Rachunek zysków i strat jest opisany i usystematyzowany w MSR nr 1. Zgodnie z jego postanowieniami przy sporządzaniu rachunku zysków i strat i analogicznie do bilansu powinno się uwzględniać podstawowe zasady rachunkowości, do których należą:
l zasada kontynuacji działania, tj. założenie domniemania dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa w dającej się przewidzieć przyszłości w niezmniejszonym istotnie zakresie,
l zasada ciągłości, tj. saldo zamknięcia roku obrotowego jest równe saldu otwarcia roku następnego,
l zasada memoriałowa, tj. ujmowanie w księgach rachunkowych wszystkich zdarzeń gospodarczych, które wystąpiły w danym roku obrotowym,
l zasada ostrożnej wyceny, tj. możliwie wysoka wycena kosztów, strat i zobowiązań oraz ostrożna i realna wycena przychodów, zysków i stanu końcowego aktywów,
l zasada istotności.
Sporządzone sprawozdanie rachunku zysków i strat powinno być porównywalne. Oznacza to, że do danych pozycji powinny być grupowane te same konta, co pozwala na ocenę ich zmian w czasie.
Rachunek zysków i strat zgodnie z MSR/MSSF
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nie narzuca konkretnego układu sprawozdania. Podobnie jak w przypadku bilansu precyzuje jedynie, jakie pozycje rachunku wyników powinny się znaleźć w sprawozdaniu. Należą do nich:
l przychody,
l koszty finansowe,
l obciążenia z tytułu podatków,
l suma kwot z tytułu:
- zysku lub straty po opodatkowaniu, dotyczących działalności zaniechanej, oraz
- zysku lub straty po opodatkowaniu, powstałych przy wycenie do wartości godziwej pomniejszonej o koszty sprzedaży aktywów lub grupy aktywów związanych z działalnością zaniechaną,
l zysk lub strata.
Lista wymaganych pozycji nie jest zbyt wyczerpująca. Należy jednak pamiętać, że jest to wymagane minimum informacyjne, co nie wyklucza bardziej szczegółowego ujawniania poszczególnych pozycji rachunku zysków i strat zarówno w samym sprawozdaniu, jak i w formie dodatkowych zestawień i wyjaśnień.
Z drugiej strony brak szczegółowego narzucenia formy sprawozdania zezwala na pewną elastyczność w prezentacji skutków działań danej jednostki, które bardzo często są różne i niepowtarzalne.
Metody prezentacji kosztów
Zgodnie z MSR nr 1 w rachunku zysków i strat dopuszcza się dwojaką formę prezentacji kosztów działalności operacyjnej:
l w układzie porównawczym (rodzajowym),
l w układzie funkcjonalnym (kalkulacyjnym).
Metoda porównawcza
Zgodnie z metodą porównawczą w rachunku zysków i strat koszty ujmowane są w układzie rodzajowym, np. amortyzacja, zużycie materiałów, wynagrodzenia, usługi obce, a nie ich funkcją w przedsiębiorstwie. Metoda ta jest bardziej powszechna w mniejszych jednostkach.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
W zestawieniu zmiana stanu zapasów znalazła się w pozycji kosztowej. Jest to przypadek, w którym nastąpiło zmniejszenie stanu zapasów, wytworzonych w poprzednim okresie sprawozdawczym.
Zmniejszenie stanu zapasów powiększa w tym przypadku koszty uzyskania przychodów, gdyż koszty rodzajowe dotyczą produkcji wytworzonej w danym okresie. Koszt wytworzenia produkcji ubiegłorocznej powinien być natomiast ujęty jako koszt zmniejszenia stanu zapasów. Analogicznie wzrost stanu zapasów pomniejszałby łączne koszty danego okresu.
Metoda kalkulacyjna
W rachunku zysków i strat sporządzonym według kalkulacyjnej metody prezentacji kosztów koszty są klasyfikowane zgodnie z ich funkcją. Traktowane są tutaj jako koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, a także jako koszty dystrybucji i działalności administracyjnej. Taka klasyfikacja kosztów jest bardziej przydatna z punktu widzenia rachunku kosztów, dzięki któremu można precyzyjnie określić koszty uzyskanych przychodów w stosunku do produkcji sprzedanej. Niemniej jednak sama alokacja kosztów często bywa subiektywna i jest bardziej pracochłonna.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Jeżeli dana jednostka wybierze kalkulacyjną metodę prezentacji kosztów, to zgodnie z zaleceniem MSR nr 1 powinna ujawniać informację na temat kosztów w układzie rodzajowym, np. amortyzację, wynagrodzenia i świadczenia na rzecz pracowników. Regulacja ta przyjęta jest również w ustawie o rachunkowości.
Należy także pamiętać, że w przypadku rachunku zysków i strat MSR nr 33 „Zysk na jedną akcję” wymaga również prezentowania podstawowego i rozwodnionego zysku przypadającego na jedną akcję w podziale na wszystkie rodzaje akcji zwykłych, które różnią się między sobą prawem udziału w zysku netto danego okresu.
Rachunek zysków i strat według IV Dyrektywy UE
MSR/MSSF nie narzucają podmiotom gospodarczym konkretnego wzoru sprawozdania rachunku zysków i strat, sugerują jedynie pewne wytyczne dotyczące niezbędnych pozycji oraz metod ujęcia kosztów. Pełne wzorce rachunku zysków i strat precyzuje natomiast IV Dyrektywa Unii Europejskiej, którą powinny stosować przynajmniej kraje należące do UE. Dyrektywa zamieszcza cztery wzorce sprawozdania: wersję porównawczą i kalkulacyjną, a każdą z tych wersji w formie dwustronnej i jednostronnej.
Ponieważ bardziej powszechna jest forma jednostronna, poniżej zamieszczone zostaną przykłady jednostronnej wersji porównawczej i kalkulacyjnej.
Rachunek zysków i strat w wersji porównawczej i formie jednostronnej
1. Przychody netto ze sprzedaży
2. Zmiana stanu zapasów produktów gotowych i produkcji w toku
3. Inne aktywowane świadczenia wykonane na własne potrzeby
4. Pozostałe przychody operacyjne
5. Nakłady materialne
a) surowce i materiały
b) pozostałe nakłady obce
6. Nakłady osobowe
a) wynagrodzenia
b) świadczenia socjalne, w tym dotyczące zabezpieczenia na starość
7. Korekty
a) korekty wartości kosztów utworzenia i rozszerzenia przedsiębiorstwa, środków trwałych oraz wartości niematerialnych
b) korekty wartości składników majątku obrotowego, przekraczające korekty wartości typowe dla danej jednostki
8. Pozostałe koszty operacyjne
9. Przychody z tytułu udziałów, w tym w jednostkach powiązanych
10. Przychody z pozostałych papierów wartościowych i należności zaliczanych do majątku trwałego, w tym od jednostek powiązanych
11. Odsetki należne i podobne przychody, w tym od jednostek powiązanych
12. Korekty wartości majątku finansowego oraz papierów wartościowych zaliczanych do majątku obrotowego
13. Odsetki do zapłacenia i podobne koszty, w tym na rzecz jednostek powiązanych
14. Obciążenia podatkowe wyniku finansowego działalności gospodarczej
15. Wynik finansowy działalności gospodarczej po opodatkowaniu
16. Przychody nadzwyczajne
17. Nakłady nadzwyczajne
18. Wynik nadzwyczajny
19. Obciążenia podatkowe wyniku nadzwyczajnego
20. Pozostałe obciążenia podatkowe niewskazane w powyższych pozycjach
21. Wynik za rok obrotowy
Rachunek zysków i strat w wersji kalkulacyjnej i formie jednostronnej
1. Przychody netto ze sprzedaży
2. Koszt wytworzenia świadczeń (łącznie z korektami wartości) służących uzyskaniu przychodu ze sprzedaży
3. Wynik brutto ze sprzedaży
4. Koszty sprzedaży (łącznie z korektami wartości)
5. Koszty ogólnego zarządu (łącznie z korektami wartości)
6. Pozostałe przychody operacyjne
7. Przychody z tytułu udziałów, w tym w jednostkach powiązanych
8. Przychody z pozostałych papierów wartościowych i należności zaliczanych do majątku trwałego, w tym od jednostek powiązanych
9. Odsetki należne i podobne przychody, w tym od jednostek powiązanych
10. Korekty wartości majątku finansowego oraz papierów wartościowych zaliczanych do majątku obrotowego
11. Odsetki do zapłacenia i podobne koszty, w tym na rzecz jednostek powiązanych
12. Obciążenia podatkowe wyniku finansowego działalności gospodarczej
13. Wynik finansowy działalności gospodarczej po opodatkowaniu
14. Przychody nadzwyczajne
15. Nakłady nadzwyczajne
16. Wynik nadzwyczajny
17. Obciążenia podatkowe wyniku nadzwyczajnego
18. Pozostałe obciążenia podatkowe niewskazane w powyższych pozycjach
19. Wynik za rok obrotowy
Jak widać, oba wzorce - tak jak te przyjęte w ustawie o rachunkowości - różnią się między sobą tylko pierwszymi pozycjami, w szczególności sposobem ujęcia kosztów działalności podstawowej. Poza tym w metodzie kalkulacyjnej w odróżnieniu od metody porównawczej nie ma pozycji pozostałych kosztów operacyjnych.
Dyrektywa dopuszcza możliwość zmiany wzorów rachunku zysków i strat przez poszczególne państwa członkowskie. Jest to możliwe tylko w przypadkach, gdy na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego dany podmiot spełnia dwa z trzech wymienionych w Dyrektywie warunków odnoszących się do sumy bilansowej, przychodu netto ze sprzedaży i liczby zatrudnionych pracowników.
l § 78-95 MSR nr 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych”
Jakub Kornacki
ekspert w zakresie finansów i rachunkowości zarządczej