W omawianej uchwale, SN odniósł się do istotnego praktycznego zagadnienia, sprowadzającego się do pytania, czy sprawca wypadku komunikacyjnego, na którego nałożono obowiązek naprawienia szkody, może domagać się od ubezpieczyciela, z którym łączy go umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, zwrotu zapłaconego na rzecz pokrzywdzonego świadczenia?
Zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela, wynikający z umowy ubezpieczenia OC, określa art. 822 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem, zakład ubezpieczeń zobowiązany jest do zapłacenia określonego w umowie ubezpieczenia odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na rzecz której została zawarta umowa ubezpieczenia. Gdy chodzi zaś o ubezpieczenia komunikacyjne, zakres ten konkretyzuje art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych (Dz. U. z 2003 Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.), w myśl którego z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Zgodnie ze stanowiskiem SN, wskazane powyżej przepisy nie oznaczają, iż wykonanie przez sprawcę wypadku komunikacyjnego środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody, pozbawiałoby go możliwości wystąpienia przeciwko ubezpieczycielowi z roszczeniem regresowym.
SN w uchwale zwrócił uwagę, iż kluczowym zagadnieniem w rozpatrywanym przypadku jest charakter prawny środka karnego, jakim jest obowiązek naprawienia szkody. Z jednej strony środek ten pełni funkcję penalną, ponieważ jednym z celów jego zastosowania jest ukaranie sprawcy. Z drugiej zaś strony, równie istotna jest funkcja kompensacyjna obowiązku naprawienia szkody. Jak wskazał SN, warunkiem orzeczenia tego środka karnego jest istnienie po stronie pokrzywdzonego szkody, zaś nie orzeka się go, jeżeli szkoda została naprawiona przez sprawcę albo inną osobę.
Brak przewagi funkcji penalnej omawianego środka karnego nad funkcją kompensacyjną nie pozwala, w ocenie SN, podzielić poprzednio prezentowanego w orzecznictwie stanowiska, zgodnie z którym sprawca wypadku komunikacyjnego, który zapłacił pokrzywdzonemu nawiązkę, nie może domagać się od ubezpieczyciela jej zwrotu. Jak podkreślił SN, sens i cel obowiązkowych ubezpieczeń OC sprawcy polega właśnie na tym, aby w ostatecznym rozrachunku koszt naprawienia szkody pokrył ubezpieczyciel w zamian za składkę zapłaconą przez ubezpieczonego sprawcę.
Podsumowując, omówiona wyżej uchwała SN ma istotne praktyczne znaczenie dla kierowców, którzy spowodowali wypadek komunikacyjny. Sprawcy takich wypadków, którzy zapłacili na rzecz pokrzywdzonego określoną kwotę tytułem środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody, mogą żądać od ubezpieczyciela zwrotu zapłaconej sumy, powołując się na zawartą umowę ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Patrycja Dzięgielewska
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna