W rozpatrywanej przez NSA sprawie (sygn. akt I FSK 834/11) przedmiotem transakcji była sprzedaż nieruchomości. Kupujący został wyłoniony w drodze przetargu. W ocenie podatnika do czasu zawarcia umowy sprzedaży kwota wadium stanowi wyłącznie zabezpieczenie prawidłowego przebiegu postępowania. Przedmiotowa wpłata nie stanowi wpłaty na poczet przyszłej ceny, lecz zabezpieczenie dla organizującego przetarg. Zmiana charakteru wadium w zapłatę, tj. zaliczenie na poczet ceny może nastąpić dopiero z chwilą wygaśnięcia podstawowej funkcji jaką pełni, czyli zabezpieczenia sprzedawcy. Stanie się tak w momencie zawarcia przez strony umowy sprzedaży (w rozpatrywanej sprawie podpisania aktu notarialnego). Wojewódzki Sąd Administracyjny przychylił się do argumentacji podatnika, podkreślając zabezpieczający charakter wadium. Stwierdził, iż do czasu podpisania umowy nie wiadomo, czy wadium zostanie zatrzymane jako odszkodowanie za nieprzystąpienie do umowy przez oferenta, który wygrał przetarg, czyli pozostanie bez związku z czynnością opodatkowaną (usługą lub dostawą), czy też w związku z podpisaniem umowy będzie stanowiło pokrycie (w części) kwoty należnej z tytułu dostawy lub usługi (wyrok z dnia 2011-01-20, sygn. akt III SA/Wa 1115/10).
Podmiot organizujący przetarg może uzależnić dopuszczenie do udziału w przetargu od wpłacenia wadium. Jest to suma pieniędzy albo jej odpowiednie zabezpieczenie, które mają na celu zabezpieczyć spełnienie warunków umowy. Jeżeli uczestnik przetargu, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator aukcji albo przetargu może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia (art. 704 Kodeksu cywilnego).
Wadium może być zaliczką
Naczelny Sąd Administracyjny przyznał jednak rację fiskusowi. Wskazał, że chociaż sam wybór oferenta w drodze przetargu nie jest jeszcze dostawą, to jednak wpłacone wadium powinno być traktowane jak zaliczka. Stanie się tak, co zdecydowanie podkreślił NSA, gdy w specyfikacji przetargu zostaną zawarte postanowienia, zgodnie z którymi w przypadku wybrania danej oferty wpłacone wadium jest zaliczane na poczet ceny. Jest to więc warunek, który powoduje wcześniejsze powstanie obowiązku podatkowego w odniesieniu do tej części wpłaconej kwoty.
Obowiązek podatkowy - jedna zasada, szereg wyjątków
Przypomnijmy, ustawa o VAT przewiduje, że obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi z zastrzeżeniami przewidzianymi w kolejnych przepisach (w ust. 2-12, art. 14 ust. 6, art. 20 i art. 21 ust. 1). Jednym z nich jest sytuacja, gdy przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi wpłacona została część należności, w szczególności przedpłata, zaliczka, zadatek, rata, wtedy obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w tej części.
Wadium jest co prawda wpłacane wcześniej, jednak zdaniem NSA wyłonienie oferenta w drodze przetargu nadaje wpłaconej kwocie charakter zaliczki. Z tym momentem można powiązać ją z należnością, na poczet której zostaje wpłacona. Stąd też obowiązek podatkowy powstanie z chwilą wyłonienia oferenta a nie z chwilą faktycznego wpłacenia wadium.
Zamów książkę: NOWE PKWiU - Stawki VAT w interpretacjach organów podatkowych >>
Wyrok ten potwierdza kierunek wykładni przyjęty we wcześniejszym orzeczeniu NSA wydanym 22 września 2010 r. (sygn. akt I FSK 1434/09).
Obowiązek z jednej strony, to prawo z drugiej
Konieczność naliczenia podatku od otrzymanego wadium wiąże się z wystawieniem faktury zaliczkowej. Powstanie obowiązku podatkowego jest skorelowane z powstaniem prawa do odliczenia. Przedsiębiorca, który wpłacił wadium i został wyłoniony w drodze przetargu będzie mógł szybciej (bez czekania na zawarcie umowy) odzyskać część tej kwoty. Podatek naliczony stanowi bowiem kwota podatku wskazana na otrzymanej fakturze, która potwierdza dokonanie przedpłaty np. zaliczki, jeżeli wiązała się ona z powstaniem obowiązku podatkowego. Prawo do jej odliczenia powstanie w rozliczeniu za okres, w którym przedsiębiorca otrzymał fakturę. Takie podejście, choć może nie cieszyć podmioty organizującego przetarg - muszą szybciej zapłacić VAT, to może przyspieszyć odzyskanie części wpłaconej kwoty przez przedsiębiorcę dokonującego zakupu i zawierającego umowę w tym trybie.
Uwaga! Z szybszego odliczenia skorzystają przedsiębiorcy, którzy wykonali czynności podlegające opodatkowaniu w okresie rozliczeniowym, w którym otrzymali fakturę.
Wyrok NSA z dnia 20.03.2012 r., sygn. akt I FSK 834/11
Katarzyna Rola-Stężycka