Wydawanie wiążących poleceń spółkom zależnym
Możliwość wydawania wiążących poleceń przez spółkę dominującą spółce zależnej stanowi niewątpliwie najbardziej spektakularną nowinkę we wprowadzonej nowelizacji. Dotychczas, działanie takie oficjalnymi kanałami było niemożliwe, a zarząd spółki zależnej, jako organ autonomiczny i niezależny wobec innych spółek, w tym nawet spółki dominującej, nie był związany decyzjami i poleceniami wydawanymi przez te podmioty. Spółka dominująca chcąc mieć pewność, że polityka „grupy spółek” będzie wykonywana również przez spółkę zależną, potrzebowała powołać do zarządu osoby zaufane. Spółka dominująca nie dysponowała instrumentami prawnymi pozwalającymi na egzekwowanie wykonywania swoich poleceń.
Wykonanie lub odmowa wykonania, wiążącego polecenia wiąże się również z konsekwencjami podjęcia takiej decyzji i ewentualną odpowiedzialnością. „Wejście” do grupy spółek i wykorzystanie mechanizmu wiążących poleceń skutkuje niejako przejściem odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce zależnej wykonaniem polecenia na spółkę zależną. Formalizm związany z całą procedurą wykonywania wiążących poleceń może na pierwszy rzut oka odstraszać przed wdrożeniem, ale z założenia powinien ułatwić spółce zależnej lub wspólnikom mniejszościowym spółki zależnej wykazanie na etapie postępowania sądowego, że to właśnie wykonanie wiążącego polecenia skutkowało powstaniem szkody. Jednocześnie istotnym dla członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej lub likwidatorów spółki zależnej jest to, że wykonanie wiążącego polecenia nie rodzi ewentualnej odpowiedzialności tego członka organu za szkodę wyrządzoną spółce, w której sprawuje swoją funkcję.
Sprawowanie stałej kontroli
Gwarancją dla prowadzenia działalności zgodnie z interesem „grupy spółek”, a więc również spółki dominującej, jest możliwość sprawowania stałej kontroli spółki dominującej nad spółką zależną. W celu uzyskania dostępu do informacji na temat bieżącej działalności spółki zależnej albo dostępu do ksiąg i dokumentacji spółki, spółka zależna nie jest zmuszona do korzystania z uprawnień przewidzianych w Kodeksie spółek handlowych. Obecnie przysługuje jej z mocy prawa takie uprawnienie. Co więcej, spółka zależna nie ma możliwości odmowy spółce dominujące dostępu do informacji czy dokumentacji spółki.
Możliwość złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki zależnej
Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że spółka dominująca jest uprawniona do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki zależnej. Spółka dominująca widząc zatem, że pogarsza się sytuacja finansowa spółki zależnej należącej do grupy spółek będzie uprawniona do samodzielnego zainicjowania odpowiedniego postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego. Spółka dominująca zyskuje zatem uprawnienie, które nie przysługiwało jej dotychczas.
Obowiązki wobec Krajowego Rejestru Sądowego
Wejście do grupy spółek wiąże się z szeregiem czynności, które należy wykonać, aby móc finalnie skorzystać z pełni uprawnień, których ostatnim elementem jest ujawnienie grupy spółek w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Nie będzie zatem możliwe m.in. wydawanie wiążących poleceń spółce zależnej, jeżeli grupa spółek nie zostanie ujawniona w rejestrze przedsiębiorców.
Problematyczne okazać się może w praktyce również wykorzystywanie mechanizmu wiążących poleceń w grupie spółek o bardziej złożonej, „kilkustopniowej” strukturze. Może się bowiem okazać, że wiążące polecenie ma zostać wydane spółce znajdującej się kilka „poziomów” niżej.
Nowe obowiązki spółki zależnej
Decydując się na utworzenie grupy spółek należy mieć również świadomość konieczności sporządzania sprawozdań o powiązaniach umownych ze spółką dominującą. Jest to kolejny element nadmiernego sformalizowania, który wraz z obowiązkiem zachowania formy pisemnej przy wydawaniu wiążących poleceń oraz koniecznością powzięcia uchwały o wykonaniu wiążącego polecenia, niejednokrotnie może skutecznie zniechęcić przedsiębiorców do uczestnictwa w grupie spółek i skorzystania z nowych instytucji przewidzianych nowelizacją Kodeksu spółek handlowych.
Możliwość wydawania wiążących poleceń może okazać się dość niepraktyczna. Po pierwsze w dalszym ciągu spółka zależna będzie uprawniona do odmowy jego wykonania. Po drugie w przypadku grupy spółek o charakterze transgranicznym, nie będzie możliwości wydawania wiążących poleceń przez spółkę dominującą z siedzibą w Polsce spółce zależnej mającej swoją siedzibę zagranicą, co w praktyce, może znacząco ograniczyć wykorzystanie nowego „prawa holdingowego”.
Możliwość przymusowego wykupu udziałów lub akcji
Przepisy nowego „prawa holdingowego” wprowadziły również możliwość przymusowego wykupu oraz przymusowego odkupu udziałów (akcji). Należy zwrócić uwagę, że uprawnienie to dotyczy odpowiednio wspólnika większościowego posiadającego przynajmniej 90% udziałów (akcji) w kapitale zakładowym spółki oraz wspólników mniejszościowych, którzy mają łącznie nie więcej niż 10% udziałów (akcji) w kapitale zakładowym spółki. Umowa albo statut spółki zależnej może przewidywać, że przymusowy wykup udziałów/akcji należących do wspólników mniejszościowych przysługuje spółce dominującej, która bezpośrednio lub pośrednio reprezentuje w spółce zależnej nie mniej niż 75% kapitału. Został zatem wprowadzony pewien mechanizm umożliwiający „niezadowolonym” wspólnikom wyjście ze spółki lub w przypadku wspólnika większościowego, wyłączenie ze spółki wspólników mniejszościowych i pełne przejęcie spółki.
Wprowadzona nowelizacja nie tworzy nowej struktury mającej własną podmiotowość, statut, czy nazwę. Stanowi jedynie próbę uregulowania istniejących już stosunków dominacji i zależności pomiędzy spółkami. Naczelnym celem przyświecającym grupie spółek będzie wyartykułowany interes grupy spółek. Bez wątpienia wprowadzona nowelizacja może rozwiązać wiele problemów w zarządzaniu spółkami zależnymi. Dopiero dłuższe stosowanie nowych przepisów pokaże, czy spółki dominujące wybiorą oficjalną ścieżkę zarządzania spółkami zależnymi, czy pozostaną przy dotychczasowych nieformalnych sposobach.
Maciej Oczkowski – adwokat w krakowskim oddziale Rödl & Partner
Oskar Lindner – prawnik w krakowskim oddziale Rödl & Partner