Działalność fundacji reguluje ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r., Nr 46, poz. 203 z późn. zm., dalej „ustawa”), która nie zawiera bezpośredniej definicji „fundacji” i stanowi jedynie, że fundacja może być ustanowiona dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami.
Najistotniejszą więc cechą fundacji, jest realizacja celów publicznych, wskazanych przez fundatora, na rzecz nieograniczonego kręgu odbiorców. Elementami tworzącymi fundację są: majątek (a nie członkowie), cel publiczny, struktura organizacyjna niemająca korporacyjnego charakteru i wyposażenie fundacji w osobowość prawną.
Założycielem fundacji (fundatorem) może być zarówno osoba fizyczna (niezależnie od jej obywatelstwa i miejsca zamieszkania),, jak i osoba prawna mająca siedzibę w Polsce lub za granicą. Przy czym, siedziba fundacji powinna znajdować się na terytorium Polski. Niezbędnym elementem powstania fundacji jest złożenie przez fundatora oświadczenia woli o ustanowieniu fundacji i przeznaczeniu określonego majątku na realizację celu fundacji, które powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Natomiast, jeżeli ustanowienie fundacji następuje w testamencie, to zachowanie formy aktu notarialnego nie jest wymagane. Fundacja podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (dalej „KRS”) - rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej i z chwilą wpisu uzyskuje osobowość prawną.
Co wyróżnia fundację od innych osób prawnych? Niezarobkowy charakter. Chociaż warto podkreślić, że fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, ale w rozmiarach służących realizacji jej celów. W praktyce oznacza to, że działalność fundacji nie może przynosić dochodów, ani samej fundacji, ani fundatorom.
Fundator przeznacza fundacji majątek (pieniądze, papiery wartościowe, ruchomości, nieruchomości), dzięki któremu realizuje ona ważny społecznie lub gospodarczo cel, dla którego została ustanowiona. Nie ma możliwości wycofania majątku z fundacji, czy rozporządzania nim przez fundatora. Dysponowanie majątkiem fundacji jest możliwe tylko przez organy fundacji, zgodnie z celami fundacji. Natomiast samo niewniesienie majątku stanowi podstawę wykreślenia fundacji z rejestru wobec braku substratu działania.
W przeciwieństwie do innych form prawnych, fundacja nie posiada członków, można jedynie zasiadać w jej władzach. Sama fundacja działa na podstawie ustawy i statutu, który ustala fundator. Możliwe jest również ustalenie statutu fundacji przez osobę (fizyczną lub prawną) upoważnioną do tego przez fundatora.
Co do zasady, cel fundacji nie może być zmieniony, chyba że statut fundacji przewiduje wyraźnie taką możliwość. Kompetencje samego fundatora również zawarte są w statucie, w związku z czym, nie posiada on żadnych innych, szczególnych uprawnień w stosunku do fundacji. Ponadto, fundacja nie może zostać zlikwidowana z woli jakiegokolwiek organu fundacji, a jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie.
Podsumowując, zanim zdecydujemy się założyć fundację, warto zastanowić się, jakie kroki trzeba wykonać, by nasza fundacja mogła jak najszybciej realizować swój cel. Zagadnieniom dotyczącym rejestracji fundacji poświęcona będzie druga część naszej publikacji, do lektury której zachęcamy.
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna