22 września 2016 r. w Dzienniku Gazecie Prawnej ukazał się wywiad z prokuratorem Pawłem Kołodziejskim, który został przeprowadzony przez redaktor Agnieszkę Pokojską. Wywiad ten obarczono tytułem: „Profesjonalni doradcy podatkowi nadużywają tajemnicy zawodowej”. Na skutek skutecznej interwencji Rzeczniczki Krajowej Izby Doradców Podatkowych tytuł wywiadu został zmieniony na: „Profesjonalni doradcy nadużywają tajemnicy zawodowej”.
Tytuł ten stanowił nadużycie, bowiem doradcom podatkowym poświęcony jest jedynie jeden akapit wywiadu. Artykuł w całości dotyczy przestępczości finansowo-skarbowej i niedociągnięć (oraz perspektyw naprawy) aparatu państwa polskiego w kontekście jej zwalczania. Sama zmiana tytułu polegająca na usunięciu przymiotnika „podatkowi” nie spowodowała, że tytuł stał się adekwatny do treści wywiadu. Do kogo bowiem miałby odnosić się tytuł wywiadu - „Profesjonalni doradcy nadużywają tajemnicy zawodowej” - dotyczącego kwestii okołopodatkowych? Większość czytelników odniesie ten tytuł bezpośrednio do doradców podatkowych. Powszechnie wiadomo, że doradca podatkowy jest na mocy ustawy zobowiązany do zachowania tajemnicy zawodowej na takich samych zasadach jak adwokat, lekarz, czy radca prawny.
Jedynie część wywiadu odnosi się do ogólnie pojętej tajemnicy zawodowej, czyli tajemnicy skarbowej, celnej pracownika kontroli skarbowej, doradcy podatkowego, ZUS-u, bankowej, adwokata, czy też radcy prawnego. Prokurator Paweł Kołodziejski jest zdania, iż ze względu na powyższe tajemnice, ukończenie śledztwa w (instrukcyjnym) terminie spotyka się ze znaczącymi trudnościami. Większość powyższych tajemnic stanowi wrażliwe informacje znajdujące się w posiadaniu rożnych organów państwowych. W związku z tym „łatwiejszy dostęp do informacji objętych głównie tajemnicą skarbową (...)”, zgodnie z oczekiwaniami pana prokuratora, możnaby uzyskać poprzez stworzenie, na gruncie prawa powszechnie obowiązującego, systemu wymiany informacji pomiędzy tymi organami państwowymi. Autorzy nie są w stanie odpowiedzieć, jaki związek powyższa kwestia ma z tajemnicą zawodową „doradcy”, jak miałby sugerować tytuł wywiadu.
Zdaniem prokuratora Pawła Kołodziejskiego „niektórzy doradcy [podatkowi] starają się wykorzystać ją [tajemnicę zawodową] do odmowy wydania dokumentów księgowych podatnika, faktur, rejestrów zakupu i sprzedaży, czyli dokumentów, które są niezbędne w śledztwie skarbowym. Zdaniem autorów przywołane wyżej dokumenty nie są objęte tajemnicą zawodową doradcy podatkowego. Stanowią one dokumenty księgowe podlegające wydaniu na żądanie prokuratora. W tym miejscu przypomnieć należy, że działalność księgowa nie jest elementem działalności doradztwa podatkowego, zastrzeżonym zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym tylko dla doradców podatkowych. Sam fakt wykonywania czynności księgowych przez doradcę podatkowego nie przenosi tajemnicy zawodowej na ogół wykonywanych przez niego czynności. Przede wszystkim informacje powzięte celem przygotowania przywołanych wyżej dokumentów (np. korekt deklaracji podatkowych) objęte są tajemnicą zawodową doradcy podatkowego.
Dodatkowo pan prokurator zdaje się zapominać o zmianach wprowadzonych Ustawą z dnia 10 września 2015 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015, poz. 1649). Nowo dodany do Ordynacji podatkowej art. 193a wprowadził zmianę w zakresie udostępniania organom podatkowym ksiąg podatkowych oraz dowodów księgowych w jednolitym formacie elektronicznym, w pliku o odpowiedniej strukturze logicznej. Od 1 lipca 2018 roku, obowiązek udostępniania organom na żądanie tzw. Jednolitego Pliku kontrolnego będzie ciążyć na wszystkich przedsiębiorcach. W strukturze JPK znajdować się będą wszystkie przywołane przez prokuratora dokumenty księgowe. To do kompetencji racjonalnego ustawodawcy należy umocowanie prokuratorów prowadzących postępowanie karno-skarbowe do żądania dokumentów księgowych znajdujących się w strukturze Jednolitego Pliku Kontrolnego.
Polecamy: Jednolity Plik Kontrolny – praktyczny poradnik (wydanie II z dodatkiem specjalnym) (książka)
Pogląd o „nadużywaniu tajemnicy zawodowej doradców podatkowych” może wynikać z błędnego występowania o dokumenty przez organy władzy publicznej, w tym przez prokuratorów prowadzących śledztwa karno-skarbowe. Z praktyki zawodowej autorów wynika, że organy występują z żądaniem o wydanie wszelkich dokumentów znajdujących się w posiadaniu doradcy podatkowego, które dotyczyłyby prowadzonego postępowania. Tak szeroki zakres żądania narusza tajemnicę zawodową. Wśród „wszelkich informacji”, którymi dysponuje doradca podatkowy znajdują się bowiem dane poufne. W takim wypadku doradca podatkowy, zobowiązany jest do odmowy określonego działania. Zgodnie z zasadami etyki zawodowej rzeczą niedopuszczalną jest naruszenie tajemnicy zawodowej. Nie mniej istotnym jest fakt, iż właścicielem dokumentów jest mocodawca doradcy podatkowego.
Szczególnym przypadkiem nieprawidłowego postępowania są też pojawiające się nieuzasadnione próby przesłuchania doradcy podatkowego na okoliczności objęte tajemnicą zawodową. Taką sytuację należy porównać z próbą przesłuchania adwokata na okoliczność informacji powziętych w związku z obroną oskarżonego w postępowaniu karnym. Przypomnieć należy, że jedną z podstaw kontynentalnego systemu prawnego jest prawo do obrony. Stanowi ono jeden z elementów cywilizacji łacińskiej. Esencją prawa do obrony jest tajemnica obrończa (w tym tajemnica doradcy podatkowego). W demokratycznym państwie prawa jedynie w nadzwyczajnych sytuacjach dopuszcza się uchylenie tajemnicy obrończej. Zgodnie z art. 180 § 2 Kodeksu postępowania karnego „Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora”. Pomimo to zdarza się, że wbrew przywołanemu wyżej przepisowi, prokuratorzy próbują w celu ułatwienia przeprowadzenia postępowania przygotowawczego pozyskać informacje od doradcy podatkowego, które winni są zdobyć inną drogą.
Z sytuacją próby uchylenia tajemnicy zawodowej spotkał się też współautor - doradca podatkowy Ryszard Małkiewicz. W ramach prowadzonego postępowania karno-skarbowego Sąd Rejonowy w Płocku uchylił jego tajemnicę zawodową w związku z postępowaniem karno-skarbowym prowadzonym przez Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej próbował w sposób niedopuszczalny pozyskać informacje na okoliczność sporządzenia korekt deklaracji VAT-7 na rzecz jego mocodawcy. Na skutek zażalenia autora Sąd Okręgowy w Płocku odmówił uchylenia tajemnicy zawodowej autora (sygn. akt V Kz 295/15), podnosząc argument braku wypełnienia przesłanki zawartej w art. 180 § 2 Kodeksu postępowania karnego, czyli braku możliwości ustalenia danej okoliczności na podstawie innego dowodu. Rzeczą oczywistą jest, iż w zaistniałym stanie faktycznym w sposób niedopuszczalny próbował uzyskać dowód z zeznań doradcy podatkowego na okoliczność czynności doradztwa podatkowego wykonywanych na rzecz mocodawcy.
Ryszard Małkiewicz
doradca podatkowy
Marcin Hermanowski
aplikant doradcy podatkowego