Updop rozróżnia dwa typy wierzytelności, których wartość netto może być zaliczona w poczet kosztów uzyskania przychodów:
1. wierzytelność nieściągalną,
2. wierzytelność w przypadku, której zachodzi pewne prawdopodobieństwo jej nieściągalności.
Za wierzytelność nieściągalną, której wartość netto może zostać zaliczona w poczet kosztów podatkowych uznaje się zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt. 25 wierzytelność, która uprzednio została zarachowana przez podatnika jako przychód należny i jednocześnie, której nieściągalność została udokumentowana zgodnie z art. 16 ust. 2 updop, tj:
1. Postanowieniem o nieściągalności, uznanym przez wierzyciela jako odpowiadającym stanowi faktycznemu, wydanym przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego, albo
2. Postanowieniem sądu o:
a) oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, lub
b) umorzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku, gdy zachodzi okoliczność wymieniona pod lit. a, lub
c) ukończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku, albo
3. Protokołem sporządzonym przez podatnika, stwierdzającym, że przewidywane koszty procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od jej kwoty.
Wymieniony w art. 16 ust. 2 ustawy podatkowej katalog udokumentowania nieściągalności wierzytelności jest katalogiem zamkniętym. Przepisy ściśle określają rodzaje dokumentów, jakimi należy udokumentować nieściągalność wierzytelności, aby móc ją zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów. Udokumentowanie nieściągalności w inny sposób niż wskazany w ustawie nie wywiera skutków prawnych w postaci uznania wierzytelności za koszty uzyskania przychodów.
Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy w interpretacji indywidualnej z dnia 2 października 2009 r., sygn. ITPB3/423-433/09/AW wskazał ponadto, iż:
„Wierzytelności powinny być również odpisane jako nieściągalne (powinien być dokonany odpowiedni zapis w ewidencji prowadzonej zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy podatkowej)”.
Również warto wspomnieć, że uzyskanie postanowienia o nieściągalności wierzytelności wydanego przez organ egzekucyjny uprawnia podatnika do zaliczenia w poczet kosztów podatkowych wszelkich wierzytelności wykazanych uprzednio jako przychód należny. Posiadanie postanowienia dotyczącego braku majątku dłużnika uprawnia podatnika do rozpoznania kosztu podatkowego również w kwocie wierzytelności wymagalnej, nie będącej przedmiotem powództwa. Powyższe stanowisko potwierdza Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z dnia 12 stycznia 2011 r., sygn.IPPB3/423-729/10-4/JB.
Za wierzytelność, której nieściągalność została uprawdopodobniona uznaje się zgodnie z art. 16 ust.1 pkt. 26a wierzytelność, która została zarachowana przez podatnika jako przychód należny i po wystąpieniu przypadków zawartych w art. 16 ust. 2a do których zaliczają się:
a) dłużnik zmarł, został wykreślony z ewidencji działalności gospodarczej, postawiony w stan likwidacji lub została ogłoszona jego upadłość obejmująca likwidację majątku, albo
b) zostało wszczęte postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu w rozumieniu przepisów prawa upadłościowego i naprawczego lub na wniosek dłużnika zostało wszczęte postępowanie ugodowe w rozumieniu przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, albo
c) wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego, albo
d) wierzytelność jest kwestionowana przez dłużnika na drodze powództwa sądowego;
Należy nadmienić, że powyższe wymienione warunki nie stanowią katalogu zamkniętego. Ustawodawca celowo użył w przepisie słowo „w szczególności”, co sugeruje, że również inne zaistniałe przypadki mogą stać się podstawą do uznania odpisu aktualizującego za koszt podatkowy.
Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z dnia 24 lipca 2009 r., sygn. IPPB3/423-247/09-4/JB podkreślił, że w świetle przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych do powstania kosztu podatkowego konieczne jest wystąpienie obu przesłanek, tj. zarówno podatkowych okoliczności uprawdopodobnienia nieściągalności, jak i rachunkowego dokonania odpisu aktualizującego. Gdy warunki te zostaną spełnione w różnych latach podatkowych, zaliczenie odpisu aktualizującego wartość należności do kosztów uzyskania przychodów będzie możliwe w roku podatkowym, w którym spełniony zostanie drugi z warunków.
Jednakże, gdy nieściągalność wierzytelności została uprawdopodobniona wcześniej, niż dokonano jej ewidencyjnego odpisania, to odpis aktualizujący zalicza się do kosztów uzyskania przychodów w roku, w którym został dokonany.
Jednocześnie, należy zwrócić uwagę, że termin do zaliczenia wierzytelności do kosztów uzyskania przychodów ograniczony jest przepisem art. 16 ust.1 pkt 20 ustawy zgodnie, z którym nie stanowią kosztów uzyskania przychodów wierzytelności odpisane jako przedawnione.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2011 r. nr 74, poz. 397)
Anna Skórka
Konsultant
Departament Outsourcingu Rachunkowości