Kompensaty (potrącenia) należności ze zobowiązaniami można dokonać zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego bądź też na podstawie umowy zawartej między kontrahentami, tzw. potrącenie umowne.
Dokonanie potrąceń
Kompensata (potrącenie) może być skutecznie dokonane, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:
- wierzytelności przedstawione wzajemnie do potrącenia muszą istnieć i dotyczyć tych samych osób, które są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami,
- przedmiotem obu wierzytelności muszą być sumy pieniężne albo rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku,
- przedstawione do potrącenia wierzytelności muszą być wymagalne i charakteryzować się tym, że mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
Potrącenie umowne dokonywane jest na podstawie umowy zawartej pomiędzy kontrahentami. Przy potrąceniu umownym wzajemne wierzytelności nie muszą być jednorodne.
Różnice kursowe
Kompensata jest bezgotówkową formą regulowania zobowiązań cywilnoprawnych pomiędzy podmiotami, które na podstawie zgodnych oświadczeń woli chcą zaspokoić swoje długi. Wskutek tego potrącenia obie wierzytelności umarzają się wzajemnie do wysokości wierzytelności niższej. Przy kompensacie rozrachunków nie powstają podatkowe różnice kursowe. Ustalone w drodze potrącenia różnice kursowe wpływają jedynie na wynik bilansowy jednostki. W ewidencji księgowej różnice te odnosi się odpowiednio w koszty lub przychody finansowe.
Rozrachunki zagraniczne
W przypadku rozrachunków z kontrahentem zagranicznym, kiedy u każdej ze stron występują należności i zobowiązania wyrażone w tej samej walucie obcej, ogólna zasada potrącania jest podobna, jak w przypadku kompensaty rozrachunków złotowych. Jeżeli potrąceniu podlegają wierzytelności wyrażone w walutach obcych, wówczas wierzytelności stanowiące przedmiot kompensaty powinny być wyceniane po niższym kursie waluty, według którego została wyceniona dana należność lub zobowiązanie, co wynika z art. 30 ustawy o rachunkowości.
Potrącenie stanowi jedną z form likwidacji już istniejącego stosunku prawnego i w związku z tym ustalenie ewentualnych różnic kursowych następuje poprzez porównanie kursów walut z dnia ich zarachowania.
JAK PRZELICZAĆ RÓŻNICE DEWIZOWE
Przychody w walutach obcych przelicza się na złote według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień uzyskania przychodu
Koszty poniesione w walutach obcych są przeliczane na złote według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień poniesienia kosztu
PRZYKŁAD EWIDENCJA KOMPENSATY ROZRACHUNKÓW
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością posiada nieuregulowane zobowiązania w wysokości 10 000 euro z kontrahentem zagranicznym, które zostały wycenione według kursu 3,9590 zł za 1 euro, tj. kursu średniego NBP z dnia powstania zobowiązania oraz należności w wysokości 20 000 euro wycenione według kursu 4,0500 zł za 1 euro, tj. kursu średniego NBP z dnia uzyskania przychodu. Pozostałą część należności kontrahent zagraniczny uregulował przelewem. Kurs kupna waluty z dnia otrzymania przelewu, ustalony przez bank, z którego usług korzysta spółka, wynosił 4,0000 zł za 1 euro.
Zapisy w księgach rachunkowych spółki będą następujące:
1. „Pk” - kompensata rozrachunków według niższego kursu waluty - 39 590 zł (10 000 euro x 3,9590 zł/euro)
Wn konto „Rozrachunki z dostawcami”/Ma konto „Rozrachunki z odbiorcami”
2. „Pk” - różnica kursowa (ujemna) dotycząca kompensaty - 910 zł (10 000 euro x 4,0500 zł/euro), 40 500 zł - 39 590 zł = 910 zł
Wn konto „Koszty finansowe”/Ma konto „Rozrachunki z odbiorcami”
3. Wyciąg bankowy - wpływ pozostałej części należności - 40 000 zł (10 000 euro x 4,0000 zł/euro)
Wn konto „Rachunek bieżący”/Ma konto „Rozrachunki z odbiorcami”
4. „Pk” - zrealizowana różnica kursowa (ujemna) - 500 zł (10 000 euro x 4,0500 zł/euro) = 40 500 zł, 40 500 zł - 40 000 zł = 500 zł
Wn konto „Koszty finansowe”/Ma konto „Rozrachunki z odbiorcami”
PRZYKŁAD KOMPENSATA WZAJEMNYCH ROZRACHUNKÓW
Polska spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sprzedała firmie niemieckiej towary o wartości 10 000 euro. Jednocześnie firma niemiecka sprzedała polskiej spółce wyroby gotowe za cenę 6 000 euro. Obie spółki postanowiły dokonać kompensaty wzajemnych rozrachunków. Spółka polska stosuje do wyceny różnic kursowych przepisy ustawy o rachunkowości.
Zapisy w księgach rachunkowych spółki będą następujące:
1. Sprzedaż towarów spółce niemieckiej. Wartość faktury wynosi 10 000 euro. Średni kurs NBP stosowany do wyceny to 3,95 zł/euro (10 000 euro x 3,95 zł/euro = 39 500 zł)
Wn konto „Rozrachunki z odbiorcami”/Ma konto „Przychody ze sprzedaży”
2. Wydanie towarów z magazynu (koszt własny) - 30 000 zł
Wn konto „Koszt własny sprzedaży”/Ma konto „Towary”
3. Faktura od kontrahenta zagranicznego za otrzymane towary. Wartość faktury wynosi 6 000 euro. Średni kurs NBP zastosowany do wyceny wynosi 3,98 zł/euro (6 000 euro x 3,98 zł/euro = 23 880 zł)
Wn konto „Rozliczenie zakupu”/Ma konto „Rozrachunki z dostawcami”
4. Przyjęcie towarów do magazynu („Pz”) - 23 880 zł
Wn konto „Towary”/Ma konto „Rozliczenie zakupu”
5. Kompensata wzajemnych rozrachunków. Rozliczenia dokonano według niższego z kursów.
Należność spółki wynosiła 10 000 euro przeliczona po kursie 3,95 zł/euro, czyli 39 500 zł
Zobowiązanie wobec kontrahenta wynosiło 6 000 euro, przeliczone po kursie 3,98 zł/euro, czyli 23 880 zł. Skompensowaniu ulegną wzajemne należności do kwoty 6 000 euro (6 000 euro x 3,95 zł/euro = 23 700 zł)
Wn konto „Rozrachunki z dostawcami”/Ma konto „Rozrachunki z odbiorcami”
6. Różnice kursowe dodatnie - 180 zł (23 880 zł - 23 700 zł)
Wn konto „Rozrachunki z dostawcami”/Ma konto „Przychody finansowe”
7. Otrzymanie od kontrahenta zagranicznego część należności, jaka pozostała po skompensowaniu. Kurs kupna banku wynosił 3,97 zł/euro (4000 euro x 3,97 zł/euro = 15 880 zł)
Wn konto „Rachunek bankowy”/Ma konto „Rozrachunki z odbiorcami”
8. Różnice kursowe dodatnie - 80 zł, czyli 4 000 euro x (3,97 zł - 3,95 zł)
Wn konto „Rozrachunki z odbiorcami”/Ma konto „Przychody finansowe”
BEATA PIOTROWSKA
PODSTAWA PRAWNA
- Art. 30 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.).