Kiedy składki członkowskie nie podlegają VAT
Stowarzyszenia, które pobierają składki członkowskie, finansując z nich swoje cele statutowe, wykonują czynności niepodlegające opodatkowaniu VAT, ponieważ nie można uznać, że wykonywane czynności są świadczone odpłatnie.
Wprawdzie według art. 8 ust. 1 ustawy o VAT za świadczenie usług uznawane jest każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów, jednak świadczone usługi muszą mieć charakter odpłatny. Odpłatność oznacza w tym przypadku wykonanie ich za wynagrodzeniem.
Czynnikiem decydującym o tym, że mamy do czynienia z wynagrodzeniem za dokonanie dostawy towarów lub świadczenie usługi (a nie tylko z przekazanym świadczeniem pieniężnym) jest określenie, czy wynagrodzenie było należne z tytułu danego świadczenia. Dlatego należy ustalić, czy pomiędzy otrzymaną zapłatą a wykonanym świadczeniem (dostawą towarów lub wykonaną usługą) istnieje bezpośredni związek o charakterze przyczynowym. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia.
W związku z tym świadczenia finansowanego ze składki członkowskiej nie należy uznawać za odpłatne świadczenie usług, które podlega opodatkowaniu VAT. Składki wpłacane w związku z przynależnością do stowarzyszenia nie są bowiem wynagrodzeniem za wykonaną usługę.
Takie stanowisko znalazło odzwierciedlenie w orzeczeniu Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 8 marca 1988 r., nr 102/86 [w sprawie Apple and Pear Development Council v. Commissioners of Customs and Excise (Wielka Brytania)], w którym Trybunał uznał, że obowiązkowe składki uiszczane przez członków zrzeszenia - jeżeli przeznaczane są na dowolne cele statutowe, a członkowie nie mają wpływu na ich przeznaczenie - nie są uznawane za wynagrodzenie.
Podobne zdanie mają również polskie organy podatkowe. W piśmie z 26 lipca 2007 r. Pierwszego Urzędu Skarbowego Warszawa-Śródmieście (nr 1435/PP1/443-71/06/ŁK) czytamy: „Biorąc pod uwagę ww. przepisy, tutejszy organ podatkowy zauważa, że czynnikiem warunkującym kwestię opodatkowania pobieranych składek członkowskich oraz wpisowego jest cel, na który zostaną one przeznaczone. Wydatkowanie środków finansowych pochodzących z ww. źródeł na zakup usług i towarów, dokonywany w ramach prowadzonej działalności, powoduje opodatkowanie tych środków podatkiem od towarów i usług, natomiast przeznaczenie składek członkowskich i wpisowego na utrzymanie, organizację i inne cele statutowe podmiotu nieprowadzącego działalności gospodarczej jest zdarzeniem nierodzącym obowiązku podatkowego w przedmiotowym podatku. Strona oświadcza, że składki członkowskie oraz wpisowe pobierane od hodowców przeznaczane są w całości na utrzymanie Związku oraz finansowanie imprez hodowlanych w ramach działalności statutowej. W związku z tym wpisowe oraz składki członkowskie należy uznać za czynności nierodzące skutków prawnopodatkowych na gruncie ustawy o podatku od towarów i usług”.
Co to oznacza dla rozliczenia VAT? Oznacza to tyle, że czynności tej nie wykazujemy w ogóle w deklaracji, niezależnie od tego, czy stowarzyszenie jest zarejestrowanym podatnikiem VAT, czy nie.
Podatek naliczony od czynności niepodlegających opodatkowaniu
Jeśli stowarzyszenie dokonuje czynności finansowanych ze składek członkowskich, które nie podlegają VAT, powstaje problem z podatkiem naliczonym. Szczególnie gdy oprócz tych czynności, niepodlegających opodatkowaniu, stowarzyszenie wykonuje też czynności opodatkowane VAT.
Przepisy zobowiązują podatnika, aby określił, które zakupy są związane z czynnościami dającymi prawo do odliczenia VAT. Są to przede wszystkim czynności opodatkowane oraz czynności niepodlegające opodatkowaniu ze względu na to, że są świadczone poza terytorium kraju. Stowarzyszenie nie ma prawa do odliczenia VAT związanego z czynnościami niepodlegającymi opodatkowaniu. Jednak każdy podatnik ponosi pewien rodzaj kosztów, które trudno przypisać do konkretnej działalności (np. opłaty za czynsz, telefon). Mimo że przepisy nie dają prawa do odliczenia w przypadku czynności niepodlegających opodatkowaniu, to nie wskazują sposobu, jak obliczyć podatek należny, gdy podatek jest związany zarówno z czynnościami niepodlegającymi opodatkowaniu, które prawa do odliczenia nie dają, jak i opodatkowanymi, które takie prawo dają.
