Służebność przesyłu to prawo przysługujące przedsiębiorcy przesyłowemu (np. przedsiębiorstwu gazowemu lub wodociągowemu). Polega ono na tym, że przedsiębiorca ten może korzystać w oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości, na której znajdują się lub mają znajdować się stanowiące jego własność urządzenia przesyłowe (rury, linie wysokiego napięcia itp.), zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Prawo to określają przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej „k.c.”). Celem służebności przesyłu jest uregulowanie stosunków prawnych dotyczących urządzeń przesyłowych pomiędzy zainteresowanymi stronami: przedsiębiorcą i właścicielem nieruchomości, a także - pośrednio - ułatwienie procedury inwestycyjnej poprzez określenie charakteru i sposobu korzystania z cudzych gruntów.
Istotne znaczenie dla praktyki stosowania instytucji służebności przesyłu ma wskazane postanowienie, w którym SN odmówił podjęcia uchwały w przedmiocie odpowiedzi na następujące zagadnienie prawne: czy w sytuacji gdy przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy ustanowienia służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń przesyłowych, właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie o jej ustanowienie oraz czy użyte w przepisach sformowanie "jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie przesyłu" dotyczy również sytuacji, w której do zawarcia takiej umowy nie doszło jedynie z uwagi na brak zgody przedsiębiorcy?
Powyższe zagadnienie prawne powstało w następstwie postępowania, w którym sąd niższej instancji oddalił postanowieniem wniosek o ustanowienie za wynagrodzeniem służebności przesyłu na rzecz pewnego przedsiębiorstwa, uzasadniając to brakiem podstawy do wystąpienia właściciela nieruchomości z roszczeniem o jej ustanowienie w sytuacji określonej w art. 3052 k.c.
Odmawiając odpowiedzi na postawione pytanie SN stwierdził, że w sprawie tej nie występują poważne wątpliwości prawne, a wykładnia art. 3052 k.c. nie powinna sprawiać trudności.
SN podkreślił bowiem, że co do zasady, ustanowienie służebności przesyłu powinno nastąpić przede wszystkim w drodze umowy. Jednak SN wskazał przy tym, że z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu może wystąpić zarówno przedsiębiorca (gdy właściciel odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności), jak i właściciel nieruchomości (w razie odmowy przedsiębiorcy). Co więcej, właściciel nieruchomości może złożyć wniosek o ustanowienie służebności także wówczas, gdy jedyną przyczyną odmowy zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu jest spór z przedsiębiorcą co do wysokości wynagrodzenia.
Warto przy tym dodać, że ustanowienie służebności przesyłu (podobnie jak innych służebności) następuje na wniosek w postępowaniu nieprocesowym.
Podsumowując, wskazane postanowienie SN potwierdza, że na gruncie art. 3052 k.c. możliwe są dwa sposoby ustanowienia służebności przesyłu: podstawowy, tj. ustanowienie służebności w drodze umowy, jak również pomocniczy, znajdujący zastosowanie w przypadku braku zgody co do zawarcia umowy, tj. ustanowienie służebności w drodze orzeczenia sądu. Warto przy tym wskazać, że z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu może wystąpić zarówno przedsiębiorca, jak i właściciel nieruchomości. Przy czym w przypadku tego drugiego możliwe jest to także wówczas, gdy jedyną przyczyną odmowy zawarcia umowy jest spór co do wysokości przysługującego mu wynagrodzenia.
Patrycja Dzięgielewska
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna