W październiku 2022 r. wchodzi w życie największa reforma Kodeksu Spółek Handlowych w ostatnich latach, która wprowadza wiele nieznanych do tej pory polskiemu prawu instrumentów. Jednym z nich, a zarazem kluczowym dla nowej regulacji, jest instytucja sformalizowanego „wiążącego polecenia”, które spółka dominująca może wydać swojej spółce zależnej. Ma to istotne znaczenie, ponieważ członek zarządu spółki zależnej nie będzie ponosił odpowiedzialności jeżeli będzie działał w wykonaniu polecenia. A zatem, jakie warunki trzeba spełnić, żeby skutecznie wydać takie polecenie?
Jak jest dziś?
Zarówno przed wejściem w życie reformy jak i po niej, jeżeli spółki nie należą do sformalizowanej grupy kapitałowej, to w praktyce i tak w wielu przypadkach ich zarządy zobowiązane są do realizowania i działania w interesie całej grupy z uwagi na powiązania kapitałowe pomiędzy spółkami. Trudno sobie wyobrazić w realiach biznesowych, by spółka z grupy kapitałowej działa jedynie w swoim interesie, który może odbiegać od większej strategii przyjętej przez spółkę dominującą. Podejmując jednak działanie, które z jednej strony realizuje interes grupy kapitałowej, ale naraża zarządzaną spółkę na szkodę, naraża też zarząd tej spółki na odpowiedzialność. Autorzy nowelizacji dostrzegli ten mankament i postanowili dostosować mechanizmy Kodeksu spółek handlowych do realiów rynku. Nie dzieje się to jednak automatycznie, dlatego takie ważne jest spełnienie formalnych wymogów: po pierwsze sformalizowania swojej obecności w grupie spółek, a po drugie poprawnego wydania i przyjęcia (lub odrzucenia) wiążącego polecenia.
Wiążące polecenie – tylko dla spółek z sformalizowanej „grupy spółek”
Słowem wprowadzenia muszę uprzedzić, że nie każda spółka dominująca może od wejścia w życie nowelizacji wydać wiążące polecenie swojej spółce zależnej. Obie muszą być spółkami kapitałowymi (tj. spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, prostą spółką akcyjną lub spółką akcyjną) i należeć do sformalizowanej „grupy spółek”, tj. spółka zależna musi wyrazić odpowiednio wolę przynależności do grupy, a fakt ten musi zostać ujawniony w rejestrze przedsiębiorców obu/wszystkich spółek.
Polecamy: „Kodeks spółek handlowych z komentarzem do zmian". Sprawdź ofertę
Jak powinno wyglądać wiążące polecenie?
Gdy zostaną spełnione już wszystkie ww. wymogi formalne spółka dominująca może przystąpić do wydania wiążącego polecenia. Polecenie wydaje organ reprezentujący spółkę, co oznacza, że w większości przypadków będzie to zarząd. Wydanie wiążącego polecenia powinno być uzasadnione interesem grupy spółek, a przepisy szczególne innych ustaw nie mogą zakazują takiego działania (w większości przypadków gdy spółka nie prowadzi działalności regulowanej takie ograniczenia nie będą miały zastosowania).
Jak powinna zachować się spółka dominująca, żeby zgodnie z nowymi przepisami KSH wydać prawidłowo wiążące polecenie? Zacznijmy od niezbędnych elementów polecenia, tj. konieczne jest wskazanie:
- jakiego zachowania oczekuje spółka dominująca od spółki zależnej;
- interesu grupy spółek, który uzasadnia wykonanie wiążącego polecenia;
- spodziewanych korzyści lub szkód spółki zależnej, które będą wynikiem wykonania wiążącego polecenia; oraz
- przewidywanego sposobu i terminu naprawienia szkody poniesionej przez spółkę zależną w wykonaniu wiążącego polecenia, jeżeli takie nastąpią.
