Barter, nazywany również wymianą lub transakcją barterową, jest specyficzną techniką handlową. Jest ona charakterystyczna dla gospodarki wymiennej. Polega na wymianie towaru (albo usługi) na towar, bez udziału pieniądza. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy. Stosuje się tu odpowiednio przepisy o sprzedaży, przy czym każda ze stron jest równocześnie sprzedawcą i nabywcą. Jako zamianę można więc określić wzajemną sprzedaż towarów z równoczesnym potrąceniem należności.
CZYM JEST BARTER
Barter to wymiana bezgotówkowa, czyli towar (albo usługa) za towar. Strony uzgadniają wartość towarów bądź usług i dążą do tego, żeby bilans był zrównoważony. Zdarza się, że barter stosowany jest m.in. w wymianie handlowej dla uniknięcia problemów walutowych.
CECHY UMOWY BARTEROWEJ
Umowa barterowa, wykazując cechy zbliżone do umowy zamiany, jest konsensualna, odpłatna i wzajemna. Rodzi skutki zobowiązujące obie strony do przeniesienia własności rzeczy, a w okolicznościach określonych w art. 155 par. 1 kodeksu cywilnego, również skutki rozporządzające. Przeniesienie posiadania rzeczy wymagane jest - w warunkach określonych w art. 155 par. 2 kodeksu cywilnego - jedynie do osiągnięcia skutku rzeczowego (przeniesienia własności), a nie do ważności samej umowy.
Wyrok Sądu Najwyższego z 26 sierpnia 2004 r., sygn. akt I CK 210/04, publikowany Biuletyn SN 2005/2/13
Wymiana wzajemna
Podstawową zasadą umowy barterowej jest wzajemna wymiana towarów lub usług między stronami, z których każda jest traktowana jednocześnie jako wierzyciel i zarazem dłużnik. Za przychód w przypadku barteru uważa się wartość należnych świadczeń wzajemnych wykonanych w ramach tej działalności, obliczona na podstawie przeciętnych cen stosowanych w dacie osiągnięcia przychodu w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich stanu i stopnia zużycia.
W ustawach o podatkach dochodowych sformułowana jest obowiązująca w prawie podatkowym zasada ustalania przychodu należnego. Za przychody związane z działalnością gospodarczą, osiągnięte w roku podatkowym, uważa się należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont.
Opodatkowanie dochodu
Przedmiotem do opodatkowania przy barterze jest uzyskany przez podatnika dochód, czyli różnica między ustalonym przychodem a kosztami nabycia towarów, pomniejszona o koszty sprzedaży. Umowa barterowa jest bowiem umową wzajemną, a do istoty wzajemności należy, że między świadczeniami stron zachodzi stosunek ekwiwalentności, tj. równowartości.
Jak podkreślają organy podatkowe, przy tych transakcjach opodatkowaniu nie podlega różnica wartości świadczeń wzajemnych wynikająca z umowy zawartej między kontrahentami, ale dochód uzyskany w cenie towarów lub usług (wymieniane produkty powinny mieć równą wartość). Takie stanowisko zawarte jest między innymi w wyjaśnieniach naczelnika Urzędu Skarbowego w Sopocie z 20 czerwca 2006 r., nr PDOP/423-7/06.
Udzielanie rabatów
Zdarza się, że w umowach barterowych firmy udzielają sobie wzajemnych rabatów. W przepisach podatkowych nie zawarto definicji pojęć: rabat, opust, skonto czy bonifikata. Dlatego należy w tym zakresie posiłkować się definicją określoną w słowniku języka polskiego.
Wynika z niego, że rabat stanowi zniżkę, ustępstwo procentowe od ustalonych cen towarów, głównie na rzecz nabywców płacących gotówką, kupujących dużą ilość towarów jednorazowo lub w określonym czasie. Zamiennie rabat jest określany jako bonifikata lub opust. W rezultacie jest obniżeniem przez sprzedawcę ceny sprzedaży, przyznawanym nabywcom towarów.
Bonifikata udzielana jest w przypadku, gdy wystąpią okoliczności, których strony nie mogły przewidzieć w momencie podpisywania umowy i w jej efekcie następuje faktyczne obniżenie określonej w umowie ceny towaru.
Skonto rozumiane jest jako procentowe zmniejszenie należności za świadczenie w związku z zapłatą należności przez kontrahenta przed terminem płatności albo w związku z zapłatą całości należności gotówką przy sprzedaży ratalnej albo kredytowej.
Mając na uwadze to, że do umów barterowych stosuje się odpowiednio przypisy o sprzedaży, wartość przychodów uzyskanych w ramach sprzedaży na podstawie umów barterowych może być pomniejszana o rabat.
PRZYKŁAD
WZAJEMNA DOSTAWA TOWARÓW HANDLOWYCH
Zawarta umowa barterowa przewiduje, że strony świadczą wzajemnie dostawę towarów handlowych. Wartość umowy barterowej została przez strony określona na kwotę 15 000 zł. 20 marca spółka A dokonuje dostawy towaru na rzecz spółki B o wartości 15 000 zł, który nabyła za kwotę 12 000 zł. Spółka B w zamian za otrzymany od spółki A towar dokonuje na rzecz spółki A dostawy towaru 25 marca o wartości 15 000 zł, który nabyła za kwotę 14 000 zł. Dla spółki A przychód w kwocie 15 000 zł powstaje 20 marca, koszty uzyskania przychodu wynoszą 12 000 zł. Dla spółki B przychód z tytułu umowy barterowej powstaje 25 marca, a kosz uzyskania przychodu wynosi 14 000 zł.
PRZYKŁAD
UDOSTĘPNIANIE POWIERZCHNI REKLAMOWEJ
Spółka wydająca gazetę przewiduje zawieranie umów barterowych o wzajemne świadczenie usług polegających ze strony spółki na udostępnianiu powierzchni reklamowej w gazecie, w zamian za usługi reklamowe w portalach internetowych oraz innego typu usługi o wartościach ekwiwalentnych po zastosowaniu wzajemnych (różnych procentowo lub takich samych) rabatów z tytułu stałej współpracy zgodnie z warunkami umowy lub innymi dokumentami opisującymi podstawę udzielenia rabatu. Nabywcami gazet są przedsiębiorcy, jak również osoby fizyczne nie prowadzące działalności gospodarczej.
Jeżeli w umowie barterowej zostaje określona wartość świadczenia na poziomie niższym niż wynikająca ze stosowanych cenników w wyniku udzielonych wzajemnych rabatów, to przychodem (a zarazem i kosztem uzyskania przychodu) jest wartość pomniejszona o udzielone rabaty, gdyż w warunkach normalnego zakupu danej usługi powyższy rabat również miałby zastosowanie. Rabat odwołujący się do stałej współpracy jest zarówno możliwy do wykorzystania w przypadku umów barterowych, jak i w przypadku standardowej umowy sprzedaży.
KRZYSZTOF TOMASZEWSKI
krzysztof.tomaszewski@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
l Art. 603-604 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
l Art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).
l Art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).