Zakaz i nieważność porozumień (umów) antykonkurencyjnych
Zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające np. na ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów, ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji czy ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem. Porozumienia takie są w całości lub w odpowiedniej części nieważne. Stanowi o tym art. 6 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.
Katalog porozumień antykonkurencyjnych wskazany w art. 6 ust. 1 ww. ustawy ma charakter otwarty, obejmuje pewne najbardziej typowe przykłady zakazanych zachowań.
Formy porozumień ograniczających konkurencję
Ograniczające konkurencję porozumienia mogą przybrać formę:
- porozumień horyzontalnych (poziome, kartele) – zawartych pomiędzy konkurentami, czyli przedsiębiorcami działającymi na tym samym szczeblu obrotu, np. producent – producent, albo
- porozumień wertykalnych – zawartych pomiędzy przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu, np. producent – sprzedawca (niekonkurującymi ze sobą).
Za konkurentów uznaje się przedsiębiorców, którzy wprowadzają lub mogą wprowadzać albo nabywają lub mogą nabywać, w tym samym czasie, towary na rynku właściwym.
Porozumienia horyzontalne, czyli kartele, uznawane są za najpoważniejsze naruszenia prawa ochrony konkurencji, w związku z faktem, iż mogą ograniczać konkurencję na większą skalę są również oceniane w sposób bardziej restrykcyjny.
Wyjątki od zakazu porozumień antykonkurencyjnych - wyłączenia ustawowe (podmiotowe, indywidualne, grupowe)
Ustawodawca dopuścił jednak pewne wyłączenia spod zakazu o którym mowa powyżej (zob. art. 7-8 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów), które podzielić można na trzy grupy: wyłączenia podmiotowe, wyłączenia indywidualne oraz wyłączenia grupowe.
Wyłączone spod zakazu są porozumienia zawierane między konkurentami - jeżeli ich łączny udział w rynku właściwym, którego dotyczy porozumienie, nie przekracza 5% oraz przedsiębiorcami, którzy nie są konkurentami - jeżeli udział żadnego z nich w rynku właściwym, którego dotyczy porozumienie, nie przekracza 10%. Zakazu nie stosuje się również, w przypadku gdy udziały w rynku właściwym określone nie zostały przekroczone o więcej niż dwa punkty procentowe w okresie dwóch kolejnych lat kalendarzowych w czasie trwania porozumienia.
Powyższe wyłączenia określa się jako tzw. porozumienia bagatelne. Zaznaczyć należy jednak, że za porozumienia bagatelne nie mogą zostać uznane porozumienia zawierane nawet przez przedsiębiorców spełniających przesłankę niskiego udziału w rynku polegające na ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów, ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji, podziale rynków zbytu lub zakupu, uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny.
Jeżeli chodzi o wyłączenia indywidualne, to zakazu zawierania antykonkurencyjnych porozumień nie stosuje się do porozumień, które jednocześnie:
- przyczyniają się do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub do postępu technicznego lub gospodarczego;
- zapewniają nabywcy lub użytkownikowi odpowiednią część wynikających z porozumień korzyści;
- nie nakładają na zainteresowanych przedsiębiorców ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów;
- nie stwarzają tym przedsiębiorcom możliwości wyeliminowania konkurencji na rynku właściwym w zakresie znacznej części określonych towarów.
Ważne!
Ciężar udowodnienia ww. przesłanek spoczywa na przedsiębiorcy.
Regulacja dot. wyłączeń grupowych zawarta została w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Jednym z nich jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 marca 2011 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję.
W przypadku spełnienia przesłanek określonych w rozporządzeniu dozwolone są niektóre rodzaje porozumień wertykalnych np. porozumienia wertykalne mające na celu ograniczenie terytorium lub kręgu klientów, na którym lub którym nabywca może sprzedawać towary objęte porozumieniem wertykalnym. Pozostałe rozporządzenia szczegółowo regulujące kwestię wyłączeń grupowych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję.
Przepisy unijne
Ponadto wskazać należy, iż jeżeli zakazane porozumienie może mieć wpływ na handel między Państwami Członkowskimi, a jego celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku unijnego, zastosowanie znajdą odpowiednie przepisy unijne, tj. art. 101 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz akty wykonawcze.
Jak sprawdzić, czy porozumienie jest antykonkurencyjne?
W pierwszej kolejności należałoby ustalić czy zawarto porozumienie tj. w szczególności czy mamy do czynienia z umową zawartą między przedsiębiorcami lub uzgodnieniem dokonanym w jakiejkolwiek formie przez dwóch lub więcej przedsiębiorców lub ich związki albo uchwałą lub innym aktem związków przedsiębiorców lub ich organów statutowych.
Następnie należy przeanalizować czy cel lub skutek takiego porozumienia jest antykonkurencyjny, tj. czy dochodzi lub dojść może do wyeliminowania, ograniczenia lub naruszenia w inny sposób konkurencji na rynku właściwym. Jeżeli nie to przepisy ustawy nie znajdą zastosowania. W przypadku pozytywnej odpowiedzi na powyższe pytanie należałoby sprawdzić czy porozumienie ma charakter bagatelny lub podlega pod inne wyłączenia od zakazu określonego gdyż wtedy porozumienie będzie zgodne z prawem.
Zakładając, że mamy do czynienia z porozumieniem miedzy konkurentami tj. horyzontalnym, jeżeli po przeprowadzeniu analizy zawartych uzgodnień pomiędzy przedsiębiorcami okaże się, że porozumienie to jest antykonkurencyjne i nie podlega wyłączeniu – porozumienie takie jest całkowicie wykluczone.
Daniel Terbosh, radca prawny
Chmura i Partnerzy Radcowie Prawni sp. p.