Zobacz także: ABC Prawa - Inspekcja Handlowa cz. I
Zasady dotyczące kontroli przeprowadzanej przez Inspekcję oraz uprawnienia kontrolowanych przedsiębiorców zawarte są w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1219, z późn. zm., dalej „ustawa o Inspekcji”) i rozporządzeniach wykonawczych do ustawy o Inspekcji, jak również w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447, z późn. zm., dalej „ustawa o swobodzie działalności gospodarczej”).
Na wstępie warto wyjaśnić, że kontrola to zespół czynności wykonywanych w toku postępowania kontrolnego przez Inspekcję w celu realizacji jej zadań i kompetencji określonych w ustawie lub w przepisach odrębnych. Kontrolowanym zaś jest przedsiębiorca, którego działalność jest kontrolowana przez Inspekcję.
Inspekcja przeprowadza kontrolę legalności i rzetelności działań przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w zakresie produkcji, handlu i usług. Zadaniem Inspekcji jest również m.in. kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu w zakresie zgodności z wymaganiami określonymi w przepisach odrębnych, w tym także kontrola usług oraz kontrola produktów w zakresie spełniania ogólnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa. Swoje ustawowe zadania Inspekcja realizuje na podstawie okresowych planów kontroli, jak również przez podejmowanie kontroli nieplanowanych.
Zgodnie z ustawą o Inspekcji, kontrola jest wszczynana i przeprowadzana przez inspektorów - pracowników Inspekcji, upoważnionych do przeprowadzenia kontroli. Co do zasady kontrola jest przeprowadzana po okazaniu legitymacji służbowej przez inspektora oraz po doręczeniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli, które jest wydawane przez Wojewódzkiego Inspektora Inspekcji Handlowej. Szczegółowe warunki, które powinno spełniać upoważnienie do przeprowadzania kontroli zostały wskazane w art. 13 ust. 2 ustawy o Inspekcji. Warto się z nimi zapoznać, gdyż dokument, który nie spełnia tych wymagań, nie stanowi podstawy do przeprowadzenia kontroli, a zakres kontroli nie może wykraczać poza zakres wskazany w upoważnieniu.
Są jednak sytuacje, kiedy inspektor może wszcząć kontrolę bez uprzedniego doręczenia przedsiębiorcy upoważnienia do przeprowadzania kontroli, a jedynie po okazaniu legitymacji. Sytuacje takie przewidują przepisy szczególne, zaś ustawa o swobodzie działalności gospodarczej wskazuje, że mogą one obejmować przypadki, gdy czynności kontrolne są niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia, a także gdy przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego.
Kontrola jest z reguły przeprowadzana w obecności podmiotu kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej, w miejscu i czasie faktycznego wykonywania działalności przez kontrolowanego. Wyjątkowo, za zgodą kontrolowanego, kontrola może być także realizowana w siedzibie Inspekcji, jeżeli usprawni to jej przeprowadzenie.
W toku kontroli inspektor może w szczególności badać dokumenty, ewidencje i informacje w zakresie objętym kontrolą, dokonywać oględzin pomieszczeń, środków przewozowych, produktów i innych rzeczy w zakresie objętym kontrolą, legitymować osoby w celu stwierdzenia ich tożsamości, zabezpieczać dowody, produkty, pomieszczenia i środki przewozowe. Inspektor może również sprawdzać rzetelność obsługi poprzez dokonanie zakupu produktu lub usługi. Ten rodzaj kontroli jest stosowany dość często przez Inspekcję. Przykładowo, inspektorzy w ten sposób sprawdzają, czy pobierana przez taksówkarzy kwota jest zgodna ze stosowanym cennikiem, a trasa przejazdu do wyznaczonego miejsca nie jest wydłużona, albo czy miary alkoholu w lokalach gastronomicznych nie są zaniżone. Produkt nabyty w ramach zakupu przy kontroli podlega zwrotowi w toku kontroli, jeżeli jest w stanie nienaruszonym, a należność za zwrócony produkt podlega zwrotowi inspektorowi. Na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek umożliwienia inspektorowi przeprowadzenia czynności kontrolnych.
Ustalenia kontroli są dokumentowane w protokole kontroli, który powinien być podpisany przez inspektora oraz kontrolowanego lub osobę przez niego upoważnioną, w obecności której przeprowadzono kontrolę. Jeżeli przedsiębiorca ma uwagi do przeprowadzonej kontroli, może je zgłosić bezpośrednio do protokołu kontroli lub w terminie 7 dni od dnia przedstawienia protokołu do podpisu wnieść je na piśmie, a wojewódzki inspektor ma obowiązek ustosunkować się do zgłoszonych uwag niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 14 dni od dnia ich otrzymania.
Zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej, czynności kontrolne powinny być przeprowadzane w sposób sprawny i możliwie niezakłócający funkcjonowania kontrolowanego przedsiębiorcy. Ustawa wskazuje również, że przedsiębiorcy, który poniósł szkodę na skutek przeprowadzenia czynności kontrolnych z naruszeniem przepisów prawa w zakresie kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy, przysługuje odszkodowanie.
Podsumowując, przedsiębiorcy, których działalność może podlegać kontroli Inspekcji powinni zapoznać się z powyżej wskazanymi przepisami regulującymi taką kontrolę. Wówczas, jako kontrolowani będą mieli świadomość o przysługujących im prawach, jak również o obowiązkach. Warto również zauważyć, że jeżeli działania kontrolne Inspekcji będą przeprowadzane we właściwy sposób, to z pewnością przyczyni się to do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania obrotu gospodarczego i poszanowania praw konsumentów przez przedsiębiorców.
Patrycja Dzięgielewska
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna