W pierwszej części niniejszego artykułu przedstawione zostały skutki podatkowe wniesienia samochodu do spółki cywilnej. Zasadnym jest więc przedstawić skutki podatkowe czynności odwrotnej, to jest wycofania samochodu ze spółki cywilnej. Na wstępie warto jeszcze podnieść kilka istotnych kwestii dotyczących majątku spółki i wspólników. Mianowicie spółka prawa cywilna nie jest podmiotem prawnym odrębnym od wspólników, lecz jest dwustronnym (wielostronnym) stosunkiem zobowiązaniowym łączącym wspólników (vide uzasadnienia uchwały składów siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1993 r., III CZP 176/92, OSNC 1993, nr 10, poz. 171 oraz z dnia 26 stycznia 1996 r., III CZP 11/95, OSNC 1996, nr 5, poz. 63, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2003 r., I CK 201/02, niepubl.). W wyniku powstania spółki cywilnej dochodzi do wyodrębnienia masy majątkowej stanowiącej majątek wspólny wspólników. Pod względem prawnym - jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu pierwszej z przywołanych uchwał - "majątek spółki cywilnej" stanowi współwłasność łączną wspólników. Tak więc w przypadku zawiązania spółki prawa cywilnego funkcjonują równolegle obok siebie odrębne masy majątkowe należące do poszczególnych wspólników oraz będąca współwłasnością łączną wspólników („majątek spółki cywilnej”), przy czym przepisy prawa nie wykluczają przesunięć majątkowych pomiędzy tymi masami. Zatem „majątek spółki cywilnej” – skoro Sąd Najwyższy użył takiego sformułowania, to wydaje się, iż można się nim posługiwać –stanowi współwłasność łączną wspólników i w takim też sensie będzie to sformułowanie poniżej stosowane.
Podatek dochodowy od osób fizycznych
Wycofanie z „majątku spółki cywilnej” składnika majątku, chociażby właśnie samochodu, do majątku prywatnego wspólników, jeżeli nie posiada przymiotu odpłatności, to nie spowoduje powstania przychodu w rozumieniu Ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity Dz. U. z 2020 r. poz. 1426 z późn. zm.– dalej Ustawa PIT). Tak też wypowiedział się Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z dnia 26 stycznia 2018 r., nr 0113-KDIPT2-3.4011.341.2017.5.RR. Organ podatkowy stwierdził, że wycofanie „z majątku spółki cywilnej” do majątku prywatnego nie będzie nosić w istocie cech zbycia, jak również nie będzie posiadać przymiotu odpłatności, zatem wycofanie to nie spowoduje powstania przychodu w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jednakże w przypadku wycofania danego składnika majątku, np. samochodu, ze spółki cywilnej nie dochodzi do zmiany właściciela. Właścicielem „majątku spółki cywilnej” są bowiem jak już wyjaśniono na zasadzie współwłasności łącznej wspólnicy spółki, a nie sama spółka cywilna. Tak więc wycofania składnika majątku ze spółki cywilnej powoduje jedynie przekształcenie współwłasności łącznej wspólników we współwłasność ułamkową. Lecz w wielu przypadkach gdy dany składnik majątku, przykładowo właśnie samochód, jest wycofywany ze spółki cywilnej, to czynione jest to po to, aby składnik ten stał się prywatną własnością jednego tylko ze wspólników. Aby to osiągnąć konieczne jest zniesienie współwłasności danego składnika majątku, co uczynić można w sposób odpłatny i nieodpłatny, a to z kolei rodzi skutki w podatku od czynności cywilnoprawnych oraz podatku od spadków i darowizn odpowiednio.
Podatek od czynności cywilnoprawnych
Ustawa z dnia 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jednolity Dz. U. z 2020 r. poz. 815 z późn. zm. – dalej Ustawa o PCC) stwierdza w art. 1 pkt 1 lit. f, że opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC) podlega między innymi umowa o zniesienie współwłasności w części dotyczącej spłat lub dopłat. Dalej przywołana ustawa mówi w art. 4 pkt 5, iż obowiązek podatkowy przy umowie o zniesienie współwłasności ciąży na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział we współwłasności. Podstawę opodatkowania zgodnie z art. 6 ust.1 pkt 5 Ustawy o PCC stanowi wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału we współwłasności, a stawka podatku 2% jak mówi art. 7 ust. 1 pkt 2 lit a tejże ustawy.
Nim przedstawione zostaną skutki podatkowe nieodpłatnego zniesienia współwłasności składnika „majątku spółki” zasadnym jest jeszcze wskazać, że w przypadku gdy rzeczony składnik majątku, np. samochód, będzie przekazywany ze spółki cywilnej i nastąpi przy tym zmiana umowy spółki, to nie będzie rodziło to obowiązku podatkowego w PCC. Dzieje się tak, bowiem zgodnie z art. 1 ust. 3 pkt 2 Ustawy o PCC zmiana umowy spółki rodzi obowiązek w tym podatku jeżeli powoduje podwyższenie podstawy opodatkowania, co uzupełnia ust. 3 pkt 1 stwierdzający, że za zmianę umowy spółki uważa się wniesienie lub podwyższenie wkładu, którego wartość powoduje zwiększenie majątku spółki. Rzecz jasna w przypadku wycofania danego składnika majątku ze spółki nie następuje wniesienie lub podwyższenie wkładu, lecz czynność dokładnie odwrotna, zatem z tego tytułu nie powstanie obowiązek podatkowy w zakresie PCC.
Podatek od spadków i darowizn
Powyżej nakreślono skutki podatkowe odpłatnego zniesienia współwłasności, lecz wspólnicy spółki cywilnej mogę również zdecydować się na nieodpłatne zniesienie współwłasności składnika majątku np. samochodu, wycofanego z tej spółki. W takim przypadku zastosowanie znajdą przepisy Ustawy z dnia z dnia 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn tekst jednolity Dz. U. z 2020 r. poz. 1761 z późn. zm.). Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn podlega nieodpłatne zniesienie współwłasności, a podstawę opodatkowania wedle art. 7 ust. 6 tej ustawy stanowi wartość rzeczy lub praw majątkowych, w części przekraczającej wartość udziału we współwłasności, który przed jej zniesieniem przysługiwał nabywcy. Godzi się jeszcze wskazać na jedną kwestie, a mianowicie w praktyce może być tak, że wspólnicy spółki cywilnej, którzy następnie nieodpłatnie znoszą współwłasność składnika majątku wycofanego z tej spółki, są ze sobą blisko spokrewnieni. W takim przypadku warto sięgnąć do art. 4 ust. 1 pkt 15 ustawy o podatku od spadków i darowizn – w myśl tego przepisu zwalnia się od podatku nabycie przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej (tj. małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów) własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności.
Podatek od towarów i usług
W pierwszej części niniejszego artykułu analizowano również taki wariant stanu faktycznego, gdzie osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą, czynnym podatnikiem VAT, wniesie samochód ciężarowy wykorzystywany w swojej działalności gospodarczej jako aport (wkład niepieniężny) do spółki cywilnej. Zasadnym jest więc przeanalizować pod względem opodatkowania podatkiem od towarów i usług (VAT) czynność w swej istocie odwrotną, to znaczy polegająca na nieodpłatnym przekazaniu ze spółki cywilnej tegoż samochodu tej osobie fizycznej. To, czy czynność ta opodatkowana będzie podatkiem VAT zależy od tego, czy spółce cywilnej przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego od nabycia samochodu lub jego części składowych (podatnikami na gruncie podatku dochodowego są wspólnicy, natomiast podatnikiem VAT jest spółka cywilna) gdyż wówczas nieodpłatne przekazanie będzie podlegało opodatkowaniu VAT-em, czy też spółce nie przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego od nabycia samochodu ani jego części składowych bowiem wtenczas nieodpłatne przekazanie nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem VAT. Wnioski te wynikają z art. 7 ust. 2 pkt 1 Ustawy z dnia 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jednolity Dz. U. z 2021 r. poz. 685 z późn. zm.), który mówi, że przez dostawę towarów (a więc czynność opodatkowaną VAT), rozumie się również przekazanie nieodpłatnie przez podatnika towarów (słowo „towar” należy tu rozumieć szeroko) należących do jego przedsiębiorstwa, w szczególności przekazanie na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych wspólników, udziałowców etc. jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych.
Podatek od środków transportu
W sytuacji gdy samochód będący przedmiotem analizowanych czynności podlega opodatkowaniu podatkiem od środków transportu zgodnie z art. 8 Ustawa z dnia 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jednolity Dz. U. z 2019 r. poz. 1170 z późn. zm.), to wycofania ze spółki cywilnej i zniesienia współwłasności będzie również skutkowało tym, że miast kilku właścicieli samochód będzie miał jednego, co z kolei spowoduje, że obowiązek podatkowy ciążyć będzie na teraz już tylko tym jednym właścicielu od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym środek transportowy został nabyty (art. 9 ust. 4 przywołanej ustawy).
Uwagi końcowe
Rzecz jasna prócz odpłatnego i nieodpłatnego zniesienia współwłasności istnieją również inne opcje, takie jak chociażby sprzedaż samochodu jednemu ze wspólników, co z kolei wymagałoby odrębnej analizy pod względem podatkowym. Trzeba bowiem zaznaczyć, że powyższe rozważania mają jedynie charakter przykładowy i ze swego założenia nie są wyczerpujące. Biorąc pod uwagę różne czynniki kształtujące realnie istniejące stany faktyczne nie może być inaczej. Dlatego też planując wniesienie lub wycofanie samochodu ze spółki cywilnej, jak też inne tego rodzaju czynności, rekomendować należy ich dokładną analizę pod względem podatkowym z uwzględnieniem wszystkich okoliczności danej sprawy.
Krzysztof Hanuszek
doradca podatkowy