Szkolenie pracowników - sporny punkt przy zwolnieniu od podatku

Przedmiotem sporów między podatnikami a organami podatkowymi jest kwalifikacja w świetle podatku dochodowego od osób fizycznych szkoleń finansowanych przez pracodawcę swoim pracownikom na podnoszenie kwalifikacji zawodowych w ramach kursów prowadzonych przez firmy szkolące, nieposiadające akredytacji kuratora oświaty. Przykładem takich szkoleń mogą być szkolenia w zakresie księgowości, zarządzania nieruchomościami, szeroko rozumianego prawa pracy czy prawa podatkowego.

Spór powyższy zgodny z odmieną interpretacją przez strony art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Powołany przepis stanowi, że wolna od podatku jest wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyjątkiem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę w szkołach lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych.

Stanowisko organów podatkowych

Zdaniem organów podatkowych szkolenia takie nie podlegają zwolnieniu z podatku dochodowego od osób fizycznych w rozumieniu ww. przepisu. Stanowisko to opiera się na interpretacji § 9 ust. 1 rozporządzenia z 12 października 1993 r. Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych¹. Zgodnie z nim pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych na podstawie skierowania zakładu pracy przysługuje, jeśli umowa zawarta między nim i zakładem pracy nie stanowi inaczej:

1) zwrot kosztów uczestnictwa, w tym zakwaterowania, wyżywienia i przejazdu;

2) urlop szkoleniowy na udział w obowiązkowych zajęciach oraz zwolnienie z części dnia pracy w wymiarze określonym w § 10, płatne według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy.

Z powołanych przepisów wynika, że zarówno wypłata świadczeń, jak i zwolnienie tych świadczeń z podatku dochodowego od osób fizycznych na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 90 u.p.d.o.f. ma miejsce wówczas, gdy pracownik podnosi kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych (kursów). Pozaszkolne formy podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracownika zostały określone i jednoznacznie zdefiniowane w rozporządzeniu Ministra Edukacji i Nauki z 3 lutego 2006 r. w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych². A zatem forma tego kształcenia jak i uprawnienia organizatora kształcenia muszą być zgodne z wymogami wynikającymi z powyższego rozporządzenia. Jednym z takich warunków jest konieczność posiadania przez organizatora kursu akredytacji kuratora oświaty, co wynika z § 1 pkt 2 rozporządzenia MEN. Wskazany przepis za organizatora kursu uznaje publiczną i niepubliczną: placówkę kształcenia ustawicznego, placówkę kształcenia praktycznego oraz ośrodek dokształcania i doskonalenia zawodowego, prowadzące kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych, a także osobę prawną i fizyczną prowadzącą działalność oświatową, wymienioną w art. 83a ust. 2 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty³, obejmującą prowadzenie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych, dla której uzyskała akredytację, o której mowa w art. 68b ustawy o systemie oświaty.

Stanowisko podatników

Podatnicy reprezentują stanowisko odmienne od stanowiska organów podatkowych. Podnoszą bowiem, że dofinansowanie jest wolne od podatku dochodowego, na podstawie wyżej wskazanego art. 21 ust. 1 pkt 90 u.p.d.o.f., gdyż przyznawane jest na podstawie § 9 rozporządzenia MEN i MIPS.W rozporządzeniu tym nie ma żadnych warunków dotyczących firmy szkolącej, w tym warunku posiadania akredytacji. Stąd też dla zwolnienia podatkowego w tym zakresie nie ma znaczenia posiadanie przez firmę prowadzącą kurs dla pracowników akredytacji kuratora oświaty, o której mowa w § 1 pkt 2 rozporządzenia MEN.

Stanowisko sądów administracyjnych

Spór ten był przedmiotem rozstrzygnięcia przez Wojewódzki Sądu Administracyjny we Wrocławiu (wyrok z 14 marca 2008 r., sygn. akt I SA/Wr 1505/07⁴), który przychylił się do stanowiska podatników.

W pierwszej kolejności sąd zauważył, że zwolnienie przewidziane w art. 21 ust. 1 pkt 90 u.p.d.o.f. należy wiązać ze źródłem przychodu, jakim jest stosunek pracy lub stosunek jemu zrównany, przewidziany w art. 10 ust. 1 pkt 1 u.p.d.o.f. Stosownie zaś do art. 12 ust. 1 u.p.d.o.f. za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych. W związku z konstrukcją otwartego katalogu świadczeń zaliczonych do wyżej wskazanych przychodów każda wypłata, którą otrzymuje pracownik w związku ze stosunkiem pracy, stanowi jego przychód z tego źródła, z których dochód podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym, chyba że są to świadczenia co prawda związane ze stosunkiem pracy, ale zwolnione od podatku na mocy odrębnego przepisu, tak jak to ma miejsce w przypadku art. 21 ust. 1 pkt 90 u.p.d.o.f.

Następnie sąd wskazał, że powołany przepis obejmuje zwolnieniem z podatku dochodowego od osób fizycznych świadczenia, które po pierwsze przeznaczone są na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenie ogólne pracownika, po drugie zaś przyznane są zgodnie z odrębnymi przepisami. Z kategorii tych świadczeń ustawodawca wyłącza wynagrodzenia otrzymywane za czas urlopu szkoleniowego oraz za część zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę w szkołach lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych. Ponadto podniesiono, że przepis ten odsyła do tzw. odrębnych przepisów jedynie w zakresie formy przyznania przez pracodawcę wspomnianego świadczenia, nie ma zaś w nim mowy o żadnych warunkach, jakie powinien spełniać podmiot organizujący szkolenie. Nie można bowiem zapominać, że zwolnienia podatkowe w systemie prawa podatkowego są wyjątkiem, istotnym odstępstwem od zasady sprawiedliwości podatkowej (powszechności i równości podatkowej), a ich zastosowanie nie może odbywać się w oderwaniu od zasad wykładni gramatycznej i odbywać się na podstawie wykładni rozszerzającej⁵.

Ważne przepisy prawa pracy

Uwzględniając okoliczność, że wspomniane zwolnienie stanowi wyjątek od opodatkowania źródła przychodu, jakim jest stosunek pracy, oraz łącząc zwrot „zgodnie z odrębnymi przepisami” z przyznaniem świadczenia przez pracodawcę, sąd wysnuł wniosek, że przepisami odrębnymi, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 90 u.p.d.o.f., są jedynie przepisy z zakresu prawa pracy.

I tak zgodnie z art. 103 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.zm.) w zakresie i na warunkach ustalonych, w drodze rozporządzenia, przez Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej pracodawca ułatwia pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Powyższe upoważnienie stanowi realizację wyrażonego w art. 94 pkt 6 kodeksu pracy obowiązku pracodawcy do ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Na podstawie powołanego wyżej przepisu wydano rozporządzenie MEN i MPiPS z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych, które ma zastosowanie w przedmiotowej sprawie. Stosownie bowiem do § 1 ust. 1 rozporządzenia MEN i MPiPS, przepisy rozporządzenia stosuje się do osób podnoszących kwalifikacje zawodowe i wykształcenie ogólne, zakładów pracy oraz organizatorów oświaty dorosłych prowadzących działalność w formach szkolnych i pozaszkolnych. Przepisów rozporządzenia MEN i MPiPS, z zastrzeżeniem ust. 3, nie stosuje się do:

1) pracowników podstawowej działalności służby zdrowia,

2) nauczycieli i nauczycieli akademickich w zakresie uregulowanym odrębnymi przepisami,

3) pracowników naukowych oraz badawczo-technicznych jednostek badawczo-rozwojowych, a także do innych osób w zakresie unormowanym odrębnie w przepisach dotyczących podnoszenia kwalifikacji i wykształcenia ogólnego tych osób albo w układach zbiorowych pracy lub przepisach o wynagradzaniu pracowników.

Natomiast w odniesieniu do pracowników podstawowej działalności służby zdrowia oraz do nauczycieli akademickich i pracowników naukowych świadczących usługi w zakresie podstawowej działalności służby zdrowia będą miały zastosowanie przepisy dotyczące kształcenia, dokształcania i doskonalenia w formach pozaszkolnych.

W rozstrzyganej przez sąd sprawie zastosowanie miały przepisy wskazanego rozporządzenia, organizowane szkolenia nie dotyczyły bowiem wyłączonych z jego zastosowania pracowników.

Zdaniem sądu zwrot kosztów uczestnictwa pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych następuje jedynie wtedy, gdy posiada on skierowanie zakładu pracy. Natomiast dodatkowo zakład pracy może uzależnić wydanie takiego skierowania od zawarcia z pracownikiem umowy, lecz nie jest to warunek konieczny. Przepisy rozporządzenia pozostawiają w tym względzie swobodę pracodawcy.

Dodatkowo podniesiono, że rozporządzenie MEN i MPiPS nie zawiera definicji formy pozaszkolnej. Takiej definicji nie znajdziemy też w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Należy jednak pamiętać, że jeżeli sam prawodawca nie określa definicji w danej gałęzi prawa, to zakładając racjonalność prawodawcy należy uznać, że sformułowanie takiej definicji nie było konieczne. Skoro powołane regulacje nie są miarodajne dla ustalenia zakresu pojęciowego terminu „formy pozaszkolne”, to w rezultacie powyższego dla rozumienia sensu tego pojęcia koniecznym staje się odwołanie do reguł wykładni językowej. Kierując się nimi można zaś stwierdzić, że w języku potocznym „pozaszkolny” oznacza „niedotyczący nauki w szkole, odbywający się poza lekcjami szkolnymi”⁶ W konsekwencji za formy pozaszkolne należy uznać formy inne niż formy szkolne. Tak zaprezentowany sposób rozumienia terminu „formy pozaszkolne” znajduje również potwierdzenie w wykładni systemowej wewnętrznej wyżej wspomnianego rozporządzenia. Zauważono, że systematyka tego aktu wyraźnie oddziela przepisy dotyczące przyznawania świadczeń przez pracodawcę pracownikowi za kształcenie w formach szkolnych - rozdział 2 „Kształcenie w formach szkolnych”, jak też dokształcanie w formach pozaszkolnych - rozdział 3 „Kształcenie, dokształcanie, doskonalenie w formach pozaszkolnych”. Widoczny podział przepisów wskazuje na to, że w rozumieniu wspomnianego rozporządzenia formy pozaszkolne to wszelkie inne formy dokształcania niż formy szkolne (takie jak: szkoły podstawowe, ponadpodstawowe, wyższe).

Niewątpliwie formy pozaszkolne doprecyzowuje § 2 ust. 1 rozporządzenia MEN uznając za takie: kurs, kurs zawodowy, seminarium, praktykę zawodową. A zatem wydaje się również, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby posiłkować się w celu doprecyzowania pojęcia „formy pozaszkolne” treścią § 2 rozporządzenia MEN. Zdaniem sądu bezprawne jest już wywodzenie - jak to uczyniły organy podatkowe - że zwolnieniem z podatku dochodowego od osób fizycznych objęte są tylko te formy dokształcania pozaszkolnego, które spełniają warunki zawarte w tym rozporządzeniu. Powyższe bowiem nie wynika ani z treści art. 21 ust. 1 pkt 90 u.p.d.o.f. ani przepisu § 9 rozporządzenia MEN i MPiPS. Nie można zapominać, że interpretator związany jest językowym znaczeniem tekstu prawnego, znaczenie to zawsze stanowi granicę dokonywanej przez niego wykładni. Ponadto należyta interpretacja aktu normatywnego, polegająca na odczytaniu zeń właściwego i zgodnego z intencjami prawodawcy sensu, wymaga nierzadko, oprócz posługiwania się wykładnią językową, stosowania także innych metod wykładni, np. wykładni systemowej czy celowościowej, zmierzającej do ustalenia celu, w jakim wydano takie przepisy i tłumaczącej ich sens w świetle tego celu⁷. W świetle powyższego sąd stwierdził, że nie można odnosićdo zwolnienia podatkowegowarunków przewidzianych w akcie normatywnym należącym do innej gałęzi prawa i mającego odmienny cel regulacji niż ustawa podatkowa. Nie można bowiem zapominać, że rozporządzenie MEN jest rozporządzeniem wykonawczym wydanym na podstawie art. 68c ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Powyższa ustawa stanowi realizację przez państwo konstytucyjnego prawa do nauki każdego obywatela wyrażonego w art. 70 ust. 1 Konstytucji RP. Oświata zaś stanowiąc wspólne dobro całego społeczeństwa wymagała stworzenia określonego systemu, zwanego systemem oświaty, podlegającego kontroli przez państwo. Jednocześnie na podstawie przepisów ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej⁸ podmioty gospodarcze mogą prowadzić działalność oświatową inną niż prowadzenie szkoły, placówki czy ich zespołów. Jednakże wówczas taka działalność nie będzie podlegała przepisom ustawy o oświacie, jak też przepisom wykonawczym do tej ustawy.

Na podstawie poczynionej powyżej interpretacji sąd doszedł do konkluzji, że art. 21 ust. 1 pkt 90 u.p.d.o.f. należy interpretować w ten sposób, że zwolnieniu z podatku dochodowego od osób fizycznych podlega wartość świadczeń przyznanych przez pracodawcę pracownikowi związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika w formach pozaszkolnych na podstawie skierowania z zakładu pracy. Pojęcie formy pozaszkolne należy rozumieć jako każdą formę kształcenia pracownika nieobjętą formami szkolnymi, takie jak np. kursy, szkolenia, seminaria czy studia podyplomowe.

Dodatkowym argumentem przemawiającym za przyjętym przez sąd stanowiskiem było to, że interpretując normę należy brać pod uwagę konsekwencje społeczne, do jakich prowadzić będzie określona interpretacja i wybrać taką interpretację, która prowadzi do konsekwencji najbardziej korzystnych. Należy bowiem pamiętać, że z doświadczenia życiowego wiadomym jest, że pracodawca finansuje często swoim pracownikom szkolenie stricte związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych. Przykładem powyższego jest np. wdrożenie nowego systemu informatycznego przez pracodawcę i związana z nim konieczność przeszkolenia wszystkich pracowników przez firmę informatyczną, która nie posiada stosownej akredytacji kuratora oświaty. Dokonana przez organy podatkowe interpretacja spowodowałaby dotkliwe konsekwencje dla pracowników. Koszty szkolenia będącego ewidentnie w interesie pracodawcy stanowiłyby bowiem przychód pracownika podlegający opodatkowaniu.

¹ Dz.U. Nr 103, poz. 472 z późn.zm.

² Dz.U. Nr 31, poz. 216.

³ J.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn.zm.

⁴ Wyrok opubl na stronie http://nsa.gov.pl.

⁵ Por. wyrok NSA z 19 września 2000 r., sygn. akt I SA/Wr 2611/98, opubl. LEX nr 44726, czy uchwałę SN z 20 marca 2000 r., sygn. akt FPS 14/99, opubl. ONSA 2000/3/92.

⁶ Słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl.

⁷ Wyrok NSA z 29 listopada 1988 r., sygn. akt IV SA 790/88, opubl. ONSA 1989/2/66.

⁸ J.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1905 z późn.zm.

Podstawa prawna:

art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn.zm.).