W dniu 3 lutego 2025 r. do Sejmu wpłynął projekt w formie druku nr 1041 o zmianie ustawy ¬- Prawo zamówień publicznych, który miał przewidywać szereg istotnych zmian w systemie zamówień publicznych w Polsce, został on jednak wycofany. Urząd Zamówień Publicznych stworzył jednak własny projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo zamówień publicznych oraz ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi, pod numerem UC88, w której poruszył istotną kwestię udziałów w przetargach firmy z państw trzecich, czyli pochodzących z krajów, z którymi Unia Europejska nie zawarła umowy międzynarodowej zapewniającej wzajemny i równy dostęp do unijnego rynku zamówień publicznych. Projekt ten został już przyjęty przez Radę Ministrów i przesłany do Sejmu.
- Nowe ograniczenia dostępu wykonawców z państw trzecich
- Cele nowego projektu UZP
- Najczęstsze problemy wynikające z udziału państw trzecich w przetargach
- Kiedy zmiany przepisów wejdą w życie
Nowe ograniczenia dostępu wykonawców z państw trzecich
Z danych Urzędu Zamówień Publicznych wynika, że wykonawcy z tzw. państw trzecich coraz aktywniej uczestniczą w polskim rynku zamówień publicznych – w 2024 roku wartość realizowanych przez nich prac przekroczyła 20 mld zł. Tak duża liczba wynika z tego, że dotychczas w Polsce przyjmowano, że zasada równego traktowania i niedyskryminacji, wynikająca z przepisów Prawa zamówień publicznych, odnosi się do wszystkich wykonawców, niezależnie od kraju ich pochodzenia. Praktyka ta doprowadziła do stopniowego wzrostu wartości zamówień udzielanych podmiotom spoza Unii Europejskiej. Dlatego w odpowiedzi na tę tendencję UZP opracował projekt ustawy, którego celem jest ograniczenie udziału oferentów spoza Unii Europejskiej w postępowaniach o udzielenie zamówień publicznych.
A o co w tym projekcie tak naprawdę chodzi?
Gdy projekt wejdzie w życie, zamawiający będzie musiał w dokumentach zamówienia określić, czy w jego postępowaniu będą mogli brać udział wykonawcy z państw trzecich, a także będzie mógł żądać dodatkowych dokumentów potrzebnych do oceny ich ofert.
Projekt przewiduje również dodanie podstaw prawnych odrzucania ofert składanych przez wykonawców z państw trzecich, jeśli nie zostali oni dopuszczeni do udziału w postępowaniu. Oznacza to, że jedynie w przypadku wprowadzenia przez zamawiającego w dokumentacji przetargowej zgody na udział w postępowaniu wykonawców z państw trzecich, będą oni uprawnieni do złożenia oferty. Milczenie zamawiającego w przedmiocie możliwości udziału wykonawców z państw trzecich również oznaczać będzie brak zgody na ich udział w postępowaniu. Projekt obejmuje też zmiany dotyczące zamówień sektorowych oraz w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa, umożliwiając zamawiającym formułowanie mniej korzystnych warunków zamówienia dla wykonawców spoza listy państw wskazanych w art. 404 ust. 1 ustawy PZP.
Cele nowego projektu UZP
Projekt ma na celu ochronę rynku wewnętrznego i eliminowanie nieuczciwej konkurencji ze strony wykonawców z krajów, które nie respektują takich standardów jak ochrona środowiska, prawo pracy czy zasady przejrzystości przetargów. W uzasadnieniu projektu ustawy został przytoczony m.in. wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 22 października 2024 r. (sprawa C- 652/22 Kolin İnşaat), który potwierdził, że wykonawcy z państw trzecich nie mogą powoływać się na zasadę niedyskryminacji, jeśli ich państwo nie zawarło z UE odpowiednich porozumień. W efekcie zmiana ta: legalizuje praktykę selektywnego traktowania wykonawców z krajów trzecich; wzmacnia dzięki temu pozycję unijnych wykonawców, którzy zmagają się z kosztami przestrzegania restrykcyjnych regulacji środowiskowych i społecznych oraz zapobiega wypieraniu europejskich firm przez podmioty oferujące niższe ceny kosztem jakości, standardów czy praw pracowniczych.
Choć zmiana ta może zostać odczytana jako ograniczająca konkurencję, w praktyce służy ona przede wszystkim ochronie unijnych standardów i modelu gospodarczego. Nie jest to bowiem jednoznaczny zakaz udziału wykonawców z państw trzecich w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego, lecz zastosowanie bardziej rygorystycznych wymogów wobec nich, np. dotyczących doświadczenia, zabezpieczeń czy zgodności z europejskimi regulacjami środowiskowymi.
Dla zamawiających to realne narzędzie wpływu na jakość realizacji zamówień i bezpieczeństwo ich wykonania. Dla wykonawców z UE jest to duża szansa na wyrównanie poziomu w przetargach, w których dotychczas często przegrywali z podmiotami, które oferowały dumpingowe ceny.
Najczęstsze problemy wynikające z udziału państw trzecich w przetargach
Projekt ustawy ograniczający dostęp do zamówień wykonawcom z państw trzecich jest odpowiedzią na szereg problemów, z jakimi od lat mierzą się zarówno zamawiający, jak i wykonawcy na rynku zamówień publicznych. Problemy te wpływają nie tylko na jakość i efektywność realizacji zamówień, ale również na poziom konkurencyjności, bezpieczeństwo gospodarcze oraz rozwój krajowych przedsiębiorstw – zwłaszcza z sektora MŚP.
Jednym z kluczowych wyzwań jest nierówność warunków konkurencji. Wykonawcy z państw trzecich, którzy nie są objęci obowiązkiem stosowania unijnych standardów, m.in. w zakresie ochrony środowiska czy odpowiedzialności społecznej, mają możliwość oferowania usług i robót po niższych kosztach. Tym samym uzyskują przewagę nad wykonawcami z Unii Europejskiej, którzy ponoszą wyższe koszty dostosowania składanych ofert do unijnych regulacji.
Kolejnym zagrożeniem jest ryzyko obniżenia jakości realizowanych zamówień, szczególnie w obszarach infrastrukturalnych, energetycznych i technologicznych. Niezastosowanie w danych postępowaniu unijnych standardów technicznych i środowiskowych skutkuje obniżeniem poziomu jakości produktów i usług oferowanych przez wykonawców z państw trzecich.
Dodatkowo, rosnący udział wykonawców spoza UE ogranicza dostęp do zamówień publicznych dla przedsiębiorstw unijnych, w tym polskich. Skutkiem tego jest zmniejszenie liczby i wartości zamówień realizowanych przez lokalnych wykonawców, co przekłada się na ograniczenie ich szans rozwojowych i możliwości inwestycyjnych, szczególnie w sektorze MŚP, które często pełnią rolę podwykonawców większych podmiotów.
Projektowane regulacje mają na celu wyeliminowanie powyższych problemów poprzez uporządkowanie zasad dostępu wykonawców z państw trzecich do rynku zamówień publicznych oraz zapewnienie przejrzystości i spójności działań zamawiających.
Projekt nowelizacji ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych oraz ustawy z dnia 21 października 2016 r. o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi, przygotowany przez Urząd Zamówień Publicznych, implementujący prawo UE, stanowi odpowiedź na rosnące wyzwania wynikające z obecności wykonawców z państw trzecich w systemie zamówień publicznych. Dotychczasowa praktyka, oparta na otwartości rynku i zasadzie niedyskryminacji bez względu na kraj pochodzenia wykonawcy, prowadziła do szeregu niekorzystnych zjawisk – od nierówności konkurencyjnej, przez spadek jakości realizowanych zamówień, po wypieranie unijnych firm przez podmioty oferujące niższe ceny. Dlatego stworzony projekt ma na celu udzielenie zamawiającemu możliwości samodzielnego decydowania o dopuszczeniu wykonawców z państw trzecich do udziału w przetargu, określać warunki ich uczestnictwa, a także wprowadzać podstawy do odrzucenia ofert w przypadku niewyrażenia zgody na ich udział w postępowaniach o udzielenie zamówień publicznych. Jednocześnie projekt nie nakazuje zamawiającym ograniczać dobór wykonawców jedynie do podmiotów unijnych i podmiotów z państw związanych z UE stosownymi umowami międzynarodowymi gwarantującymi równy dostęp do rynku zamówień publicznych, lecz uprawnia zamawiających do niedopuszczenie wykonawców z państw trzecich do postępowań o udzielenie zamówień publicznych i nakłada bardziej rygorystyczne wymogi, które mają na celu zapewnienie zgodności z unijnymi standardami. Dla zamawiających oznacza to większą pewność prawną i realne narzędzie do kształtowania jakości realizowanych zamówień. Dla unijnych wykonawców – w tym polskich przedsiębiorców – jest to szansa na bardziej wyrównane warunki konkurencji i wzmocnienie pozycji na rynku.
Kiedy zmiany przepisów wejdą w życie
Warto dodać, że omawiany projekt przewiduje wejście w życie tej nowelizacji po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, a więc najprawdopodobniej stanie się to w III kwartale 2025 roku. Aktualnie (28 maja 2025 r.) projekt został przyjęty przez Radę Ministrów i przesłany do Sejmu RP.
Autor: Aplikant radcowski Jan Dutka w kancelarii Brightspot Legal Katarzyna Orzeł, Maciej Jojczyk sp.k.