Zalecam, by wszystkie te elementy wskazywać możliwie jak najbardziej szczegółowo, co pozwoli potem na łatwiejsze dokonanie obiektywnej weryfikacji np. czy zachowanie spółki zależnej jest/było tożsame z zachowaniem, które wskazała jej spółka dominująca. Ocena taka może być istotna przy dochodzeniu ewentualnej odpowiedzialności względem zarządu spółki za działanie w rezultacie którego spółka poniosła szkodę. Jeżeli działanie to odbiegało od otrzymanych wytycznych, to zarząd spółki zależnej nie będzie mógł powołać się na otrzymane wiążące polecenie, a tym samym zwolnić się z odpowiedzialności.
Wskazane wyżej 4 punkty stanowią niezbędne elementy każdego wiążącego polecenia. Pominięcie któregokolwiek z nich oznacza, że takie polecenie nie będzie spełniało wymogów przewidzianych przez Kodeks spółek handlowych, co w rezultacie oznacza, że zarząd nie skorzysta z specjalnego reżimu odpowiedzialności związanego z prawem holdingowym. Nic nie stoi na przeszkodzie jednak, żeby rozszerzyć te elementy o dodatkowe, które mogą być istotne z punktu widzenia wewnętrznej działalności grupy spółek.
Forma wiążącego polecenia ma znaczenie
Wiążące polecenie powinno być też wydane w odpowiedniej formie. Kodeks spółek handlowych wymaga, by spółka dominująca wydała je w formie pisemnej lub w formie elektronicznej. Oznacza to, że by polecenie było ważne, zarząd spółki dominującej musi je wydać na piśmie (tj. w formie papierowej, podpisanej przez reprezentantów spółki i w takiej formie dostarczone spółce zależnej) lub poprzez podpisanie dokumentu w formie elektronicznej kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi, zgodnymi z europejskim rozporządzeniem nr 9310/2014 eIDAS. Nie jest wystarczające np. wydanie polecenia ustnie lub poprzez przesłanie spółce zależnej wiadomości e-mail, w której to treści wymienione zostaną wszystkie elementy wiążącego polecenia. Zastosowanie się do takiego polecenia, wysłanego w niewłaściwej formie, może oznaczać narażenie zarządu tej spółki na odpowiedzialność, ponieważ nie skorzysta on z wyłączenia odpowiedzialności przewidzianej nowymi przepisami kodeksu.
Jak przekazać polecenie spółce zależnej?
Niezależnie od formy wiążącego polecenia, jego treść musi dotrzeć do spółki zależnej. Polecenie spółki dominującej jest jej oświadczeniem woli, więc zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, przyjąć należy, że zostało ono złożone z chwilą, gdy doszło do spółki zależnej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jej treścią. W przypadku doręczenia polecenia wydanego w formie pisemnej, najprostszym sposobem będzie oczywiście doręczenie pisma zawierającego poprawnie skonstruowane wiążące polecenie bezpośrednio lub np. pocztą lub przesyłką kurierską. Polecenie w formie elektronicznej, możemy załączyć jako plik do wiadomości e-mail i wysłać na adres osoby uprawnionej (np. członka zarządu).
Wiążące polecenie można przyjąć lub odrzucić
Choć wykracza to poza ramy tematu tej publikacji, to przy omawianiu instytucji wiążącego polecenia nie można nie wspomnieć o tym, że oprócz samego wydania przez spółkę dominującą wiążącego polecenia, konieczna jest odpowiedź na nie spółki zależnej – oznacza to, że samo wydanie polecenia nie uruchamia wszystkich korzyści i mechanizmów wynikających z wprowadzonej reformy. Wydanie polecenia jest to czynnością dwustronna i wymaga podjęcia działania przez oba podmioty. Spółka zależna przyjmuje wykonanie wiążącego polecenia, poprzedzając to podjęciem uchwały zarządu albo, jeżeli spełnione są odpowiednie przesłanki, odmawia jego wykonania, co również jest potwierdzone stosowną uchwałą.
Michał Klimowicz, Senior Associate w CRIDO Legal
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. 2022 poz. 807.