Od 1 stycznia 2007 r. podatnicy podatku dochodowego dla celów podatkowych mogą rozliczać różnice kursowe dwiema metodami:
1) na podstawie ustawy podatkowej; metodę tę mogą stosować podatnicy prowadzący księgi rachunkowe lub podatkową księgę przychodów i rozchodów, albo
2) na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości; metodę tę mogą stosować wyłącznie podatnicy prowadzący księgi rachunkowe.
Warunki zastosowania metody bilansowej dla celów podatkowych
Aby jednostka mogła zastosować przepisy ustawy o rachunkowości w celu ustalania różnic kursowych na potrzeby podatkowe, należy spełnić kilka warunków:
1) przyjęta metoda ustalania różnic kursowych musi być stosowana w sposób ciągły przez okres minimum 3 lat,
2) w okresie stosowania tej metody sprawozdanie finansowe jednostki będzie badane przez biegłego rewidenta,
3) w terminie do końca pierwszego miesiąca roku podatkowego, a w przypadku podatników rozpoczynających działalność w terminie 30 dni od dnia jej rozpoczęcia należy powiadomić właściwy urząd skarbowy o wyborze przyjętej metody.
Po spełnieniu ww. warunków podatnicy zaliczają do przychodów i kosztów podatkowych różnice kursowe powstałe na transakcjach walutowych, a także wynikające z wyceny składników aktywów i pasywów wyrażonych w walutach obcych, jak również z wyceny pozycji pozabilansowych wyrażonych w walutach obcych.
Ponadto podatnicy, którzy wybrali omawianą metodę, powinni ustalić, czy wycena dla celów podatkowych będzie dokonywana:
1) na koniec każdego miesiąca i na koniec roku podatkowego, lub
2) na koniec każdego kwartału i na koniec roku podatkowego, lub
3) tylko na koniec roku podatkowego.
Przyjęty przez podatnika termin wyceny musi być stosowany przez cały rok podatkowy i nie może być zmieniany.
Trzeba również pamiętać, że w przypadku wyboru bilansowej metody ustalania różnic kursowych dla celów podatku dochodowego różnice kursowe naliczone zgodnie z ustawą o rachunkowości w księgach na ostatni dzień poprzedniego roku podatkowego jednostka zalicza odpowiednio do przychodów lub kosztów podatkowych na pierwszy dzień roku podatkowego, który wybrała jako pierwszy rok stosowania omawianej metody. Tak więc jeśli pierwszym rokiem stosowania metody bilansowej był rok 2007, to należało pod datą 1 stycznia 2007 r. zaliczyć do przychodów lub kosztów podatkowych różnice kursowe naliczone zgodnie z przepisami o rachunkowości na 31 grudnia 2006 r.
Takie postępowanie obowiązuje tylko w pierwszym roku podatkowym, w którym przyjęto metodę bilansową. W kolejnych latach różnice kursowe naliczone w koszty lub przychody finansowe - zgodnie z ustawą o rachunkowości - będą uwzględniane również w rachunku podatkowym jako przychody lub koszty podatkowe w tym roku, w którym zostaną ustalone i naliczone w księgach rachunkowych.
Dwa sposoby bilansowego rozliczania różnic
W praktyce stosowane są dwa podejścia do rozliczania różnic kursowych ustalonych i naliczonych na dzień bilansowy. Pierwsze z nich polega na tym, że pod datą pierwszego dnia następnego roku obrotowego lub pod datą faktycznej zapłaty różnice te stornuje się. W takim przypadku, w celu ustalenia zrealizowanych różnic kursowych należy odnieść się do kursu z dnia zarachowania należności lub zobowiązania, następuje więc porównanie kursu z dnia operacji (np. powstania należności) z kursem z dnia zapłaty.
W drugim przypadku, gdy nie stornuje się różnic kursowych ustalonych do wyceny bilansowej, zrealizowane różnice kursowe ustala się porównując kurs przyjęty do wyceny bilansowej z kursem dnia zapłaty.
Kurs przyjęty do wyceny
Różnice kursowe zaliczane do przychodów lub kosztów finansowych zgodnie z ustawą o rachunkowości powstają z tytułu:
1) transakcji walutowych realizowanych w ciągu roku (np. zapłata zobowiązań, należności, kompensaty),
2) wyceny składników aktywów i pasywów wyrażonych w walutach obcych,
3) wyceny pozabilansowych pozycji w walutach obcych (występująca tylko w niektórych jednostkach np. wycena instrumentów pochodnych w bankach).
Należy pamiętać, że zgodnie z przepisami podatkowymi wycena, o której mowa powyżej, może być dokonywana w jednym z trzech terminów dopuszczonych ustawami podatkowymi tj. na koniec każdego miesiąca i roku podatkowego lub na koniec każdego kwartału i roku podatkowego lub tylko na koniec roku podatkowego. Przyjętej metody nie można zmieniać w trakcie roku podatkowego.
Stosowanie bilansowej metody ustalania różnic kursowych na potrzeby podatku dochodowego oznacza w praktyce, że jednostka będzie stosować art. 30 ust. 2 ustawy o rachunkowości. Przepis ten stanowi, że wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze należy przeliczać na dzień ich przeprowadzenia po kursie:
1) kupna lub sprzedaży banku, z którego usług korzysta jednostka - w przypadku operacji sprzedaży lub zakupu walut oraz operacji zapłaty należności lub zobowiązań,
2) średnim kursie NBP dla danej waluty ogłoszonym przez NBP na ten dzień (tj. dzień przeprowadzenia operacji), chyba że w zgłoszeniu celnym lub innym wiążącym jednostkę dokumencie ustalony został inny kurs - w przypadku pozostałych operacji.
Z kolei przepisy podatkowe stanowią, że przychody i koszty wyrażone w walucie obcej należy przeliczać na złote według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień uzyskania przychodu.
A zatem istnieje rozbieżność pomiędzy przepisami o rachunkowości a prawem podatkowym, dotycząca kursu stosowanego do przeliczania operacji wyrażonych w walutach obcych. Ustawa o rachunkowości mówi o kursie z dnia przeprowadzenia operacji, np. dnia wystawienia faktury, natomiast przepisy podatkowe nakazują stosować kurs z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień operacji gospodarczej. Wyjściem z tej sytuacji będzie określenie i stosowanie w polityce rachunkowości jednostki kursu do wyceny zgodnego z prawem podatkowym (kurs z dnia poprzedniego). Uproszczenie takie przyjęte przez jednostkę w ramach jej polityki rachunkowości jest dopuszczalne, jeśli nie wywiera istotnie ujemnego wpływu na przedstawienie jasnego i rzetelnego obrazu sytuacji majątkowej i finansowej jednostki oraz jej wyniku finansowego.
W zakładowej polityce rachunkowości można zawrzeć uregulowania dotyczące określenia kursu przyjmowanego do wyceny dostosowujące rozwiązania bilansowe do potrzeb podatku dochodowego i uwzględniać do wyceny należności i zobowiązań średni kurs NBP danej waluty z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień uzyskania przychodu lub poniesienia kosztu. Za rozwiązaniem takim przemawia również okoliczność ogłaszania przez NBP kursu walut na dany dzień około godziny 12. Do tej godziny znany jest więc tylko kurs z dnia poprzedniego.
Przychody i koszty finansowe z tytułu różnic kursowych naliczone zgodnie z ustawą o rachunkowości, niezależnie od tego, czy były zrealizowane, czy niezrealizowane stanowią przychody i koszty podatkowe.
Nie rzadziej niż na dzień bilansowy wycenia się wyrażone w walutach obcych:
1) składniki aktywów (z wyjątkiem udziałów w jednostkach podporządkowanych wycenianych metodą praw własności) i pasywów - po średnim kursie NBP dla danej waluty na ten dzień,
2) gotówkę w jednostkach prowadzących skup i sprzedaż walut obcych - po kursie, po którym nastąpił jej zakup, nie wyższym niż średni kurs NBP dla danej waluty na dzień wyceny.
Jeżeli aktywa lub pasywa są wyrażone w walutach obcych, dla których bank, z którego usług korzysta jednostka lub NBP, nie ustala kursu, to wycena tych pozycji następuje w ten sposób, że kurs tych walut ustala się w relacji do wskazanej przez jednostkę waluty odniesienia, dla której kurs ustala NBP.
Wycena inwestycji długoterminowych
Odnośnie do skutków przeszacowania inwestycji długoterminowych wyrażonych w walutach obcych zaliczonych do aktywów trwałych, powodujących wzrost ich wartości do cen rynkowych, odnoszone są one na kapitał z aktualizacji wyceny (wzrost tego kapitału).
Z kolei obniżenie wartości tych inwestycji do wysokości kwoty, o którą podwyższono pierwotnie wartość inwestycji, odnosząc ten skutek na kapitał z aktualizacji, jeżeli różnica z przeszacowania nie była do dnia wyceny rozliczona - zmniejsza ten kapitał.
W pozostałych przypadkach skutki obniżenia wartości inwestycji ujmuje się jako koszty finansowe. Wzrost wartości inwestycji, która została wcześniej przeszacowana w ten sposób, że obniżono jej wartość w ciężar kosztów finansowych, ujmuje się do wysokości tych kosztów jako przychody finansowe.
Różnice kursowe zalicza się w uzasadnionych przypadkach do kosztów wytworzenia produktów lub ceny nabycia towarów, do ceny nabycia lub kosztu wytworzenia środków trwałych, środków trwałych w budowie lub wartości niematerialnych i prawnych.
W przypadku gdy zaciągnięto zobowiązania wyrażone w walutach obcych na sfinansowanie nabycia lub budowy środków trwałych, ich ulepszenia, a także nabycia wartości niematerialnych i prawnych - różnice kursowe powstałe na skutek wyceny tych zobowiązań zalicza się odpowiednio na zwiększenie lub zmniejszenie wartości początkowej tych składników majątkowych. Chodzi o różnice kursowe naliczone do dnia oddania tych składników majątku do używania.
Powyższe oznacza, że w rachunku podatkowym uwzględnia się tylko te różnice kursowe, które zostały ujęte w przychodach lub kosztach finansowych. Nie uwzględnia się zatem różnic kursowych rozliczanych z kapitałami.
W przypadku jednostki, która posiada własny rachunek walutowy, występują operacje związane z rozchodem walut z tego rachunku.
Bardzo istotnym elementem przy ustalaniu różnic kursowych jest przyjęcie metody wyceny rozchodu tych walut, którą jednostka będzie stosować w swojej rachunkowości. Metoda ta nie może być zmieniana w ciągu roku podatkowego. Zgodnie z art. 35 ust. 8 ustawy o rachunkowości, jeżeli ceny nabycia jednakowych lub uznanych za jednakowe, ze względu na podobieństwo rodzaju i przeznaczenie, składników inwestycji są różne, to ich rozchód wycenia się według jednej z metod, o których mowa w art. 34 ust. 4 pkt 1-3.
Przepis ten dopuszcza wybór spośród trzech metod wyceny rozchodu: według cen przeciętnych, metody LIFO (ostatnie weszło - pierwsze wyszło), metody FIFO (pierwsze weszło - pierwsze wyszło).
PRZYKŁAD
Różnice kursowe związane z wyceną bilansową na 31.12.2007 r.
