2 czerwca 2016 r. Europejski Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał bardzo istotny wyrok w sprawie zgodności polskich przepisów akcyzowych z prawem Unii Europejskiej oraz stosowania zasady proporcjonalności (sprawa C-418/14). Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony w ramach sporu pomiędzy spółką a Dyrektorem Izby Celnej we Wrocławiu, który odmówił spółce prawa do skorzystania obniżonej stawki podatku akcyzowego mającej zastosowanie do lekkiego oleju opałowego z powodu braku złożenia w terminie miesięcznego zestawienia oświadczeń otrzymanych od podmiotów, którym spółka ten olej sprzedawała.
Zgodnie z polską ustawą o akcyzie w brzmieniu przed 1 stycznia 2016 r. złożenie do właściwego naczelnika urzędu celnego zestawienia oświadczeń w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano sprzedaży było warunkiem zastosowania obniżonej stawki dla lekkich olejów opałowych. W przypadku niespełnienia tego warunku przepisy wskazywały, że należy zastosować stawkę jak dla paliw silnikowych. W sprawie, która rozstrzygał TSUE spółka sprzedawała olej opałowy i zbierała oświadczenia od kontrahentów o przeznaczeniu oleju opałowego, w których potwierdzali oni zużycie oleju uprawniające spółkę do zastosowania obniżonej stawki akcyzy. Niemniej spółka nie złożyła na czas zestawienia pozyskanych oświadczeń. W konsekwencji, po przeprowadzeniu kontroli Dyrektor Izby Celnej określił Spółce zobowiązanie w akcyzie opodatkowując oleje według stawki dla paliw silnikowych. Sprawa trafiła do WSA we Wrocławiu, który zadał pytania do TSUE mające na celu ustalenie, czy zgodnym z przepisami unijnymi było wprowadzenie wymogu o składaniu zestawienia oświadczeń dla możliwości zastosowania obniżonej stawki akcyzy jako mechanizmu kontroli wykorzystania paliwa czy też jako środka przeznaczonego do zwalczania oszustw podatkowych oraz czy zasada proporcjonalności nie sprzeciwia się wymogowi formalnemu uzależniającemu zastosowanie obniżonej stawki akcyzy przewidzianej dla olejów opałowych od konieczności sporządzenia i złożenia zestawienia oświadczeń nabywców w ustawowym terminie, abstrahując od zaistnienia warunku materialnego w postaci sprzedaży paliwa na cele opałowe. Ponadto WSA zapytał czy zgodna z zasadą proporcjonalności jest sankcja przewidziana w ustawie akcyzowej polegająca na obciążeniu sprzedawcy podatkiem akcyzowym wyliczonym według stawki przewidzianej dla paliw silnikowych w odniesieniu do oleju opałowego na skutek niespełnienia jedynie warunku formalnego.
Zerowa stawka akcyzy na wyroby energetyczne
W rozstrzygnięciu TSUE wskazał, iż polski ustawodawca mógł wprowadzić warunek dla zastosowania stawki przewidzianej dla olejów opałowych w postaci obowiązku złożenia zestawienia oświadczeń oraz ustanowić sankcję za naruszenie tego obowiązku. Niemniej jednak sankcja ta powinna być proporcjonalna do ewentualnego naruszenia. W ocenie TSUE, sankcja w postaci automatycznego zastosowania stawki dla wyrobów zużywanych do napędu silników spalinowych nie jest proporcjonalna, gdyż znacznie wykracza poza to, co jest niezbędne dla celów wprowadzenia tego obowiązku mając na uwadze, że stawka dla paliw napędowych jest kilkukrotnie wyższa niż stawka dla olejów opałowych. TSUE podkreślił również, że zarówno ogólna systematyka, jak i cel dyrektywy 2003/96 opierają się na zasadzie, według której produkty energetyczne są opodatkowane zgodnie z ich faktycznym wykorzystaniem. Zastosowanie stawki jak dla paliwa napędowego w wyniku naruszenia warunku formalnego, podczas gdy faktyczne zużycie tego oleju na cele opałowe nie budzi wątpliwości, godzi w tę systematykę i cel, a przez to jest niezgodne z przepisami unijnymi.
Wyrok ten w pierwszej kolejności ma bardzo duże znaczenie dla wszystkich podatników, którzy mieli analogiczne postępowania jak spółka i wyniku nieterminowego złożenia zestawienia oświadczeń (czy też złożenia w późniejszym terminie uzupełnienia/korekty tego zestawienia) zostało im określone wyższe zobowiązanie w podatku akcyzowym z tytułu dokonania sprzedaży oleju opałowego. Wydany wyrok TSUE stanowi bardzo mocny argument w toczących się sporach z organami a także może być podstawą do wznowienia zakończonych już postępowań, w których dokonano wykładni niezgodnej ze stanowiskiem zaprezentowanym w niniejszej sprawie przez TSUE. W tym drugim przypadku możliwość wznowienia powinna być oceniona indywidualnie biorąc pod uwagę stan faktyczny danej sprawy. Czas na wznowienie postępowania jest również ograniczony. Podatnicy mają miesiąc od publikacji wyroku TSUE w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej na złożenie stosownego wniosku. Na dzień dzisiejszy (23 czerwca 2016 r.) wyrok jeszcze nie został opublikowany.
Polecamy: Klauzula przeciw unikaniu opodatkowania – praktyczny poradnik
Należy jednak wskazać, iż wyrok ten i tezy w zakresie stosowania zasady proporcjonalności może mieć znaczenie również w innych sprawach akcyzowych, w sytuacji, gdy z powodów czysto formalnych organy podatkowe kwestionowały prawo do zastosowania preferencji podatkowej (niższej stawki czy zwolnienia), a nie było wątpliwości o wypełnieniu podstawowego warunku, jakim jest faktyczne przeznaczenie/sposób zużycia wyrobu akcyzowego. Przepisy akcyzowe w szczególności przed nowelizacją, która weszła w życie 1 stycznia 2016 r., obfitowały w warunki formalne, które warunkowały preferencje akcyzowe. Jako przykład można podać warunek prowadzenia ewidencji dla stosowania zwolnienia olejów smarowych. Zdarzało się, że organy celne naliczały podatek akcyzowy, gdy podatnik nie zgłosił na przykład faktu prowadzenia ewidencji w formie elektronicznej czy też nie było w ewidencji niektórych mniej istotnych danych jak na przykład ilości opakowań. Innym przykładem są oświadczenia, które podatnicy byli zobowiązani składać do 15 dnia miesiąca po miesiącu, w którym zużyli energię elektryczną do produkcji energii elektrycznej czy też do produkcji energii elektrycznej w kogeneracji, aby móc zastosować zwolnienie dla tej energii elektrycznej. W przypadku spóźnienia się z oświadczeniem organy odmawiały prawa do zastosowania zwolnienia. Wydaje się, że wnioski z wyroku TSUE w sprawie można stosować również w takich przypadkach i twierdzić, że za braki formalne podatnik nie może być od razu „karany” pełnym opodatkowaniem wyrobów akcyzowych w sytuacji, kiedy nie ulega wątpliwości, że np. oleje smarowe czy energia elektryczna zostały wykorzystane w sposób uprawniający do zwolnienia. Podobnie jak w przypadku zestawień oświadczeń należy przeanalizować na ile wykładnia TSUE ma zastosowanie w danej sprawie i rozważyć powołania się na wyrok w toczącym się postepowaniu albo spróbować wznowić zakończoną sprawę decyzją ostateczną. W tym przypadku również obowiązuje zasada jednego miesiąca od publikacji wyroku TSUE w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Akcyza z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia samochodu
Po 1 stycznia 2016 r. podatnicy nadal są zobowiązani do prowadzenia ewidencji w przypadkach wyrobów zwolnionych, ale ewidencja przestała być warunkiem bezwzględnym dla możliwości stosowania preferencji. Ustawodawca jednak wprowadził np. warunek składania oświadczeń w przypadku tzw. zwolnień procesowych dla energii elektrycznej. Należy oczekiwać, iż w świetle wydanego wyroku TSUE nowy warunek nie powinien on być stosowany restrykcyjnie przez organy a Ustawodawca powinien znowelizować przepisy w tym zakresie.
Autor: Anna Wibig, menedżer w Zespole Podatku Akcyzowego i Ceł, Deloitte