Na wstępie należy wyjaśnić, że sprawy o rozwód oraz sporne sprawy o separację (tzn. takie, gdzie separacji żąda jedynie jeden małżonek) rozpoznawane są w trybie procesowym i wówczas wnosi się pozew. Natomiast sprawy o separację na zgodny wniosek małżonków, a także sprawy o zniesienie separacji, rozpoznawane są w trybie nieprocesowym, co oprócz szeregu innych odmienności, wiąże się również z tym, że występuje się w nich z wnioskiem, zamiast pozwu. W sprawach o rozwód i w spornych sprawach o separację, prawo do wniesienia pozwu przysługuje każdemu z małżonków. Od pozwu należy wówczas uiścić opłatę stałą w wysokości 600 zł, albo w przypadku, gdy nie jesteśmy w stanie ponieść całości albo części kosztów sądowych, złożyć w sądzie wniosek o zwolnienie od tych kosztów. Natomiast, od wniosku o separację na zgodne żądanie małżonków i o zniesienie separacji pobierana jest opłata stała w wysokości 100 zł. Zarówno sprawy o rozwód, jak i wszystkie sprawy o separację rozpoznaje właściwy sąd okręgowy.
W sprawach o rozwód i o separację niedopuszczalne jest powództwo wzajemne, co oznacza, że osoba, która otrzymała pozew o rozwód (pozwany) nie może w odpowiedzi na żądania powoda określone w pozwie wytoczyć swojego powództwa. Pozwany małżonek może natomiast również żądać rozwodu albo separacji.
Warto również dodać, że w toku sprawy o rozwód lub o separację, nie może być wszczęta odrębna sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny i o alimenty pomiędzy małżonkami albo pomiędzy nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację. W tym czasie również nie może być wszczęte odrębne postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron lub o ustalenie kontaktów z nimi. Kwestie te rozstrzygane są w postępowaniu dotyczącym rozwodu lub separacji.
Jeżeli zaś chodzi o skutki orzeczenia rozwodu lub separacji, to należy wskazać, że separacja ma takie skutki jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa (kodeks rodzinny i opiekuńczy) stanowi inaczej. Zasadnicza różnica między tymi instytucjami co do skutków polega na tym, że, w przeciwieństwie do małżonka rozwiedzionego, po orzeczeniu separacji małżonek pozostający w separacji nie może ponownie zawrzeć małżeństwa. Co się z tym wiąże, orzeczoną separację można zawsze znieść i przywrócić małżeństwo.
Ważna, z praktycznego punktu widzenia, różnica co do skutków rozwodu i separacji polega również na tym, że w terminie 3 miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może wrócić do swojego poprzedniego nazwiska. W tym celu należy złożyć oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Po orzeczeniu separacji, w związku z tym, że jest to jedynie „czas na zastanowienie się” takie prawo małżonkom nie przysługuje.
Jeżeli zaś chodzi o obowiązki, to małżonkowie pozostający w separacji są obowiązani do wzajemnej pomocy, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Małżonków rozwiedzionych ten obowiązek nie dotyczy. Natomiast, zarówno jednych, jak i drugich małżonków może dotyczyć obowiązek alimentacyjny względem drugiego małżonka. Przy czym, okres płacenia drugiemu małżonkowi alimentów po rozwodzie może być w pewnych przypadkach ograniczony do lat 5, podczas gdy przy separacji nie ma takiego ograniczenia. Co więcej, obowiązek ten wygasa w razie zawarcia przez małżonka rozwiedzionego nowego małżeństwa.
Najistotniejsze wydaje się jednak to, że orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej, a orzeczenie rozwodu powoduje ustanie wspólności majątkowej.
Podsumowując powyższą charakterystykę rozwodu i separacji, należy podkreślić, że jeżeli małżonkowie nie mają 100% pewności, co do tego, czy rzeczywiście chcą zupełnie zakończyć swoje małżeństwo, to w ich przypadku bardziej celowa będzie separacja, która umożliwi im zastanowienie się nad swoim małżeństwem i da możliwość ewentualnego powrotu do stanu sprzed separacji - małżeństwa. Zaś, orzeczenie rozwodu niesie ze sobą bardziej nieodwracalne konsekwencje.
Aneta Wrona-Kłoczko
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna