Dni wolne od pracy uregulowane zostały ustawowo. Ustawa z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy zawiera katalog, w jakie dni pracownik powinien mieć wolne.
Dniami wolnymi od pracy są:
• 1 stycznia - Nowy Rok
• pierwszy dzień Wielkiej Nocy
• drugi dzień Wielkiej Nocy
• 1 maja - Święto Państwowe
• 3 maja - Święto Narodowe Trzeciego Maja
• pierwszy dzień Zielonych Świątek
• dzień Bożego Ciała
• 15 sierpnia - Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny
• 1 listopada - Wszystkich Świętych
• 11 listopada - Narodowe Święto Niepodległości
• 25 grudnia - pierwszy dzień Bożego Narodzenia
• 26 grudnia - drugi dzień Bożego Narodzenia
• wszystkie niedziele
Niekiedy zdarza się, że w dniu wolnym od pracy wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy przypada święto. W takiej sytuacji pracodawca musi wskazać inny dzień wolny od pracy w okresie rozliczeniowym. W przypadku bowiem, gdy np. w sobotę (wyznaczoną jako dzień wolny) wypada święto, to wówczas ta sobota nie jest już dniem wolnym od pracy z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy, tylko dniem wolnym ze względu na święto.
Warto zapamiętać!
Taka sytuacja w 2008 r. wystąpi dwukrotnie - 3 maja i 1 listopada (Święto Narodowe Trzeciego Maja oraz Wszystkich Świętych przypadają w soboty).
W takim tygodniu pracownicy nie korzystają z dnia wolnego od pracy z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy, zatem pracodawca musi wskazać dzień wolny w innym terminie.
Gwarantowane, płatne dni wolne od pracy związane z rodzicielstwem
Uprawnienia do dni wolnych, przerw w pracy oraz zwolnień od wykonywania pracy przez pracownicę w ciąży, pracownicę karmiącą lub innego pracownika wynikają przede wszystkim z przepisów Kodeksu pracy. Należy jednak podkreślić, że wszelkiego rodzaju zwolnienia od wykonywania pracy mogą być ponadto określone postanowieniami układów zbiorowych pracy lub regulaminów pracy obowiązujących u danego pracodawcy. Pracodawca może ponadto stosować wobec swoich pracowników korzystniejsze regulacje w tym zakresie niż te przewidziane przepisami Kodeksu pracy.
Pracownicy za czas takich przerw w pracy zachowują prawo do wynagrodzenia w wysokości wynagrodzenia, jakie by otrzymali, gdyby w tym czasie normalnie wykonywali pracę.
Zwolnienie od pracy na badania lekarskie
Pracownica w ciąży ma prawo do zwolnienia od pracy na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez lekarza badań związanych z ciążą (art. 185 k.p.). Pracodawca obowiązany jest udzielić takiej pracownicy zwolnienia od pracy, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy.
Dni wolne z tytułu opieki nad dzieckiem
Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni (art. 188 k.p.).
Przykład
Pracownik naszej fundacji chce skorzystać z dwóch dni opieki nad dzieckiem. Czy ma do tego prawo, skoro jego małżonka przebywa na urlopie wychowawczym?
Tak, korzystanie przez jednego z rodziców dziecka z urlopu wychowawczego nie wyłącza prawa drugiego z zatrudnionych rodziców (opiekunów) dziecka do skorzystania z dni wolnych na podstawie art. 188 k.p.
Na uprawnienie pracowników do skorzystania z omawianego zwolnienia od pracy w celu opieki nad dzieckiem wpływ ma jedynie sytuacja, w której każde z rodziców lub opiekunów jest gdzieś zatrudnione. W takim przypadku z dwóch dni opieki nad dzieckiem może skorzystać jedynie jedno z nich. Dopuszczalne jest natomiast, aby w takiej sytuacji rodzice lub opiekunowie podzielili się tym zwolnieniem w taki sposób, że każde z nich wykorzysta tylko po jednym dniu opieki nad dzieckiem.
Urlopy okolicznościowe z prawem do wynagrodzenia
Obowiązujące przepisy rozporządzenia z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy określają szczególne przypadki uprawniające pracowników do zwolnień z obowiązku świadczenia pracy oraz zasady tych zwolnień.
Zgodnie z § 15 rozporządzenia o usprawiedliwionych nieobecnościach na pracodawcy ciąży obowiązek zwolnienia pracownika z obowiązku świadczenia pracy na czas obejmujący:
• 2 dni - w razie ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka albo zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy,
• 1 dzień - w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.
Pracodawca nie może odmówić udzielenia pracownikowi takiego zwolnienia, jeżeli występują okoliczności uzasadniające to zwolnienie. Istotne jest jednak, aby pracownik wykorzystał należne mu dni tzw. urlopu okolicznościowego w czasie bezpośrednio związanym z wydarzeniem, które uprawnia do zwolnienia z obowiązku wykonywania pracy. Wprawdzie obowiązkiem pracodawcy jest udzielenie należnego pracownikowi zwolnienia w terminie wskazanym przez pracownika, ale termin ten powinien pokrywać się z datą wydarzenia będącego powodem udzielenia tego zwolnienia. Dni wolne udostępniane są pracownikowi, aby mógł w omawianym wydarzeniu uczestniczyć.
Uwaga!
W przypadku urlopu okolicznościowego musi zachodzić związek czasowy pomiędzy datą zwolnienia od pracy a zdarzeniem takie zwolnienie uzasadniającym.
Wynagrodzenie
Jak wynika z § 16 rozporządzenia o usprawiedliwionych nieobecnościach, za czas ww. zwolnień od wykonywania pracy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie. Wysokość takiego wynagrodzenia ustalana jest na podstawie § 5 rozporządzenia z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy.
Oznacza to zatem, że przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia pracownika na poszukiwanie pracy stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy.
Warto zapamiętać!
Składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym zwolnienie przypadło.
Pozostałe zasady ustalania wynagrodzenia za czas takiego zwolnienia są określone w rozporządzeniu urlopowym.
W praktyce w wynagrodzeniu urlopowym uwzględnia się:
• wynagrodzenie zasadnicze,
• wynagrodzenie za godziny nadliczbowe,
• dodatek za staż pracy,
• dodatek za szkodliwe i niebezpieczne warunki pracy,
• dodatek za języki obce,
• premie i nagrody periodyczne,
• dodatek funkcyjny.
Przy ustalaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego nie wlicza się:
• jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie,
• wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,
• gratyfikacji (nagród) jubileuszowych,
• wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
• ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,
• dodatkowego wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego,
• wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
• nagród z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej,
• odpraw emerytalnych lub rentowych albo innych odpraw pieniężnych,
• wynagrodzenia i odszkodowania przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy.
Przykład
Pracownik zatrudniony w naszym stowarzyszeniu otrzymuje wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości 2400 zł. Dodatkowo otrzymuje dodatek funkcyjny 100 zł. W lutym pracownik otrzymał również premię za zrealizowanie programu edukacyjnego w wysokości 400 zł. Pracuje po 8 godzin dziennie od poniedziałku do piątku. W dniach 18 i 19 lutego 2008 r. korzystał z urlopu okolicznościowego.
Wynagrodzenie pracownika, jakie bierzemy pod uwagę przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu okolicznościowego, wynosi:
2400 zł + 100 zł = 2500 zł
Wynagrodzenie za ten urlop ustalamy, dzieląc wynagrodzenie miesięczne przez liczbę godzin pracy w tym miesiącu:
2500 zł : 168 godzin = 14,88 zł - stawka za godzinę pracy pracownika w lutym
Następnie mnożymy wynagrodzenie za godzinę przez liczbę godzin, jakie pracownik przepracowałby w czasie urlopu okolicznościowego:
2 dni urlopu × 8 godzin = 16 godzin
14,88 zł × 16 godzin = 238,08 zł
Za czas urlopu okolicznościowego pracownikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości 238,08 zł.
Pracodawca musi zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy również w następujących przypadkach:
• wezwania pracownika do osobistego stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony na czas niezbędny w celu załatwienia sprawy będącej przedmiotem wezwania,
• na czas niezbędny do stawienia się na wezwanie organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji albo organu prowadzącego postępowanie w sprawach o wykroczenia,
• wezwania pracownika w celu wykonywania czynności biegłego w postępowaniu administracyjnym, karnym przygotowawczym, sądowym lub przed kolegium do spraw wykroczeń; łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekraczać 6 dni w ciągu roku kalendarzowego.
W razie skorzystania przez pracownika z takich zwolnień od pracy pracodawca wydaje jedynie zaświadczenie określające wysokość utraconego przez pracownika wynagrodzenia za czas tego zwolnienia. Zaświadczenie to wydaje się w celu uzyskania przez pracownika rekompensaty pieniężnej od właściwego organu z tego tytułu, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas takiego zwolnienia.
Podstawy prawne:
• ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 225, poz. 1672
• ustawa z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy - Dz.U. Nr 4, poz. 28; ost.zm. Dz.U. z 1990 r. Nr 28, poz. 160
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy - Dz.U. Nr 62, poz. 289; ost.zm. Dz.U. z 2003 r. Nr 230, poz. 2292
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop - Dz.U. Nr 2, poz. 14, ze zm. (w tekście: rozporządzenie urlopowe)
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy - Dz.U. Nr 60, poz. 281; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 227, poz. 1678