Co pewien czas wraca spór o interpretację przepisów regulujących obowiązek podatkowy w podatku od towarów i usług. Przepisy te, zarówno pod rządami obecnej ustawy, jak i jej poprzedniczki obowiązującej w latach 1993-2004, nie uległy istotnym zmianom. Ich treść - na tle innych przepisów tych ustaw - jest stosunkowo prosta.
Decyzja podatnika
Dla powstania obowiązku podatkowego kluczowe znaczenie ma czynność podlegająca opodatkowaniu (obecnie dostawa towarów lub wykonanie usługi). Ponieważ czynność ta musi być fakturowana, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, nie później jednak niż w siódmym dniu od dnia wykonania czynności.
Ustawodawca celowo i świadomie uzależnił w tym przypadku powstanie obowiązku podatkowego od działania podatnika wykonującego obowiązek prawny wystawienia faktury, bo ona przecież dopiero określa podstawę opodatkowania i podatek należny. Podatnik może więc - w granicach określonych przez ustawodawcę - wybrać moment powstania obowiązku podatkowego. Decyduje o tym data wystawionej faktury.
Rozliczanie zaliczek
Jest to uzasadnione zarówno względami pragmatycznymi (niezbędny czas dla obiegu dokumentów i sporządzenia prawidłowej faktury), jak i celowościowymi. Nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia, aby zbędnie utrudniać wykonywanie podstawowej dla tego podatku czynności, jaką jest fakturowanie i tym samym zwiększać ryzyko błędu w identyfikacji obowiązku podatkowego.
Wyjątkiem od tej zasady jest powstanie obowiązku podatkowego w przypadku zaliczek (przedpłat, rat, zadatków). Wtedy obowiązek powstaje punktowo z chwilą przyjęcia zapłaty. Tu też należy zgo- dzić się z ustawodawcą, który mógł, w drodze wyjątku, związać powstanie obowiązku ze zdarzeniami powstającymi ściśle określonej dacie - jest to data stosunkowo łatwa do ustalenia i w dużym stopniu niezależna od podatnika (uznanie rachunku bankowego jest czynnością banku). Warto przypomnieć, że zdarzenia te też podlegają fakturowaniu, lecz obowiązek podatkowy w tym przypadku powstaje - jako wyjątek - z dniem otrzymania zapłaty.
Zasada ogólna, w myśl której obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, przy czym wystawienie to nie może nastąpić wcześniej niż w dniu wykonania czynności i nie później niż w ostatnim dniu terminu określonego w ustawie, jest w pełni akceptowana przez praktyków oraz doktrynę. Zasada ta ma również zastosowanie w większości przypadków szczególnych momentów powstania obowiązków podatkowych. Paradoks jednak polega na tym, że w niektórych przypadkach szczególnych momentów powstania obowiązku podatkowego pojawiają się głosy negujące jej istnienie.
Ostatnio pogląd ten pojawił się np. w orzecznictwie sądowym (wyrok NSA z 20 września 2006 r., I FSK 1201/05) i dotyczy sprzedaży złomu pod rządami poprzedniej ustawy, gdy obowiązywała zasada, że obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty nie później niż 20 albo 30 dni (w zależności od charakteru złomu) od dnia wysyłki złomu. Bezspornym jest, że ma tu zastosowanie ta sama zasada ogólna: dzień wystawienia faktury decyduje o powstaniu obowiązku podatkowego. Różnica polega jedynie na tym, że ze względów praktycznych termin na jej wystawienie jest dłuższy niż siedem dni.
Poza tym każdy przypadek otrzymania zapłaty, w tym również w okresie od wydania towarów do upływu tego terminu, rodzi obowiązek podatkowy. Ten ostatni przypadek charakterystyczny jest również dla większości po- zostałych szczególnych momentów powstania obowiązku podatkowego i jest uzasadniony potrzebą ochrony interesu publicz-nego, gdyż zapłata niebędąca zaliczką (zadatkiem), którą otrzyma podatnik w okresie od wydania towarów do upływu ostatniego dnia terminu, w którym powstaje obowiązek podatkowy, powinna podlegać opodatkowaniu.
Odstępstwa od zasady
Z niewiadomych powodów akurat w tych przypadkach część doktryny dostrzega odstępstwo od zasady ogólnej, a obowiązek podatkowy powstaje tu punktowo w ostatnim dniu tych terminów. Nie sposób zrozumieć sensu tych poglądów, bo nie wynikają z treści gramatycznej przepisów. Co więcej pogląd ten jest dość odległy od realiów prowadzenia rejestrów oraz sporządzania deklaracji podatkowych, gdyż każdy księgowy musiałby dodatkowo sprawdzać, kiedy upłynął 20 albo 30 dzień od wydania towarów i uważać, aby nie zaksięgować faktury w miesiącu jej wystawienia, jeżeli ostatni dzień przypada w następnym miesiącu. Poza tym nie jest tu chroniony interes publiczny (wręcz odwrotnie, jest to pogląd szkodliwy dla budżetu), a podatnikom, którzy chcą wcześniej zapłacić podatek, rzuca się kłody pod nogi.
Ważne!
Podanie na fakturze dwóch dat: sprzedaży, po której liczone jest siedem dni, oraz daty wystawienia faktury pozwala na możliwie najprostsze prowadzenie ewidencji i składanie deklaracji
Witold Modzelewski
Instytut Studiów Podatkowych