednocześnie studia na drugim kierunku będą bezpłatne dla osób, które otrzymają stypendium rektora na swoim pierwszym kierunku. Zwolnieni z opłat będą także ci studenci, którzy po pierwszym roku studiów na drugim kierunku znajdą się w grupie osób uprawnionych do otrzymywania stypendium rektora. Ta zmiana budzi największy niepokój wśród obecnych i przyszłych studentów, a jednocześnie największe wątpliwości pod względem zgodności z Konstytucją. Jednak, warto dodać, że studenci przyjęci na studia przed dniem wejścia w życie nowelizacji (1 października 2011 r.) oraz w roku akademickim 2011/2012, studiujący bez opłat za kształcenie na więcej niż jednym kierunku studiów nie wnoszą opłat do końca okresu studiów przewidzianego w programie i planie studiów. Zaś studenci wnoszący opłaty za kształcenie, wnoszą opłaty na dotychczasowych zasadach do końca okresu studiów przewidzianego w programie i planie studiów.
Podsumowując, niektóre z rozwiązań wprowadzonych nowelizacją, takie jak np. zwiększenie autonomii uczelni w tworzeniu programów nauczania czy zadbanie o ciągły rozwój pracowników szkół wyższych mogą przyczynić się do poprawienia jakości kształcenia. Z drugiej jednak strony, niektóre zmiany, takie jak wprowadzenie odpłatności za drugi kierunek studiów budzą wątpliwości i mogą zablokować ścieżkę naukową wielu studentów, których nie stać na płacenie za studia. Dodatkowo likwidacja stypendium za wyniki w nauce lub sporcie, przyjmowana jest przez część środowiska studentów jako zmniejszenie motywacji i dodatkowego bodźca do osiągania wysokich ocen. Studenci zwracają przy tym uwagę, że przesunięcie ośrodka decyzji w tym zakresie do rąk rektorów, w szczególności w zakresie tzw. „osiągnięć artystycznych, czy wysokich wyników sportowych”, może zostać potraktowane jako narzędzie typowo uznaniowe, przy jednoczesnym braku jasnych kryteriów ocennych w tym zakresie. Zasadność wprowadzonych rozwiązań będzie mogła być jednak dokładniej oceniona dopiero za kilka lat, kiedy przetestują ją kolejne roczniki studentów.
Patrycja Dzięgielewska
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna