Gdy zawieramy umowę, na której wykonaniu bardzo nam zależy, dobrze jest odpowiednio zabezpieczyć się, aby umowa została wykonana również przez drugą stronę. Pomocne w tym mogą okazać się odpowiednie postanowienia zawarte w umowie.
Jednym z takich postanowień jest zastrzeżenie kary umownej. Zastrzega się ją na wypadek niewykonania, nienależytego wykonania bądź wskazanych, konkretnych uchybień przy wykonywaniu zobowiązania niepieniężnego. Kara umowna ma najczęściej postać sankcji pieniężnej. Określić ją można przez podanie konkretnej kwoty, jaką naruszający zobowiązanie będzie musiał zapłacić lub jako procent wartości świadczenia wynikającego z umowy. W przypadku zwłoki w wykonaniu zobowiązania, wysokość kary umownej można określić jako iloczyn określonej kwoty oraz ilości dni zwłoki.
Kara umowna należy się wierzycielowi niezależnie od tego, czy poniósł szkodę w wyniku niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania przez kontrahenta i niezależnie od jej ewentualnej wysokości. Jednakże w przypadku wystąpienia po stronie wierzyciela szkody, której kara umowna nie pokryje (wysokość szkody przekracza wysokość zastrzeżonej kary umownej), wierzyciel nie będzie mógł domagać się odszkodowania ponad zastrzeżoną karę umowną. W takich sytuacjach pomocna może okazać się dodatkowa klauzula umowna, której treścią jest umożliwienie wierzycielowi wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym na zasadach ogólnych, wynikających z ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93, dalej „Kodeks cywilny”), mimo zastrzeżenia kary umownej. Jeśli taka klauzula zostanie w umowie zamieszczona, wówczas wierzyciel będzie mógł dochodzić odszkodowania przekraczającego wysokość kary umownej.
Wykonanie zobowiązań pieniężnych nie może być zabezpieczane przez zastrzeżenie kary umownej. W razie opóźnienia w ich wykonaniu przysługują odsetki, niezależnie od tego, czy opóźnienie było zawinione czy też nie oraz niezależnie od tego, czy wierzyciel poniósł szkodę. Stopa procentowa odsetek jest ustawowo określona (obecnie 13 % w stosunku rocznym), w umowie można jednak zastrzec wyższe odsetki. Nie mogą one jednak przewyższać odsetek maksymalnych (obecnie 24 % w stosunku rocznym).
Innym sposobem zabezpieczenia wykonania umowy jest zadatek, który jedna strona umowy daje drugiej przy zawarciu umowy. Z instytucji tej można skorzystać zarówno w wypadku świadczenia pieniężnego, jak i niepieniężnego. Zadatek najczęściej stanowi określoną kwotę pieniężną. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju, w razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała. Jeśli zaliczenie zadatku na poczet świadczenia jest niemożliwe, zostaje on zwrócony. Natomiast, w przypadku niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona umowy może bez wyznaczania terminu dodatkowego, odstąpić od umowy. Wówczas zatrzymuje ona zadatek, a jeżeli to ona dała zadatek, może domagać się jego dwukrotnej wartości. Zadatek musi być zwrócony w razie rozwiązania umowy, albo jej niewykonania z powodu, za który żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności lub obie strony ją ponoszą.
Inną formą zabezpieczającą należyte wykonanie zobowiązania jest kaucja. Nie została ona uregulowana przepisami prawnymi, można ją jednak wprowadzić do umowy dzięki zasadzie swobody umów. Kaucja polega na wpłacie przez jedną ze stron umowy określonej sumy pieniężnej, która nie stanowi zaliczki na poczet zobowiązania. Ze względu na brak regulacji ustawowych, w umowie należy określić dokładnie zasady dotyczące wpłaty kaucji, jej przechowywania oraz zwrotu, a także sposobu, w jaki zabezpiecza ona roszczenie. Kaucja bardzo często pojawia się w umowach najmu i wówczas może ona zabezpieczać roszczenia właściciela wynajmowanego lokalu m. in. z tytułu zapłaty czynszu lub szkód wyrządzonych przez najemcę w lokalu.
Na koniec warto zaznaczyć, że nawet w braku wymienionych wyżej klauzul umownych w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przysługuje wierzycielowi odszkodowanie za wynikłą z tego szkodę na zasadach ogólnych, wynikających z Kodeksu cywilnego.
Podsumowując, zawierając umowę warto pamiętać o powyżej wskazanych klauzulach, które będą mobilizować kontrahenta do jej należytego wykonania. Służyć może temu zadatek lub kaucja, a w przypadku zobowiązań niepieniężnych - kara umowna. Jeżeli oczekiwane świadczenie ma charakter pieniężny, można zastrzec odsetki wyższe, niż przewidziane w ustawie, jednak nieprzewyższające odsetek maksymalnych. Widząc powyższe klauzule w umowie, nasz kontrahent będzie miał większą świadomość konsekwencji niewykonania bądź nienależytego wykonania przez niego zobowiązania, co powinno oczywiście wpłynąć pozytywnie na łączący strony stosunek umowny.
Aneta Wrona-Kłoczko
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna