Lokaty terminowe to depozyty bankowe deponowane w banku na określony z góry okres. Właściciel lokaty (deponent) za założone środki pieniężne otrzymuje zapłatę w postaci odsetek. Wysokość odsetek zależy od oprocentowania lokaty oraz częstotliwości ich kapitalizowania. Oprocentowane wkładów terminowych ma charakter stały lub zmienny.
Rodzaje lokat
Na rynku spotykamy klasyczne lokaty dynamiczne oraz lokaty progresywne. Lokaty dynamiczne są najlepsze w sytuacji, kiedy jednostka zbiera pieniądze na konkretny cel, a nie jest w stanie określić precyzyjnie terminu, kiedy będzie ich potrzebować. Lokata tego typu umożliwia jednostce jej zerwanie bez utraty odsetek (jedynie w pierwszym miesiącu nie otrzyma ona żadnych odsetek).
Lokaty progresywne umożliwiają jednostce dopłacanie dodatkowych pieniędzy do już posiadanej lokaty, bez konieczności zawierania odrębnej umowy z bankiem. Oprocentowanie tego rodzaju lokat zależy od wysokości dopłat i jest tym wyższe, im wyższe są wartości dopłat.
Lokaty krótkoterminowe, czyli do 12 miesięcy, przeważnie oprocentowane są stałą stopą procentową.
Każdy bank ma w swojej ofercie różne lokaty krótkoterminowe: tzw. overnighty, tygodniowe, dwutygodniowe, miesięczne, trzymiesięczne, sześciomiesięczne i roczne.
Lokata overnight (lokata na noc) to lokata, w przypadku której bank blokuje pieniądze gromadzone na koncie klienta dosłownie na noc i nalicza wyższe odsetki od tej kwoty. Lokata overnight jest 1 lub 2 punkty wyżej oprocentowana. Lokata overnight stanowi wygodną formę inwestowania, gdyż środki są tak samo płynne jak na rachunku bieżącym.
Można założyć także lokatę na termin, który jednostce odpowiada, najlepiej np. 20 dni, ale należy mieć wówczas na uwadze, że stworzenie takiej lokaty może wiązać się z niższym oprocentowaniem, gdyż jest to produkt wykraczający poza standardową ofertę banku.
Trzeba zauważyć, że w przypadku lokowania mniejszych kwot równie ważna może okazać się kwestia dostępności banku. Z doświadczenia wiadomo jednak, że najlepiej jeśli zakłada się lokatę krótkoterminową w banku, w którym jednostka posiada ROR, zwłaszcza gdy oferuje on możliwość łatwego przelewania pieniędzy pomiędzy rachunkiem a lokatą.
W większości banków, gdy chcemy ulokować większą kwotę pieniędzy, otrzymujemy wyższe oprocentowanie. Możliwość negocjacji zaczyna się zwykle powyżej 100 tys. zł. Należy zauważyć, że większość banków ustala też minimalną kwotę, którą można ulokować na warunkach opisanych w ich ofercie np. 1 tys. zł.
Stopa efektywna
Ważnym kryterium przy wyborze rodzaju lokaty jest stopa procentowa. Jeśli lokata 3-miesięczna, półroczna i roczna mają takie samo oprocentowanie, np. 4 proc., to czy oznacza to, że tyle samo można na nich zarobić. Okazuje się, że nie. Najwięcej można zarobić deponując środki na depozycie o kwartalnej kapitalizacji odsetek. Jednak wniosek taki jest uzasadniony przy stałych stopach procentowych przez cały rok przy wzroście stóp procentowych w ciągu roku. Jeżeli jednak w ciągu roku nastąpi obniżenie stóp procentowych, to może okazać się, że depozyt roczny zawarty przy oprocentowaniu 4 proc. daje wyższy dochód niż zawierane co kwartał depozyty kwartalne.
Zakładając, że w drugiej połowie roku nastąpiło obniżenie stóp procentowych i depozyt w trzecim i czwartym kwartale był już zawierany przy oprocentowaniu np. 3,7 proc., to ostateczne oprocentowanie w skali roku wyniesie - 3,84 proc. (4 proc. x 1 + 4 proc. x 1 + 3,7 proc. x 1 + 3,7 proc. x 1 = 1 proc.+ 1 proc. + 0,92 proc. + 0,92 proc.).
Wycena środków
Bankowa lokata terminowa spełnia definicję inwestycji (art. 3 ust. 1 pkt 17 ustawy o rachunkowości), ponieważ stanowi aktywa nabyte celem osiągnięcia korzyści ekonomicznych w postaci odsetek. Spełniona jest także definicja aktywów finansowych (art. 3 ust. 1 pkt 24 ustawy o rachunkowości), gdyż stanowi ona bądź aktywa pieniężne, bądź wynikające z kontraktu (umowy) prawo do otrzymania aktywów pieniężnych.
Aby można było zakwalifikować aktywa w postaci lokaty do inwestycji krótkoterminowych, powinny one posiadać określony termin wymagalności, który jest krótszy niż 12 miesięcy, licząc od dnia bilansowego. Jeśli jednostka posiada lokaty terminowe o terminie zapadalności do trzech miesięcy, zaliczy je do innych środków pieniężnych.
Bankowe lokaty terminowe o terminie zapadalności powyżej trzech miesięcy, ale mniej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego, zalicza się do kategorii - inne krótkoterminowe aktywa finansowe. Lokaty bankowe powinno wyceniać się w wartości godziwej, za którą uznaje się ich wartość nominalną powiększoną o odsetki. Powstałe różnice z wyceny zalicza się do przychodów lub kosztów finansowych.
Ewidencja w księgach
Odsetki od środków pieniężnych na rachunkach bankowych, również od lokat terminowych, doliczone przez bank zwiększają stan środków pieniężnych na danym rachunku bankowym i równocześnie drugostronnie zalicza się je do przychodów finansowych (art. 42 ust. 3 ustawy o rachunkowości), z wyjątkiem odsetek od środków pieniężnych na wyodrębnionym rachunku bankowym zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS) oraz zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (ZFRON), które zaliczane są na zwiększenie tych funduszy (art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy o ZFŚS).
Dopisanie przez bank odsetek od środków na rachunkach bankowych lokat terminowych księguje się: Wn konto „Inne rachunki bankowe”/Ma konto „Przychody finansowe”.
Dopisanie przez bank odsetek od środków ZFŚS oraz ZFRON księguje się: Wn „Inne rachunki bankowe” (analitycznie: Środki ZFŚS lub ZFRON)/ Ma konto „Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych” lub „Zakładowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych”.
Nieco odmiennie ujmowane są odsetki od lokat środków pieniężnych ustalone przy wycenie na dzień bilansowy.
W przypadku gdy dopisanie odsetek przez bank następuje po dniu bilansowym, z uwagi na okres lokaty środków, którego część wydłuża się poza dzień bilansowy, to przy wycenie na dzień bilansowy, należy ustalić część odsetek za okres trwania lokaty do dnia bilansowego.
Odsetki te ujmuje się wówczas następująco: Wn konto „Pozostałe rozliczenia międzyokresowe”/Ma konto „Przychody finansowe”.
Natomiast po dniu bilansowym, czyli w następnym roku obrotowym, pod datą zrealizowania odsetek, tj. dopisania przez bank do stanu na rachunku bankowym, dokonuje się następujących zapisów:
1. Kwota odsetek dopisanych przez bank za okres trwania lokaty (w tym dotyczących okresu do dnia bilansowego), czyli cała suma odsetek za okres trwania lokaty:
Wn konto „Inne rachunki bankowe”/Ma konto „Przychody finansowe”
2. Storno odsetek naliczonych przez jednostkę w związku z wyceną lokaty na dzień bilansowy (ze znakiem minus):
Wn konto „Pozostałe rozliczenia międzyokresowe”/Ma konto „Przychody finansowe”.
NA CO ZWRÓCIĆ UWAGĘ PRZY ZAKŁADANIU LOKATY
Przy zakładaniu lokaty terminowej przede wszystkim należy zwrócić uwagę na:
l wysokość oprocentowania oraz częstotliwość kapitalizacji odsetek,
l wysokość kwoty minimalnej,
l czy istnieje możliwość negocjowania wysokości oprocentowania w przypadku posiadania większej kwoty pieniędzy,
l czy można ustanowić pełnomocnictwo,
l czy odsetki są dopisywane do kapitału, czy też bank przekazuje je na nieoprocentowany rachunek,
l wysokość dodatkowych opłat związanych z założeniem lokaty,
l czy istnieje możliwość wyboru rodzaju lokaty.
PRZYKŁAD
JAK WYLICZYĆ EFEKTYWNĄ STOPĘ PROCENTOWĄ
Jednostka Y chce zainwestować 15 000 zł na 1 rok. Bank oferuje trzy różne depozyty:
1. depozyt roczny - stopa procentowa (nominalna) wynosi 4 proc.,
2. depozyt 6-miesięczny - stopa procentowa (nominalna) w stosunku rocznym wynosi 4 proc. (w ciągu roku można utworzyć dwie lokaty półroczne),
3. depozyt 3-miesięczny - stopa procentowa (nominalna) w stosunku rocznym wynosi 4 proc. (w ciągu roku można utworzyć cztery lokaty trzymiesięczne).
Liczymy, ile pieniędzy otrzymamy z każdej lokaty w ciągu jednego roku, aby uzyskać odpowiedź, która lokata jest najbardziej korzystna.
1. depozyt roczny - 15 600 zł,
Po roku otrzymujemy 15 600 zł, czyli 15 000 zł + (odsetki 4 proc. x 15 000 zł = 600 zł)
2. depozyt półroczny - 15 606 zł.
Po pierwszym półroczu otrzymujemy połowę nominalnej stawki rocznej oprocentowania, czyli 1 x 4 proc. = 2 proc.; po drugim półroczu także otrzymujemy połowę nominalne stawki rocznej oprocentowania, czyli 2 proc., ale liczonego już nie od wartości początkowej 15 000 zł, ale od kwoty uwzględniającej kapitalizację odsetek. Kapitalizacja oznacza, że odsetki są doliczane do inwestycji, zwiększają kapitał inwestycyjny, od którego będą liczone kolejne odsetki.
W tym przypadku kapitał inwestycyjny po pierwszych 6 miesiącach będzie wynosił: 15 000 zł + odsetki za pierwsze półrocze 300 zł.
Ostatecznie, kapitał jednostki Y przy depozycie półrocznym będzie rósł następująco:
15 000 zł + odsetki za pierwsze półrocze (2 proc. z 15 000 zł = 300 zł) + odsetki za drugie półrocze (2 proc. x 15 300 zł = 306 zł) = 15 606 zł.
Jak widać, przy tych samych pieniądzach otrzymujemy 606 zł, a więc efektywna stopa procentowa depozytu półrocznego z kapitalizacją odsetek wynosi:
(606 zł: 15 000 zł) x 100 proc. = 4,04 proc. (więcej niż w przypadku depozytu rocznego, przy którym otrzymujemy stopę procentową 4 proc.).
3. depozyt kwartalny - 15 609,05 zł
W każdym kwartale otrzymujemy oprocentowanie w wysokości 1 x 4 proc., a na koniec majątek jednostki Y wyniesie: 15 000 zł + odsetki:
l za I kwartał: 1 proc. x 15 000 zł = 150 zł,
l za II kwartał: 1 proc. x (15 000 zł + 150 zł) = 151,50 zł,
l za III kwartał: 1 proc. x (15 000 zł + 150 zł + 151,50 zł) = 153,01 zł,
l za IV kwartał: 1 proc. x (15 000 zł + 150 zł + 151,50 zł + 153,01 zł) = 154,54 zł.
Razem odsetki za cztery kwartały wynoszą: 150 zł + 151,50 zł + 153,01 zł + 154,54 zł = 609,05 zł.
Po roku z tej inwestycji otrzymujemy 15 609,05 zł.
Efektywna stopa procentowa w tym przypadku wynosi: 609,05 zł: 15 000 zł x 100 proc. = 4,06 proc.
BEATA PIOTROWSKA
PODSTAWA PRAWNA
l Art. 3 ust. 1 pkt 17 i 24, art. 34 ust. 4 pkt 1-3 oraz art. 42 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.).
l Art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (t.j. Dz.U. z 1996 r. nr 70, poz. 335 z późn. zm).