W dniu 24 września 2015 r. Sąd Najwyższy („SN”) wydał wyrok (sygn. I UK 205/15), w którym odniósł się do możliwości wyłączenia z podstawy wymiaru składek ZUS wartości bonów żywnościowych, uprawniających pracowników do zakupu na ich podstawie artykułów spożywczych. Podstawą dla tego wyłączenia miałby być przepis § 2 ust. 1 pkt 11 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe („Rozporządzenie składkowe”). Zgodnie z tym przepisem, podstawy wymiaru składek nie stanowi wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom do spożycia bez prawa do ekwiwalentu z tego tytułu - do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 190 zł.
W wydanym wyroku SN orzekł, że z podstawy wymiaru składek na podstawie powołanego powyżej przepisu wyłączone są jedynie bony żywnościowe uprawniające do spożycia posiłku, który nadaje się do tego celu w miejscu i czasie pracy u zainteresowanego pracodawcy (w stołówkach, barach, punktach gastronomicznych). Natomiast, wartość bonów żywnościowych, które uprawniają do nabywania produktów spożywczych w sklepach i centrach handlowych, powinna być wliczana do podstawy wymiaru składek.
W związku z powyższym powstaje pytanie, czy możliwość wyłączenia z podstawy wymiaru składek ZUS wartości bonów żywnościowych przeznaczonych do nabycia napojów i artykułów spożywczych w punktach handlowych, została definitywnie wykluczona przez Sąd Najwyższy? Odpowiedź brzmi: NIE.
Monitor prawa pracy i ubezpieczeń
Należy bowiem podkreślić, iż w stanie faktycznym, do którego odnosi się wyrok SN, spółka wydając swoim pracownikom bony żywnościowe nie była do tego zobligowana odrębnymi przepisami o bezpieczeństwie i higienie pracy. W rezultacie, wydawane bony nie były bonami na posiłki i napoje profilaktyczne. Jest to okoliczność mająca zasadnicze znaczenie. Należy bowiem zauważyć, iż
Rozporządzenie składkowe zawiera również przepisy, które w sposób szczególny określają warunki, przy spełnieniu których wartość bonów żywnościowych, przeznaczonych dla pracowników uprawnionych do otrzymania posiłków i napojów profilaktycznym, jest zwolniona z podstawy wymiaru składek ZUS. Takim przepisem jest w szczególności przepis § 2 ust. 1 pkt 6. Zgodnie z tym przepisem, podstawy wymiaru składek nie stanowią wartość świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwalenty za te świadczenia wypłacane zgodnie z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów lub właściwego ministra (...) oraz wartość otrzymanych przez pracowników bonów, talonów, kuponów lub innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie napojów bezalkoholowych, posiłków oraz artykułów spożywczych, w przypadku gdy pracodawca, mimo ciążącego na nim obowiązku wynikającego z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, nie ma możliwości wydania pracownikom posiłków i napojów bezalkoholowych.
Na podstawie powyższej regulacji możliwe jest wyłączenie z podstawy wymiaru składek nie tylko wartości bonów żywnościowych przeznaczonych do nabycia gotowych posiłków, ale również bonów uprawniających do nabycia na ich podstawie artykułów spożywczych i napojów bezalkoholowych. Należy bowiem powtórzyć za Sądem Najwyższym, że termin „posiłek” nie jest tożsamy z „produktem spożywczym”. Z tego powodu, w powołanym wyroku SN orzekł, iż ze zwolnienia z oskładkowania określonego w § 2 ust. 1 pkt 11 Rozporządzenia składkowego korzystają jedynie bony uprawniające do nabycia gotowych posiłków, gdyż w treści tego przepisu nie ma mowy o możliwościach nabycia za pomocą bonów również artykułów spożywczych. Taką możliwość dopuszcza natomiast wprost przepis § 2 ust. 1 pkt 6 Rozporządzenia składkowego, który z podstawy wymiaru składek wyłącza bony przeznaczone na zakup posiłków lub artykułów spożywczych lub napojów bezalkoholowych.
Powyższe różnice w zakresie zastosowania przepisów § 2 ust. 1 pkt 6 oraz § 2 ust. 1 pkt 11 Rozporządzenia składkowego podkreślił w powołanym już wyroku Sąd Najwyższy, stwierdzając, iż sąd w pełni podziela stanowisko, że na podstawie § 2 pkt 11 rozporządzenia z dnia 18 grudnia 1998 r. wyłączeniu z podstawy wymiaru składek podlega wyłącznie wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikowi do spożycia, które znajdują się w stanie nadającym się do tego celu (spożycia) w miejscu i czasie pracy u zainteresowanego pracodawcy. Tych wymagań nie spełniają bony żywnościowe, które miałyby być przyznawane wszystkim pracownikom do zrealizowania we wskazanych im licznych punktach gastronomicznych lub sieciach handlowych, które oferują w zamian rozmaite produkty spożywcze.
Kodeks pracy 2016 z komentarzem
Podkreślenia wymaga, iż rozporządzenie z dnia 18 grudnia 1998 r. wyłącznie w § 2 pkt 6 dopuszcza możliwość wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne wartości świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwalentów za te świadczenia wypłacanych zgodnie z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów lub właściwego ministra (...) oraz wartości otrzymanych przez pracowników bonów, talonów, kuponów lub innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie napojów bezalkoholowych, posiłków oraz artykułów spożywczych, w przypadku gdy pracodawca, mimo ciążącego na nim obowiązku wynikającego z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, nie ma możliwości wydania pracownikom posiłków i napojów bezalkoholowych.
W świetle powyższych uwag podkreślić należy, iż SN w wyroku z 24.09.2015 r. nie wykluczył dopuszczalności wyłączenia z podstawy wymiaru składek ZUS wartości bonów uprawniających do nabycia na ich podstawie artykułów spożywczych i napojów bezalkoholowych w punktach handlowych. Wprost przeciwnie, sąd dopuścił taką możliwość. Niezbędnym warunkiem dla zastosowania tego wyłączenia jest jednak, aby bony żywnościowe przyznawane były pracownikom uprawnionym na podstawie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy do otrzymania posiłków i napojów profilaktycznych.