Nie ma jednolitego sposobu ewidencji tego typu zdarzeń. Aby prawidłowo rozliczyć w księgach rachunkowych kradzież środka trwałego, należy wziąć pod uwagę następujące kwestie:
- czy środek trwały jest oddany do użytkowania, czy jest środkiem trwałym w budowie,
- czy skradziono cały obiekt, czy tylko jego część,
- czy ustalono osobę winną lub sprawcę kradzieży,
- czy środek trwały był objęty ochroną ubezpieczeniową,
- czy stratę spowodowaną kradzieżą można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów (aspekt podatkowy).
W przypadku zaistnienia takiego zdarzenia zwykle podejmowana jest próba odzyskania utraconych aktywów oraz ustalenia okoliczności zdarzenia i osób odpowiedzialnych. Dlatego nawet jeżeli fakt kradzieży stwierdza protokół wewnętrzny - w dokumentacji firmy powinien znaleźć się protokół policji. Standardowym dokumentem służącym do wyprowadzenia środka trwałego z ewidencji jest dokument LT (głównie ze względów technicznych). Kluczowe dla sprawy w przypadku utraty składników majątku są jednak protokoły.
Tabela 1. Sposób wyprowadzenia utraconego majątku z ewidencji
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Jeżeli w wyniku przeprowadzonego dochodzenia ustalono osoby winne utracie majątku, wówczas powstałą stratą obciąża się te osoby, zazwyczaj jednak strata zwiększa koszty działalności.
Niezawinione straty w majątku trwałym spowodowane kradzieżami - jako związane z ryzykiem ogólnym prowadzenia działalności - zalicza się do pozostałych kosztów operacyjnych. Nie należy natomiast tego typu stratami, ze względu na częstotliwość ich występowania, obciążać strat nadzwyczajnych. Ewentualne odszkodowania uzyskane od ubezpieczyciela lub sprawcy zwiększają pozostałe przychody operacyjne. Wynika to wprost z definicji pozostałych kosztów i przychodów operacyjnych, zawartej w art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. f) ustawy o rachunkowości.
W przypadku gdy w wyniku kradzieży utracona zostaje tylko część składowa środka trwałego (w efekcie czego środek trwały musi być czasowo wyłączony z eksploatacji), najwłaściwsze będzie dokonanie odpisu aktualizującego na 100% wartości netto.
Tabela 2. Przykładowe księgowania rozliczenia straty w zależności od ustaleń stanu faktycznego
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Odrębną kwestią jest możliwość zaliczenia wartości utraconych środków trwałych do kosztów uzyskania przychodu oraz kwestia rozliczenia VAT naliczonego przy zakupie.
Co do zasady niedobory nie są czynnością podlegającą VAT, co potwierdzają liczne interpretacje urzędów skarbowych. Nie ma też podstaw do korygowania VAT naliczonego przy zakupie.
Przykładowo stanowisko Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Skarbowego, wyrażone w postanowieniu nr ZD-1/443-35-12/07 z 27 lutego 2007 r., brzmi:
(...) powstanie niedoboru następuje po dokonaniu zakupu towaru będącego przedmiotem straty (pomniejszenia majątku podatnika). Natomiast ustawa o podatku od towarów i usług uzależnia prawo do odliczenia od faktycznego poniesienia wydatku na zakup związany z prowadzeniem danego rodzaju działalności. Tak więc dla rozliczenia VAT ważne jest, by wydatki były związane z prowadzoną działalnością i zostały faktycznie poniesione. Istotne jest też, czy w momencie nabycia tychże towarów (a nie po ich nabyciu) przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie uniemożliwiały zaliczenia ich do kosztów uzyskania przychodów. Zatem jeżeli na moment zakupu brak jest podstaw do kwestionowania wydatku jako kosztu uzyskania przychodu, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym, to brak jest podstaw do wyłączenia prawa do odliczenia przez podatnika, związanego z zakupem, podatku naliczonego, o którym mowa w art. 88 ust. 1 ustawy o VAT. Nie ma zatem w przedmiotowym stanie faktycznym podstaw do korygowania podatku naliczonego od powstałego niedoboru.
Na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (art. 23 updof) nie uważa się za koszty uzyskania przychodów:
- pkt 5 - strat w środkach trwałych oraz wartościach niematerialnych i prawnych w części pokrytej sumą odpisów amortyzacyjnych,
- pkt 50 (updop) i 48 (updof) - strat powstałych w wyniku utraty samochodów, jeżeli samochody te nie były objęte ubezpieczeniem dobrowolnym.
Zapisy te wskazują więc na to, że wszystkie pozostałe straty mogą być wprost zaliczone do kosztów podatkowych. Jednak w praktyce stanowisko organów podatkowych bywa bardziej rygorystyczne. Jeżeli zatem mamy do czynienia z niezawinioną utratą samochodów objętych ubezpieczeniem dobrowolnym oraz z utratą pozostałego majątku trwałego - nie ma problemu z zaliczeniem powstałych strat do kosztów uzyskania przychodów.
W przypadku zaś szkody zawinionej może wystąpić taki problem. Stanowisko urzędów podatkowych nie jest w tym zakresie jednolite. Co więcej, przeważa linia niekorzystna dla podatnika.
Jako przykład publikujemy fragment postanowienia Urzędu Skarbowego Poznań-Grunwald, nr AD/I/M/415/2/2006, z 18 lipca 2006 r.:
(...) należy zaznaczyć, że aby kradzież środków zaliczyć w straty stanowiące koszt uzyskania przychodu, poszkodowany musi udowodnić, że w danym przypadku mamy do czynienia ze zdarzeniem losowym, rozumianym jako zdarzenie nieprzewidywalne i nie do uniknięcia. Nie można jednak uznać za koszt uzyskania przychodu strat w środkach trwałych w sytuacji, gdy zostanie udowodnione, że środki te nie były zabezpieczone w sposób należyty.
W przypadku czasowego wyłączenia środka trwałego z użytkowania, w związku z kradzieżą części składowej, do kosztów podatkowych zalicza się wydatki na doprowadzenie środka trwałego do stanu używalności. Dokonany odpis nie stanowi kosztu podatkowego.
- art. 88 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 192, poz. 1382
- art. 16 ust. 1 pkt 5 i 50 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238
- art. 23 ust. 1 pkt 5 i 48 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 192, poz. 1378
- art. 3 ust. 1 pkt 32 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1540
Anna Dyczkowska
księgowa z licencją MF