Rynek leasingowy zaczął funkcjonować na gruncie polskim w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Dynamiczny rozwój tego rynku był motywem do wprowadzenia niezbędnych regulacji do polskiego systemu prawnego. Stosowne regulacje dotyczące transakcji leasingu zostały początkowo wprowadzone do Kodeksu cywilnego, a następnie określone w ustawach o podatkach dochodowych, ustawie o podatku od towarów i usług oraz w prawie bilansowym.
W myśl artykułu 7091 Kodeksu cywilnego „finansujący zobowiązuje się, w zakresie swojej działalności, nabyć rzecz od określonego zbywcy na warunkach określonych w umowie i oddać ją korzystającemu do użytkowania albo używania i pobierania pożytków przez oznaczony czas, a korzystający zobowiązuje się płacić finansującemu wynagrodzenie pieniężne w uzgodnionych ratach, co najmniej równe cenie nabycia rzeczy przez finansującego”. Z powyższej definicji wynika, że leasing jest to umowa wzajemna i odpłatna, której strony mogą w dość swobodny sposób kształtować wzajemne zobowiązania. Ponadto umowa leasingu nosi znamiona również innych umów nazwanych w Kodeksie cywilnym tj. najmu i dzierżawy.
Leasingobiorca w zamian za otrzymanie do użytkowania jakiegoś dobra zobowiązuje się do zapłaty leasingodawcy określonego wynagrodzenia, w ustalonych ratach pieniężnych. Kwestie wysokości rat, udziału odsetek, dodatkowych opłat (w tym opłaty inicjalnej), częstotliwości wnoszenia opłat, a także określenia okresu czasu przez jaki będzie obowiązywać umowa, stanowią niezwykle istotne elementy każdej umowy leasingu. Dla leasingobiorcy będzie to kwestia szczególnie ważna, ponieważ będzie wpływać na wysokość ewentualnych korzyści podatkowych, związanych z możliwością zaliczania do kosztów uzyskanie przychodu części, bądź też całości opłat leasingowych i odpisów amortyzacyjnych. Dodatkowo w leasingu operacyjnym korzyści będą również wynikały ze skróconego okresu, w którym wydatki na spłatę środka trwałego będą zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.
W praktyce przedmiot leasingu mogą stanowić dobra ruchome i nieruchome, zarówno nowe jak i używane, używane w celach zarobkowych lub inwestycyjnych. W szczególności leasingowi podlegają ruchomości: maszyny i urządzenia (np. sprzęt budowlany), samochody osobowe i inne środki transportu (np. samochody dostawcze), linie produkcyjne, sprzęt medyczny, wyposażenie biur. Natomiast leasing nieruchomości może obejmować biura, budynki, hale produkcyjne.
W transakcjach leasingowych występują dwie strony: leasingodawca, czyli właściciel dobra będącego przedmiotem umowy oraz leasingobiorca - użytkownik tej rzeczy. W praktyce jednak przy zawieraniu tego typu umów bierze udział szereg innych podmiotów, związanych pośrednio bądź bezpośrednio z jedną ze stron, tj.: dostawca dobra, poręczyciele, bank czy towarzystwo ubezpieczeniowe. Każdy z uczestników transakcji ma określone prawa i obowiązki.
Można wyodrębnić kilka rodzajów leasingu biorąc pod uwagę różne kryteria klasyfikacji. Np. kryterium liczby stron biorących udział w umowie wyróżnia leasing bezpośredni i pośredni, kryterium przedmiotu umowy wskazuje na leasing dóbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych, kryterium ruchu przedmiotu umowy zakłada, że leasing może być transakcją międzynarodową rozróżniając leasing czynny (eksportowy) i leasing bierny (importowy). Podziału leasingu można również dokonać biorąc pod uwagę czas trwania umowy. Wówczas wyróżnia się:
- Leasing krótkoterminowy; gdy umowa nie przekracza 3 lat,
- Leasing średnioterminowy; trwający 3-10 lat,
- Leasing długoterminowy; powyżej 10 lat.
W zależności od tego, jak w umowie leasingu zostanie potraktowana kwestia kosztów ewentualnych napraw czy ubezpieczenia, możemy mówić o leasingu pełnym i czystym. W przypadku leasingu pełnego leasingodawca będzie zobowiązany do zapewnienia powyższych świadczeń, natomiast w leasingu czystym wszelkie dodatkowe koszty ponoszone będą przez leasingobiorcę.
