Firmy, których rok obrotowy pokrywa się z kalendarzowym, do jutra, czyli do 15 stycznia, powinny zakończyć inwentaryzację. Zgodnie bowiem z art. 26 ust. 3 ustawy o rachunkowości, składniki aktywów - z wyłączeniem aktywów pieniężnych, papierów wartościowych, produktów w toku produkcji oraz materiałów, towarów i produktów gotowych, określonych w art. 17 ust. 2 pkt 4 - można rozpocząć nie wcześniej niż trzy miesiące przed końcem roku obrotowego, natomiast zakończyć do 15 dnia następnego roku.
Kolejnym etapem, który w związku z tym muszą przeprowadzić firmy, jest wyjaśnienie powstałych różnic inwentaryzacyjnych. Następnie ujawnione nadwyżki i niedobory trzeba rozliczyć w księgach. W tym celu w pierwszej kolejności należy ustalić przyczynę powstania takiego stanu rzeczy. Czynności te wykonuje komisja inwentaryzacyjna. W jej skład powinny wchodzić minimum dwie, trzy osoby posiadające szeroką wiedzę z zakresu gospodarki magazynowej oraz znające przepisy dotyczące inwentaryzacji oraz zasady przeprowadzania spisu z natury.
Trzeba ustalić przyczynę
Istotnym elementem rozliczenia różnic jest określenie, czy niedobory lub szkody zostały zawinione np. przez pracownika odpowiedzialnego materialnie, czy też niezawinione i wynikają np. z naturalnych ubytków lub zdarzeń nadzwyczajnych. Od tego uzależniony jest sposób ewidencji różnic.
Rozliczenie niedoborów odbywa się za pomocą konta 264 „Rozliczenie niedoborów”. Dlatego też, ujawnione niedobory materiałów należy wprowadzić do ksiąg rachunkowych zapisem: strona Wn 264 konta „Rozliczenie niedoborów”, strona Ma konta 310 „Materiały”. Z kolei rozliczenie niedoboru należy zaewidencjonować w zależności od przyczyn ich zaistnienia. Jeżeli więc uznano niedobór za niezawiniony, ewidencja będzie wyglądała w następujący sposób: strona Wn konta 766 „Pozostałe koszty operacyjne”, strona Ma konta 264 „Rozliczenie niedoborów”.
W sytuacji gdy niedobory:
- powstały w związku z zaistnieniem zdarzeń losowych, rozliczenie nastąpi w korespondencji z kontem 775 „Straty nadzwyczajne”,
- zostały zawinione przez pracownika i przez niego uznane, rozliczenie nastąpi w korespondencji z kontem 237 „Należności od pracowników z tytułu niedoborów”,
- zostały zawinione przez pracownika, ale przez niego nieuznane rozliczenie nastąpi w korespondencji z kontem 238 „Roszczenia sporne od pracowników nieobjęte postępowaniem sądowym”.
Ubytki naturalne
Warto pamiętać, że w przypadku materiałów w stanie ciekłym lub sypkim należy ustalić, czy niedobór lub nadwyżka mogą powstawać naturalnie w związku z właściwościami fizycznymi, chemicznymi lub warunkami magazynowania czy transportu. Wielkość ubytków powinna jednak mieścić się w granicach norm ustalonych przez kierownika jednostek. Każda jednostka powinna w polityce rachunkowości ustalić granice, które uznawane są za ubytek naturalny. Aby określić takie normy, firmy mogą wykorzystywać różne metody.
Przykładowo można wykorzystywać dane dotyczące kształtowania się średnich faktycznych ubytków naturalnych danego towaru lub materiału w tej samej branży. Można również zastosować metodę doświadczalną, która polega na wykorzystaniu wyników przeprowadzonych pomiarów i badań przeprowadzonych w rzeczywistych warunkach, np. magazynowania lub obrotu.
Analiza uzyskanych w ten sposób informacji pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy powstałe podczas inwentaryzacji różnice odpowiadają wysokości normy ubytku naturalnego. Należy przy tym pamiętać, że ubytki naturalne powinny być odpowiednio udokumentowane przez komisję inwentaryzacyjną i zatwierdzone przez kierownika jednostki.
Pomocą w tym zakresie może być nieobowiązujące zarządzenie ministra gospodarki materiałowej z 14 grudnia 1983 r. w sprawie zasad opracowywania i stosowania norm ubytków naturalnych oraz stałego doskonalenia metodyki ustalania wysokości ubytków w gospodarce magazynowej i transporcie (MP nr 42, poz. 243).
Powołane zarządzenie, oprócz wymienionych wyżej metod ustalania norm ubytków naturalnych, wskazuje także trzecią metodę porównawczo-analityczną. Polega ona na tym, że ustalenie wysokości normy ubytku wyprowadza się na podstawie sprawdzenia i porównania danych statystycznych, danych z przeprowadzonych badań w rzeczywistych warunkach obrotu magazynowo-transportowego z danymi z przeprowadzonych badań laboratoryjnych oraz z danymi z literatury i normami ubytków naturalnych artykułów o zbliżonych właściwościach.
Rozliczenie niedoboru materiałów w ewidencji księgowej do wysokości określonych ubytków naturalnych należy ująć zapisem: strona Wn konta 410 „Zużycie materiałów”, strona Ma konta 264 „Rozliczenie niedoborów”.
NORMA UBYTKU NATURALNEGO
Pojęcie to oznacza określony przez daną jednostkę maksymalnie dopuszczalny ubytek masy lub wymiaru artykułu wyrażony w stosunku procentowym, powstający w określonych warunkach i określonym czasie. Przez artykuły należy rozumieć surowce, materiały, wyroby itp.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Przykład księgowania niedoboru
AGNIESZKA POKOJSKA
PODSTAWA PRAWNA
- Art. 26 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.).