1. Firma przyjęła w swojej polityce rachunkowości, że:
a) dla celów podatku dochodowego różnice kursowe ustala zgodnie z przepisami rachunkowości,
b) wyceny w ciągu roku obrotowego należności i zobowiązań w walutach obcych jednostka dokonuje stosując średni kurs danej waluty z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień powstania przychodu lub poniesienia kosztu,
c) wyceny aktywów i pasywów wyrażonych w walutach obcych dokonuje tylko na ostatni dzień roku podatkowego,
d) różnice kursowe z wyceny bilansowej stornuje pod datą 1 stycznia następnego roku obrotowego.
2. 27.10.2007 r. wystawiono fakturę na kwotę 6000 euro, dokumentującą nabyte przez jednostkę towary. Wartość zobowiązania na dzień zarachowania wynosiła: 6000 euro x 3,6247 zł/euro = 21 748,20 zł.
Zobowiązanie to nie zostało uregulowane do 31.12.2007 r.
3. Wycena zobowiązania na dzień bilansowy, tj. 31.12.2007 r.:
a) kurs średni NBP obowiązujący na dzień wyceny wynosi: 3,5820 zł/euro,
b) wartość zobowiązania na 31.12.2007 r.: 6000 euro x 3,5820 zł/euro = 21 492 zł.
4. Różnica kursowa z wyceny bilansowej: 6000 euro (3,6247 - 3,5820) = 256,20 zł
Jest to różnica kursowa dodatnia, którą odnosi się na przychody finansowe.
Dla celów podatkowych jest to przychód podatkowy z tytułu dodatniej różnicy kursowej, ponieważ kurs z dnia powstania zobowiązania był wyższy niż kurs z wyceny bilansowej.
5. 31.01.2008 r. uregulowano zobowiązanie wobec dostawcy A. Kurs sprzedaży banku, z którego usług korzysta jednostka, wynosił: 3,5500 zł/euro.
Wartość w przeliczeniu na złote: 6000 euro x 3,5500 zł/euro = 21 300 zł
Księgowania w 2007:
1. Ujęcie zobowiązania: 21 748,20 zł
Wn: Rozliczenie zakupu
Ma: Rozrachunki z dostawcami
2. Różnica kursowa w związku z wyceną bilansową zobowiązania: 256,20 zł
Wn: Rozrachunki z dostawcami
Ma: Przychody finansowe
W 2007 roku kwotę 256,20 zł należało zaliczyć do przychodów podatkowych.
Księgowania w 2008 r:
1. Storno różnic kursowych z wyceny bilansowej: (-) 256,20 zł
Wn: Rozrachunki z dostawcami
Ma: Przychody finansowe
2. Uregulowanie zobowiązania wobec kontrahenta 21 300 zł
Wn: Rozrachunki z dostawcami
Ma: Rachunek bankowy - walutowy
3. Rozliczenie różnic kursowych: 6000 euro x (3,6247 - 3,5500) = 448,20 zł
Wn: Rozrachunki z dostawcami
Ma: Przychody finansowe
Powstały przychody finansowe (dodatnie różnice kursowe), kurs z dnia zapłaty zobowiązania był bowiem niższy niż kurs z dnia jego zarachowania.
W 2008 r. dla celów podatkowych należy: pomniejszyć przychody podatkowe o kwotę 256,20 zł (storno różnicy kursowej z wyceny bilansowej) oraz powiększyć przychody podatkowe o kwotę 448,20 zł.
Ustalenie różnic kursowych powstałych w jednostce posiadającej własny rachunek walutowy
PRZYKŁAD
Jednostka stosuje zasadę ustalania różnic kursowych zgodnie z ustawą o rachunkowości. Zgodnie z polityką rachunkowości przyjętą przez jednostkę wycena operacji w walutach obcych, dla których ma zastosowanie średni kurs NBP, następuje według kursu średniego NBP dla danej waluty z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień operacji gospodarczej. Rozchód walut z rachunku bankowego wycenia się według kursu sprzedaży banku obsługującego jednostkę, natomiast wpływ walut na bankowy rachunek walutowy według kursu kupna banku.
Firma wystawiła fakturę sprzedaży kontrahentowi A na kwotę 4000 euro 13.03.2007 r. Średni kurs NBP z dnia poprzedzającego dzień operacji wynosił 3,8699 zł/euro. Kwota należności wynosiła: 4000 euro x 3,8699 zł/euro = 15 479,60 zł
10.04.2007 r. na rachunek bankowy walutowy wpłynęła zapłata od kontrahenta A na kwotę 4000 euro. Kurs kupna banku 10.04.2007 r. wynosił 3,8400 zł/euro. A zatem kwota zapłaty wynosiła: 4000 euro x 3,8400 zł/euro = 15 360 zł.
Ustalenie różnicy kursowej:
1) wartość należności w dniu zarachowania: 15 479,60 zł
2) wartość należności w dniu wpływu na rachunek bankowy: 15 360 zł
3) różnica kursowa ujemna: 119,60 zł = 15 479,90 zł - 15 360 zł
Różnica kursowa w wysokości 119,60 zł stanowi koszty finansowe i jest jednocześnie kosztem podatkowym.
Zastosowanym w przykładzie kursem waluty przy wpływie walut był kurs kupna banku. Przy rozchodzie waluty (zapłata w walucie obcej) można przyjąć do wyceny kurs sprzedaży banku, z którego usług korzysta jednostka. Warto zaznaczyć, że niezależnie od przyjętej przez jednostkę metody rozliczania różnic kursowych (bilansowa czy podatkowa) kursy bankowe mogą i powinny być stosowane, gdyż:
1) z punktu widzenia ustawy o rachunkowości są zgodne z art. 30 ust. 2,
2) z punktu widzenia ustaw podatkowych zasadniczo spełniają kryteria „faktycznie zastosowanego kursu waluty”, o którym mowa w art. 15a u.p.d.o.p. oraz art. 24c u.p.d.o.f.
W przykładzie przyjęto, że faktycznie zastosowanym kursem waluty, o którym mówi przepis podatkowy, jest kurs kupna waluty banku, z którego usług korzysta jednostka. W związku z tym, że przepisy podatkowe nie definiują kategorii „kursu faktycznie zastosowanego”, jednocześnie wielokrotnie się do niego odwołując, należy zauważyć, że kursem tym może być np. kurs bankowy, kurs kantorowy czy kurs wynikający z umowy. Kurs faktycznie zastosowany nie musi być kursem faktycznie zrealizowanym, więc nie należy go wiązać jedynie z nabyciem lub sprzedażą walut. Jest to kurs, po jakim dokonuje się faktycznej wyceny w danym dniu, w którym została dokonana operacja gospodarcza. A zatem kurs faktycznie zastosowany nie musi być wyłącznie kursem pieniężnej wymiany. Jedyne ograniczenie wynikające z ustawy podatkowej jest sformułowane w art. 15a ust. 5 u.p.d.o.p., art. 24c ust. 5 u.p.d.o.f. Wynika z niego, że faktycznie zastosowany kurs nie powinien się odchylać się o więcej niż 5 proc. od kursu średniego NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień faktycznie zastosowanego kursu waluty (zastosowany kurs powinien mieścić się w granicach od 95 do 105 proc. wartości kursu NBP). Jednakże jeśli faktycznie zastosowany kurs odchyla się od kursu NBP o więcej niż 5 proc., organ podatkowy może wezwać strony umowy do zmiany kursu lub wskazania przyczyn uzasadniających zastosowanie kursu waluty. Dopiero w razie nie dokonania zamiany kursu lub nie wskazania tych przyczyn - organ podatkowy określa kurs waluty w oparciu o kurs średni NBP. W praktyce oznacza to, że przyjęcie kursu sprzedaży lub zakupu walut przez bank, z którego usług korzysta jednostka nie powinien zostać zakwestionowany przez organ podatkowy.
Podstawa prawna:
• art. 30 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn.zm.),
• art. 14b, art. 24c ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn.zm.),
• art. 9b, 15a ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn.zm.).