Najważniejsza klasyfikacja, dokonywana na gruncie prawa podatkowego i ustawy o rachunkowości, zakłada występowanie leasingu operacyjnego i finansowego. W myśl przepisów ustawy o podatku dochodowym, podstawowym wyróżnikiem między leasingiem operacyjnym a leasingiem finansowym jest to, która ze stron umowy ma prawo dokonywać amortyzacji przedmiotu leasingu. Zatem w leasingu operacyjnym strona finansująca, jako właściciel przedmiotu będzie go nadal wykazywał w bilansie i dokonywał odpisów amortyzacyjnych. W przypadku leasingu finansowego odpisy amortyzacyjne będą dokonywane przez biorcę. W prawie bilansowym przyjęto natomiast definicję i kryteria klasyfikacji leasingu zgodne z wytycznymi Międzynarodowych Standardów Rachunkowości. Ustawa o rachunkowości wprowadza zatem klasyfikację leasingu posługując się kryterium treści ekonomicznej umowy, czyli bierze pod uwagę kwestię przekazywanego w niej ryzyka i korzyści. W przypadku, gdy zawarta umowa spełnia co najmniej jeden z warunków wymienionych w ustawie mamy do czynienia z leasingiem finansowym. Wówczas „środki trwałe i wartości zaliczane są do aktywów trwałych korzystającego, a finansujący wykazuje je odpowiednio w aktywach finansowych krótko- bądź długoterminowych”. W ten sposób korzystający uzyskuje z jednej strony prawo do czerpania wszelkich korzyści przez okres użytkowania leasingowanego dobra, ale z drugiej strony nabywa ryzyko wystąpienia np. niewykorzystanych zdolności produkcyjnych. Ustawa o rachunkowości definiuje leasing operacyjny w bardzo uproszczony sposób, ponieważ mówi, że jest to „umowa leasingowa, która nie spełnia warunków umowy leasingu finansowego”. W praktyce stosowania umów leasingu wykształcił się typ transakcji, który w myśl przepisów ustawy o rachunkowości stanowi leasing finansowy, natomiast od strony podatkowej zaliczany jest do leasingu operacyjnego.
Leasing pozostaje istotną alternatywą dla kredytów bankowych, a wprowadzenie uproszczonych procedur związanych z zawarciem takich umów może sprawiać, że również małe podmioty gospodarcze mają możliwość dokonywania inwestycji, bez konieczności angażowania własnego kapitału.
W praktyce korzyści wynikające ze stosowania transakcji leasingowych widoczne są w działaniu mechanizmu tarczy podatkowej. W zależności od wybranego wariantu operacje leasingowe wpływają na podstawę opodatkowania podmiotu, w różny sposób i w różnym okresie czasu. Wynika to z faktu, że korzystający może wliczać do kosztów uzyskania przychodów, w zależności od rodzaju leasingu, ponoszone przez niego opłaty leasingowe, tj.: opłata wstępna, raty leasingowe (bądź jedynie części odsetkowe tych opłat), prowizje, opłaty manipulacyjne, a także pozostałe wydatki związane z eksploatacją przedmiotu leasingu (np. paliwo). Od formy leasingu będzie również uzależniona kwestia odpisów amortyzacyjnych, dokonywanych przez jedną ze stron umowy. Dodatkowa korzyść dla korzystających z leasingu może również wiązać się z tym, że umowa zawierana jest na określony termin. W związku z tym, po zakończeniu umowy taki podmiot może w elastyczny sposób dokonać inwestycji w nowy środek trwały, bez konieczności ponoszenia kosztów sprzedaży, bądź też likwidacji dotychczas użytkowanego przedmiotu.
Źródła:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych
Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości
A. Kowalska, B. Baran, P. Rastawicki, A. Kowalski, „Leasing - skutki prawne, podatkowe i rachunkowe w 2009 roku”, op. cit., s. 38-39.
S. Wrzosek (red.), „Ocena efektywności inwestycji”, 2008 r., s. 153-154.
H. Chynał, „Kredyty bankowe i inne formy finansowania. Poradnik dla małych i średnich firm”, Difin, Warszawa 2008 r., s. 97.
J. Grzywacz, M. Burżacka-Majcher, „Leasing w przedsiębiorstwie”, op. cit., s. 17.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 6, poz. 93 ze zm.)
Anna Fil
Asystent
Departament Outsourcingu Rachunkowości