Przedsiębiorcy płacą za usługi, których nie zamawiali. Jak to się dzieje? Mechanizm polega na tym, że otrzymywana faktura jest wizualnie łudząco podobna do innych faktur, które są regularnie opłacane (np. operatora telefonii komórkowej). Dlatego automatycznie faktura jest opłacana. Nikt jej nawet dokładnie w dziale księgowości nie czyta. Później dopiero okazuje się, że fakturę wystawiła nikomu nieznana firma. Przedsiębiorca nie zapłacił przy tym np. za abonament telefoniczny swojej firmy. Najczęściej płatność dotyczy reklamy na anonimowej stronie internetowej.
Dodatkowo, opłacając fakturę, przedsiębiorca zamawia usługę na kilka lat. Wynika to z trudno widocznych dopisków drobnymi literkami na fałszywej fakturze. W konsekwencji przedsiębiorca musi następnie przez dwa lata płacić np. 1000 zł kwartalnie za reklamę swojej firmy w Internecie.
WAŻNE!
Oszukany przedsiębiorca ma szansę na wycofanie się z podstępnie zawartej umowy i odzyskanie nienależnie zapłaconych pieniędzy.
I to pomimo że zapłata za fakturę jest równoznaczna z zawarciem umowy. Taką umowę jest trudno wypowiedzieć. W pierwszej kolejności warto jednak zwrócić się do wystawcy faktury o zwrot zapłaconej kwoty i anulowanie umowy. Brak odpowiedzi lub odpowiedź negatywna pomoże w dalszej procedurze przeciwko oszustom.
Nie ulega wątpliwości, że w przedstawionej sytuacji przedsiębiorca opłacający fakturę działa pod wpływem błędu. Jest to o tyle ważne, że w takim przypadku może się uchylić od złożonego oświadczenia. Pozwala na to art. 84 Kodeksu cywilnego. Przepis ten stanowi, że w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli.
W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia o błędnej treści. Jest to tzw. błąd istotny.
Z pewnością tak opisany w Kodeksie cywilnym błąd ma miejsce w przedstawionej sytuacji. Żaden rozsądnie postępujący przedsiębiorca nie zamawiałby reklamy za cenę wielokrotnie wyższą od stawek rynkowych. Trudno przypuszczać, aby taka umowa została zawarta w przypadku rzetelnego przedstawienia takiej oferty reklamowej. Kluczowe znaczenie ma jednak podszywanie się pod inne firmy poprzez przygotowanie faktur. Na pierwszy rzut oka nie różnią się one od tych cyklicznie płaconych przez przedsiębiorców na rzecz znanych im dostawców usług. Nie ulega kwestii, że takie spreparowanie faktury miało na celu wprowadzenie w błąd.
Działalność firm wystawiających dokumenty, będące kopią oryginalnych faktur od znanych powszechnie firm, można określić też jako podstęp. Tu jeszcze łatwiej uchylić się od skutków prawnych. Jeżeli błąd wywołano podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej (art. 86 k.c.).
WAŻNE!
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Uprawnienie do uchylenia się wygasa z upływem roku od jego wykrycia.
PRZYKŁAD
Spółka z o.o. GTX 22 października 2006 r. otrzymała fakturę opiewającą na 1200 zł. Faktura ta z polecenia księgowej została opłacona 28 października 2006 r. Księgowa spółki była przekonana, że jest to faktura z Telekomunikacji Polskiej za telefon. Jakież było jej zdziwienie, gdy na początku listopada otrzymała kolejną fakturę od swojego stałego operatora za ten sam okres. Porównała obie faktury. Zauważyła, iż pierwsza z faktur została wystawiona przez nieznaną jej firmę „X” za reklamę firmy GTX w Internecie.
Zarząd spółki GTX wysłał pisemne oświadczenie do wystawcy faktury o uchyleniu się od skutków złożonego oświadczenia woli z powodu działania pod wpływem błędu. Zażądał jednocześnie zwrotu zapłaconej kwoty wraz z odsetkami. Wystawca faktury nie zgodził się na oddanie pieniędzy, twierdząc, że uczciwie wykonał usługę, zamieszczając reklamę firmy GTX na swojej stronie internetowej. Sprawa trafiła do sądu. W wydanym wyroku sąd stwierdził, że spółka GTX działała pod wpływem błędu, i nakazał zwrot niesłusznie zapłaconej kwoty.
W opisanej sytuacji rozsądnym krokiem przedsiębiorcy, który spotkał się z tego typu praktyką, będzie zawiadomienie miejscowej prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oszustwa (art. 286 Kodeksu karnego). Próba doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem za pomocą wprowadzenia w błąd podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy aż do lat 8.
Warto też zawiadomić firmę, pod którą próbuje podszyć się podmiot wysyłający faktury. Nie ulega wątpliwości, że będzie ona zainteresowana w podjęciu wszelkich działań, aby taka sytuacja nie miała miejsca w przyszłości. Godzi ona w dobre imię powszechnie znanej firmy.
• art. 84-88 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 82, poz. 557
Tomasz Poznański
ekspert w zakresie prawa gospodarczego