Nie można stosować w tym przypadku art. 90 ustawy o VAT, który wskazuje, jak obliczyć podatek naliczony podlegający odliczeniu, przede wszystkim wtedy, gdy wydatek jest związany zarówno z czynnościami opodatkowanymi, jak i zwolnionymi. Proporcję ustala się jako udział rocznego obrotu z tytułu czynności, w związku z którymi przysługuje prawo do obniżenia podatku należnego, w całkowitym obrocie uzyskanym z tytułu czynności, w związku z którymi podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, oraz czynności, w związku z którymi podatnikowi nie przysługuje takie prawo (art. 90 ust. 3 ustawy o VAT). Ustawa odnosi się do obrotu z tytułu czynności, które dają prawo do odliczenia VAT, lub obrotu z tytułu czynności, które takiego prawa nie dają. Natomiast według art. 29 ust. 1 obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Natomiast sprzedaż jest definiowana jako odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów. Dlatego nie wliczymy do proporcji czynności niepodlegających opodatkowaniu VAT.
Potwierdza to również część organów podatkowych.
W piśmie z 25 stycznia 2006 r. Drugiego Urzędu Skarbowego w Gdyni (nr PP3/443--0112/05) czytamy: „Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości ukształtowało utrwaloną linię interpretacyjną artykułu 19 (1) VI Dyrektywy w kwestii zaliczania przychodów nieobjętych podatkiem VAT do proporcjonalnego rozliczenia podatku naliczonego przez podatników wykonujących zarówno czynności, które uprawniają do odliczenia podatku naliczonego, jak i czynności, które takiego prawa nie dają. Stanowisko Trybunału jednoznacznie wskazuje, że zarówno w liczniku, jak i w mianowniku ułamka, zdefiniowanego w artykule 19 (1), odzwierciedlającego proporcję, o której mowa w artykule 17 (5), uwzględnia się jedynie transakcje objęte VAT. Kwestią decydującą o zasadach proporcjonalnego rozliczenia podatku naliczonego w konkretnym przypadku będzie zatem każdorazowe ustalenie, czy przychód uzyskany przez podatnika może być uznany za wynagrodzenie z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług w ramach działalności gospodarczej, czy też nie spełnia on tych warunków i powinien być uznany za niepodlegający podatkowi VAT. W takim przypadku otrzymany przychód nie będzie miał wpływu na wysokość proporcji obliczanej na podstawie artykułu 19 (1)”.
Urzędy nie wskazują jednak, jak należy postąpić w takim przypadku. Zatem powstaje pytanie, czy podatnik odlicza VAT związany z czynnościami niepodlegającymi opodatkowaniu w całości? Należy na nie odpowiedzieć twierdząco.
Takie stanowisko zostało przedstawione w wydanym ostatnio wyroku WSA w Warszawie (sygn. akt III SA/Wa 1925/07). Sąd uznał, że: „W sytuacji gdy podatek naliczony związany jest zarówno z czynnościami opodatkowanymi (jednakże nie zwolnionymi z podatku) oraz z czynnościami niepodlegającymi opodatkowaniu VAT i nie jest możliwe odrębne przyporządkowanie kwot tego podatku do poszczególnych z powyższych typów działalności, podatek taki podlega odliczeniu w całości. Nie znajdują w takiej sytuacji zastosowania przepisy dotyczące proporcjonalnego odliczenia podatku określone w art. 20 ustawy o VAT z 1993 r. oraz w art. 90 ustawy o VAT z 2004 r.”.
Jak należy postępować w przypadku świadczenia czynności opodatkowanych i niepodlegających opodatkowaniu VAT?
1. Najpierw należy ustalić podatek naliczony związany wyłącznie z czynnościami, które dają prawo do odliczenia VAT - odliczamy go w całości,
2. Następnie podatek naliczony, którego nie możemy przypisać wprost żadnym czynnościom - odliczamy również w całości.
PRZYKŁAD
Stowarzyszenie pobiera składki członkowskie, które przeznacza na cele statutowe. Świadczy również usługi reklamowe, opodatkowane VAT. W maju poniosło następujące wydatki:
• wynajem siedziby - wydatek związany z oboma rodzajami działalności, którego nie można przypisać konkretnym czynnościom - dlatego odliczamy VAT w całości,
• energia elektryczna, woda, Internet, telefon - wydatek związany z oboma rodzajami działalności, którego nie można przypisać konkretnym czynnościom - dlatego odliczamy VAT w całości; wyjątkiem jest wydatek na usługi telekomunikacyjne, gdy na podstawie billingu można przypisać rozmowy do konkretnych rodzajów działalności,
• druk ulotek i materiałów informacyjnych związanych z realizacją celów statutowych - wydatek związany z czynnościami niepodlegającymi opodatkowaniu - dlatego nie odliczamy VAT w ogóle,
• wynajem sali wykładowej - wydatek związany z czynnościami niepodlegającymi opodatkowaniu - dlatego nie odliczamy VAT w ogóle,
• leasing samochodu - wydatek związany z oboma rodzajami działalności, którego nie można przypisać konkretnym czynnościom - dlatego odliczamy VAT w całości.
Należy pamiętać, że przedstawione stanowisko, poparte najnowszym orzecznictwem sądów administracyjnych, może nie być uznawane przez wszystkie organy podatkowe. Dlatego zawsze istnieje możliwość wystąpienia do Ministerstwa Finansów, za pośrednictwem izby skarbowej, o interpretację w konkretnej sprawie.
Podstawa prawna:
• ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 192, poz. 1382