Na wstępie należy wskazać, że przepisy dotyczące zjawiska mobbingu w miejscu pracy zostały uregulowane w art. 943 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Ustawodawca formułując definicję mobbingu wskazał kilka przesłanek, które muszą wystąpić, aby można było stwierdzić, że w danym przypadku mamy do czynienia ze zjawiskiem mobbingu. Po pierwsze należy wskazać, że mobbing może polegać zarówno na działaniu jak i zaniechaniu, które odnosi się do pracownika lub jest skierowane przeciwko niemu. Zatem, jest to zjawisko, które ma bezpośredni związek z pracą i odnosi się do określonej osoby fizycznej, która występuje w roli pracownika. Ofiarą mobbingu nie może stać się natomiast pracodawca. W jego przypadku możemy co najwyżej mówić o naruszeniu jego dóbr osobistych.
Po drugie, mobbing jest zachowaniem, które polega na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika. Wiążę się on zatem z dolegliwościami po stronie pracownika, które występują z odpowiednio dużym nasileniem oraz częstotliwością, a także z negatywnym nastawieniem sprawcy (mobbera). Co więcej, mobbing nie może być działaniem jednorazowym. Ustawodawca nie sprecyzował, jak długo musi trwać konkretne zachowanie, aby można je było uznać za mobbing, jednakże w praktyce przyjmuje się, że powinno być to co najmniej 6 miesięcy.
Dodatkowo, mobbing jest zachowaniem, wywołującym u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, a także powodującym lub mającym na celu poniżenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. W tym przypadku nie jest konieczne wystąpienie jednego z powyższych skutków, a jedynie wykazanie zamiaru, jaki przyświecał sprawcy mobbingu.
Należy podkreślić, że aby można było stwierdzić, że w danym przypadku mamy do czynienia ze zjawiskiem mobbingu, wszystkie przedstawione powyżej przesłanki muszą wystąpić łącznie, a ciężar wykazania ich wystąpienia spoczywa na pracowniku. Warto dodać, że mobbing może występować nie tylko w relacjach przełożony - pracownik, ale również na gruncie stosunków między współpracownikami. Jedną ze skuteczniejszych metod eliminacji zjawiska mobbingu w miejscu pracy jest np. organizowanie szkoleń na temat mobbingu wśród pracowników zarówno niższego jak i wyższego szczebla.
Mobbing w każdym przypadku narusza zasady współżycia społecznego, bardzo często wyrządzając pracownikowi dużą szkodę. Ustawodawca zdając sobie sprawę z negatywnego charakteru mobbingu, nałożył na pracodawcę obowiązek przeciwdziałania mobbingowi. Pracodawca powinien zatem podjąć odpowiednie działania, które zapobiegną możliwości wystąpienia tego zjawiska w jego zakładzie pracy lub jeżeli już ono zaistniało, udzielić pomocy ewentualnym jego ofiarom. Niedochowanie tego obowiązku, może powodować po stronie pracodawcy powstanie odpowiedzialności wobec mobbingowanego pracownika.
Pracownikowi, który stał się ofiarą mobbingu, przysługują wobec pracodawcy dwa roszczenia. Pierwszym jest roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, którego można się domagać, jeżeli mobbing wywołał u pracownika rozstrój zdrowia. Drugim natomiast jest roszczenie o odszkodowanie w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, jeżeli mobbing stał się przyczyną rozwiązania umowy o pracę. W tym przypadku rozwiązanie umowy powinno nastąpić w formie pisemnej, ze wskazaniem przez pracownika przyczyny rozwiązania.
Podsumowując, regulacje prawne dotyczące zjawiska mobbingu mają przede wszystkim na celu ochronę pracowników i przeciwdziałanie zjawisku mobbingu w miejscu pracy. Niestety zjawisko to nadal występuje w wielu zakładach pracy. Miejmy nadzieję jednak, że zwiększająca się świadomość pracowników odnośnie przysługujących im praw w przypadku wystąpienia mobbingu, przyczyni się do zmniejszenia ilości przypadków jego występowania.
Patrycja Dzięgielewska, aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna