Zabezpieczenie co do zasady udzielane jest na wniosek, który można złożyć zarówno przed rozpoczęciem właściwego postępowania sądowego, jak i w jego trakcie. Należy przy tym pamiętać, iż w przypadku wystąpienia z wnioskiem o zabezpieczenie jeszcze przed rozpoczęciem postępowania, sąd wyznaczy termin do dwóch tygodni na wniesienie pisma wszczynającego postępowanie (np. wytoczenie powództwa). Uchybienie wyznaczonemu terminowi spowoduje upadek zabezpieczenia z mocy prawa.
Wniosek o zabezpieczenie należy skierować do sądu, który jest właściwy w I instancji do rozpoznania sprawy, w związku z którą żądamy zabezpieczenia. Jeżeli zaś, wniosek o udzielenie zabezpieczenia jest zgłoszony w toku postępowania, to rozpoznaje go sąd tej instancji, w której toczy się postępowanie. Jedyny wyjątek dotyczy przypadku, gdy sprawę rozpoznaje Sąd Najwyższy, wówczas to sąd I instancji orzeka o zabezpieczeniu. Przykładowo, jeżeli żądamy zapłaty 50.000 zł od Pana X, zamieszkałego w miejscowości Y, to sądem właściwym w I instancji do rozpoznania sprawy o zapłatę ww. kwoty byłby Sąd Rejonowy w miejscowości Y. W związku z czym, do tego sądu należałoby złożyć wniosek o udzielenie zabezpieczenia przed wniesieniem pozwu, jak również po jego wniesieniu (wszczęciu postępowania), jeżeli sprawa toczyłaby się nadal przed tym sądem.
Aby udzielenie zabezpieczenia było zasadne muszą zostać spełnione dwie przesłanki - uprawdopodobnienie roszczenia oraz interesu prawnego w jego udzieleniu. Do żądania zabezpieczenia wystarczy zatem uprawdopodobnienie naszego roszczenia, co oznacza, że musimy wykazać jedynie prawdopodobieństwo istnienia roszczenia (wiarygodność jego istnienia), a nie musimy jego udowodniać. Zatem, możemy je uprawdopodobnić za pomocą takich niesformalizowanych środków, jak: pisemne oświadczenia osób trzecich, nieformalne przesłuchanie stron lub strony bądź świadków, dokumenty. Drugim warunkiem, jaki pozostaje do spełnienia, jest wykazanie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Interes prawny w tym przypadku polega na tym, że brak zabezpieczenia mógłby uniemożliwić lub poważnie utrudnić wykonanie zapadłego w przyszłości wyroku sądu. Konieczne zatem jest przedstawienie okoliczności, które na taką sytuację wskazują. Przykładowo można wskazać, że dłużnik wystawił na sprzedaż nieruchomość, która stanowi większość jego majątku. Gdy domagamy się od drugiej strony wydania konkretnego przedmiotu, należy wskazać ryzyko zbycia przez dłużnika tego przedmiotu na rzecz nieznanej osoby trzeciej, której nie będziemy w stanie odnaleźć.
Gdy domagamy się zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, np. zapłaty długu, KPC przewiduje możliwość skorzystania z następujących sposobów zabezpieczenia: zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego; obciążenie nieruchomości hipoteką; ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej; obciążenie statku hipoteką morską; ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu; ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego.
W przypadku, gdy domagamy się zabezpieczenia innego roszczenia niż pieniężne, sąd udzielając zabezpieczenia może np.: unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania; ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem; zawiesić egzekucję lub postępowanie wykonawcze; uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi; nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.
Podsumowując, instytucja zabezpieczenia powództwa chroni prawa tej strony sporu (uczestnika postępowania), która oczekuje na potwierdzenie przysługujących jej praw prawomocnym orzeczeniem sądu. Posiadanie tytułu zabezpieczenia pozwala m.in. na zwrócenie się do komornika, aby ten zajął rachunek bankowy dłużnika, czy też rzecz będącą przedmiotem sporu jeszcze przed wydaniem wyroku w danej sprawie.
Patrycja Dzięgielewska
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna