Omawiana uchwała dotyczy istotnego zagadnienia, sprowadzającego się do pytania, czy służebność gruntowa drogi koniecznej może być zasiedziana, gdy trwałe i widoczne urządzenie, przy pomocy którego jest wykonywana, zostało wykonane przez właściciela nieruchomości obciążonej?
Na wstępie należy wskazać, że służebności gruntowe są obciążeniem nieruchomości, mającym na celu zapewnienie określonej korzyści każdoczesnemu właścicielowi innej nieruchomości. Zasadniczo są one ustanawiane albo w drodze umowy, albo poprzez orzeczenie sądu lub organu administracyjnego. Dla rozstrzygnięcia przedstawionego SN zagadnienia, istotne jest zaś, że zgodnie z art. 292 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm., dalej „Kodeks cywilny”), służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie, jednak tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Do takiego zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie.
SN w uchwale zwrócił uwagę, iż ustawodawca nie sprecyzował pojęcia „trwałego i widocznego urządzenia”. W orzecznictwie przyjmuje się, że przez trwałe i widoczne urządzenie należy rozumieć trwałą postać widocznego przedmiotu będącego rezultatem świadomego działania człowieka, odpowiadające treści służebności pod względem gospodarczym. Nie może ono zatem powstać wskutek działania sił natury. Przykładami trwałego i widocznego urządzenia na nieruchomości, z której korzysta posiadacz służebności są rowy odwadniające, nasypy, studnia, groble, utwardzenie na gruncie szlaku drożnego, mostek, osadnik widoczny na powierzchni ziemi wraz z dołączoną do niego rurą kanalizacyjną, znajdującą się pod powierzchnią gruntu.
Zdaniem SN, mimo iż art. 292 Kodeksu cywilnego nie zawiera wyraźnego wskazania przez kogo urządzenie powinno być zbudowane kwestia ta nie jest bez znaczenia przy ocenie przesłanek zasiedzenia służebności gruntowej. SN wskazał, że nie może budzić wątpliwości, że gdy urządzenie wzniósł właściciel nieruchomości służebnej, jego szanse na dostrzeżenie korzystania z urządzenia przez osobę nieuprawnioną, zwłaszcza gdy właściciel nie korzysta na co dzień ze swej nieruchomości, są znikome lub w ogóle nie istnieją. Szanse te stają się natomiast duże, przez co pozwalają na podjęcie działań i zachowań chroniących własność, gdy urządzenie trwałe i widoczne zbuduje posiadacz nieruchomości władnącej. Jedynie w szczególnych przypadkach, okoliczność, że urządzenia wzniósł właściciel nieruchomości obciążonej, może nie stanowić przeszkody do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie. Zatem, zdaniem SN, służebność gruntową można co do zasady nabyć przez zasiedzenie tylko wtedy, gdy trwałe i widoczne urządzenie zostało wykonane przez posiadacza służebności, a nie właściciela nieruchomości obciążonej.
Należy również wskazać, że stanowisko przedstawione przez SN w omawianej uchwale, było konsekwentnie potwierdzane w dotychczasowym orzecznictwie SN, a także Trybunału Konstytucyjnego.
Podsumowując, uchwała wskazuje, że trwałe i widoczne urządzenie spełnia funkcję ostrzegawczą dla właściciela nieruchomości obciążonej. Wymaganie, aby do zasiedzenia konieczne było wzniesienie urządzenia przez posiadacza służebności gruntowej (a nie przez właściciela), daje właścicielowi nieruchomości możliwość dostrzeżenia naruszenia jego prawa i podjęcie odpowiednich kroków w celu uniemożliwienie zasiedzenia służebności.
Patrycja Dzięgielewska, aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna