Wspólność ustawowa może zostać rozszerzona lub ograniczona, małżonkowie mogą także ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielczość majątkową z wyrównaniem dorobków. Warto również wskazać, że taka umowa może zostać zawarta jeszcze przed zawarciem małżeństwa. Nie musimy zatem czekać do zawarcia małżeństwa i nasze sprawy majątkowe możemy uregulować np. na kilka miesięcy przed ślubem.
Umowa majątkowa małżeńska, jak zostało wskazane powyżej, może wprowadzić między małżonkami ustrój majątkowy odmienny od wspólności ustawowej. Małżonkowie nie mogą jednak kształtować wzajemnych stosunków majątkowych w sposób zupełnie dowolny. Mogą oni skorzystać z katalogu wariantów ustroju majątkowego wskazanego przez krio. Dlatego małżonkowie nie mogą jednocześnie częściowo rozszerzyć (co do pewnych przedmiotów majątkowych), a częściowo ograniczyć (co do innych przedmiotów) wspólności ustawowej. Warto przy tym zaznaczyć, że małżonkowie, w drodze zmiany umowy, mogą powrócić do ustroju wspólności ustawowej.
Odnośnie ogólnych zasad, którymi należy kierować się przy zawarciu umowy małżeńskiej, to rozszerzenie i ograniczenie wspólności majątkowej nie może rozciągać się na przedmioty wymienione w art. 49 § 1 krio, do których należą m.in. przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny, prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom oraz prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie.
Jednym z celów zawarcia umowy małżeńskiej jest zwykle wyłączenie wzajemnej odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka. W pełnym zakresie jest to realizowane, gdy małżonkowie ustanawiają jedną z form rozdzielności majątkowej. W ograniczonym zakresie zaś, gdy tylko ograniczają wspólność ustawową. Kluczowym elementem warunkujących odpowiedzialność jednego małżonka za zobowiązania drugiego małżonka jest istnienie majątku wspólnego w trakcie trwania małżeństwa, gdyż tylko w zakresie tego majątku małżonek będzie ewentualnie odpowiadał za zobowiązania swojego małżonka. Należy przy tym wskazać, że nawet, gdy ten wspólny majątek istnieje, a więc w ustroju wspólności majątkowej, co do zasady małżonek odpowiada za zobowiązania swojego współmałżonka (dłużnika) tylko wówczas, gdy małżonek (dłużnik) zaciągnął zobowiązanie za zgodą swojego małżonka.
Ograniczenie odpowiedzialności nie jest jednak automatyczne. Zgodnie z krio, małżonek może powołać się względem innych osób (najczęściej wierzycieli drugiego małżonka) na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie i rodzaj były tym osobom wiadome. Nie jest konieczne, żeby wierzyciel znał treść umowy i szczegółowy zakres rozszerzenia lub ograniczenia wspólności. Jednak ważne jest, aby małżonek poinformował wierzyciela o istnieniu umowy małżeńskiej i jej rodzaju przed zaciągnięciem zobowiązania (uchwała Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 1980 r., sygn. III CZP 13/80).
Należy przy tym zaznaczyć, że umowa małżeńska zawarta później lub zmiana tej umowy nie ma skutku względem wierzyciela i to małżonkowie lub małżonek musi udowodnić, że wierzyciel przy zaciąganiu zobowiązania o umowie wiedział.
Jeżeli umowa małżeńska jest bezskuteczna względem wierzyciela, stosunki majątkowe małżonków ocenia się tak, jakby umowy małżeńskiej nie zawarto. Dlatego w takiej sytuacji wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności zarówno z majątku osobistego dłużnika, jaki z tych przedmiotów, które weszłyby do majątku wspólnego małżonków.
Podsumowując, umowa małżeńska może być zastosowana jako finansowa ochrona dla rodziny przed wierzycielami jednego z małżonków. Wymaga to jednak od małżonka uprzedzenia swoich kontrahentów o istnieniu tej umowy w odpowiednim czasie.
Aneta Wrona - Kłoczko
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna