Ponieważ terminy realizacji obydwu umów były takie same, to spółka postanowiła zrealizować umowę podpisaną później - gdyż ta umowa pozwalała spółce zrealizować dużo większy zysk z tytułu świadczonych usług. Czy zadatek zwrócony w podwójnej wysokości stanowi koszty podatkowe i czy należy tę czynność opodatkować podatkiem od towarów i usług?
Zadatek to suma pieniężna dawana przy zawarciu umowy w celu zapewnienia jej wykonania. Artykuł 394 kodeksu cywilnego stanowi, że w przypadku:
1) niewykonania umowy przez jedną ze stron - druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej;
2) wykonania umowy - zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała, a jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi;
3) rozwiązania umowy lub gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony - zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej nie wystąpi.
Zadatek w podatku dochodowym
Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych do przychodów nie zalicza się pobranych wpłat lub zarachowanych należności na poczet dostaw towarów i usług, które zostaną wykonane w następnych okresach sprawozdawczych. Z powyższego jednoznacznie wynika, że otrzymanie zadatku nie powoduje powstania przychodu podatkowego. Dopiero zatrzymany zadatek jest przychodem podatkowym w momencie jego zatrzymania. Niemniej jednak to spółka nie wywiązała się z kontraktu i nie może zatrzymać zadatku, a wręcz przeciwnie jest zobowiązana do podwójnego zwrotu zadatku kontrahentowi.
O ile sam zwrot zadatku nie powoduje uszczuplenia majątku spółki, to już jego drugi wymiar stanowi dodatkowy wydatek. Jak wynika z art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p., kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem tzw. kosztów negatywnych wymienionych w art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p. Zgodnie z pkt 22 tego przepisu nie stanowią kosztów podatkowych kary i odszkodowania z tytułu:
1) wad dostarczonych towarów,
2) wad wykonanych robót i usług oraz
3) zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad,
4) zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług.
Jak wynika z powyższego, przepis ten stanowi katalog zamknięty i nie wymienia się w nim odszkodowań z tytułu niewykonania umowy. W przedstawionych okolicznościach zwrot zadatku w podwójnej wysokości może być zaliczony do kosztów podatkowych, gdyż wydatek ten niewątpliwie został poniesiony w celu uzyskania przychodów. Spółka, niewywiązując się z podpisanej wcześniej umowy, zrealizowała w tym samym okresie o wiele większe zyski, ponieważ podpisała korzystniejszy kontrakt.
Zwracam uwagę, że kosztem podatkowym może być jedynie nadwyżka kwoty zwróconego zadatku nad kwotą otrzymaną od kontrahenta.
Zadatek w podatku od towarów i usług
Zgodnie z art. 29 ust. 1-2 ustawy o podatku od towarów i usług podstawą opodatkowania jest obrót, czyli kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku, jak również kwota otrzymanych zaliczek, zadatków, przedpłat lub rat, pomniejszona o przypadającą od nich kwotę podatku.
Z kolei art. 19 ust. 11 ustawy stanowi, że jeżeli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi otrzymano część należności, a w szczególności przedpłatę, zaliczkę, zadatek lub ratę, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w tej części. Fakt otrzymania zadatku należy udokumentować przez wystawienie faktury w terminie siedmiu dni od jego otrzymania.
Należy zwrócić uwagę, że opodatkowanie zadatku nie stanowi opodatkowania transferu pieniądza, lecz opodatkowanie czynności, która ma być dopiero wykonana. Odstąpienie od umowy powoduje, że przedmiot opodatkowania nie zaistnieje, gdyż nie dochodzi do wykonania czynności opodatkowanej VAT.
Zwrot zadatku w podwójnej wysokości, a dokładnie nadwyżka kwoty zwróconego zadatku nad kwotą otrzymaną od kontrahenta pełni rolę odszkodowawczą za niewykonanie umowy i ma na celu naprawienie skutków niewykonania umowy. Nie jest więc wynagrodzeniem za czynność podlegającą opodatkowaniu i tym samym nie podlega opodatkowaniu VAT. Ponieważ, co do zasady, zapłacone odszkodowanie nie jest czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, to spółka powinna skorygować (poprzez wystawienie faktury korygującej w dacie odstąpienia od umowy) podatek należny wykazany w momencie otrzymania zadatku.
Powyższe potwierdził Europejski Trybunał Sprawiedliwości, który w orzeczeniu z 18 lipca 2007 r., C-277/05, Société thermale d'Eugénie-les-Bains przeciwko Ministčre de l'Économie, des Finances et de l'Industrie stwierdził, że otrzymanie, zatrzymanie lub zwrot zadatku w podwójnej wysokości nie stanowią czynności podlegającej opodatkowaniu, gdyż czynności te nie należą do zakresu art. 2 ust. 1 VI dyrektywy. W uzasadnieniu Trybunał wskazał, że zadatek jest w istocie zryczałtowanym odszkodowaniem za odstąpienie od umowy zapłaconym w celu naprawienia szkody. Nie ma on bezpośredniego związku z jakąkolwiek odpłatnie świadczoną usługą i w związku z tym jako taki nie podlega opodatkowaniu.
Maria Dolna-Ciemniakowska
doradca podatkowy
Podstawa prawna:
- art. 12 ust. 4 pkt 1, art. 15 ust. 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn.zm.),
- art. 5 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 z późn.zm.).