CIT przy umowie dożywocia - istota problemu, ramy prawne, orzecznictwo
Po stronie obdarowanego przedsiębiorcy otrzymanie nieruchomości rodzi 3 zasadnicze pytania:
- Czy rozpoznać przychód z tytułu otrzymania nieruchomości?
- Jakie koszty uzyskania przychodu można rozpoznać?
- Jak amortyzować nabytą nieruchomość?
Zgodnie z przepisem art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2017 r., poz. 2343 ze zm., „ustawa o CIT”) przychodami, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4 oraz art. 14, są w szczególności wartość otrzymanych rzeczy lub praw, a także wartość innych świadczeń w naturze, w tym wartość rzeczy i praw otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, a także wartość innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń, z wyjątkiem świadczeń związanych z używaniem środków trwałych otrzymanych przez samorządowe zakłady budżetowe w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych oraz spółki użyteczności publicznej z wyłącznym udziałem jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków od Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków w nieodpłatny zarząd lub używanie.
Orzecznictwa na ten temat brak, ale posiłkować można się ww. uchwałą NSA, gdyż wynika z niej istotne założenie, iż umowa dożywocia ma charakter odpłatny: „w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego dominuje pogląd, zgodnie z którym umowa dożywocia jest umową odpłatną z konsekwencjami wynikającymi z art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a) u.p.d.o.f. oraz art. 19 ust. 1 u.p.d.o.f. (por. wyroki NSA : z 7 marca 2014 r., sygn. akt II FSK 406/12; z 14 stycznia 2014r., sygn. akt II FSK 471/12; z 28 listopada 2013 r., sygn. akt II FSK 96/12; z 15 października 2013 r., sygn. akt II FSK 2882/11; z 6 czerwca 2013 r., sygn. akt II FSK 1967/11; z 3 lipca 2013 r., sygn. akt II FSK 2267/11; z 15 marca 2013 r., sygn. akt II FSK 1467/11; z 14 marca 2013 r., sygn. akt II FSK 1398/11, z 8 grudnia 2011 r., sygn. akt II FSK 1101/10, z 10 lipca 2012 r., sygn. akt II FSK 2625/10; dostępne w CBOSA). Z kolei odmienne stanowisko zostało zaprezentowane w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 lutego 2014 r., sygn. akt II FSK 211/12 (publ. CBOSA). Sąd w wyroku tym podzielając pogląd o odpłatnym charakterze umowy o dożywocie, uznał, że choć umowa ta prowadzi do odpłatnego zbycia nieruchomości, to nie jest to wystarczającą przesłanką do przyjęcia, iż przychód uzyskany w wyniku tego zbycia podlegałby opodatkowaniu.” Trzeba jednak zauważyć, iż uchwała ta, podobnie jak wyroki wydane na jej podstawie (np. wyrok NSA z dnia 3 grudnia 2014 r., sygn. akt II FSK 2194/12), dotyczą zasad ustalania przychodu zbywcy nieruchomości w ramach umowy dożywocia, a nie nabywcy, dodatkowo na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych, a nie prawnych.
Przychód i koszt
Nie negując odpłatnego charakteru umowy dożywocia zauważyć zatem należy, iż przepis art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT obejmuje wszelkie przysporzenia podatników CIT, nie tylko te nieodpłatne, co wprost wynika z jego treści. Dodatkowo da się określić wartość tego przychodu: jest nim wartość otrzymanego przysporzenia. Zgodnie bowiem z art. 12 ust. 5 powołanej ustawy wartość otrzymanych rzeczy lub praw, w tym otrzymanych nieodpłatnie, określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania. Także w tym przypadku wyraźnie z przepisu wynika, że przepis ten nie dotyczy tylko nieodpłatnych świadczeń, ale wszelkich rzeczy lub praw otrzymanych przez podatnika CIT.
Momentem powstania tego będzie, w opinii autora, moment otrzymania nieruchomości przez obdarowaną spółkę, co można wyinterpretować z art. 12 ust. 3 ustawy o CIT.
Kosztem tego nabycia byłyby zaś, zgodnie z ogólną regułą wynikającą z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, wydatki takiej spółki na nabycie przedmiotu nieruchomości poniesione przy zawarciu umowy dożywocia lub przed nią, ale w związku z jej zawarciem. Są to zatem koszty aktu notarialnego, jeżeli je ponosi (a nie np. dożywotnik), koszty opinii biegłych, obsług prawnej procesu itp.
Amortyzacja
Konieczność rozpoznania przychodu z tytułu otrzymania nieruchomości rodzi po stronie obdarowanej spółki prawo do rozpoznania także innych kosztów w tym zakresie, poza kosztami nabycia. W zakresie w jakim przedmiot nabycia mieści się w art. 16a ust. 1 ustawy o CIT (środki trwałem podlegające amortyzacji – z uwzględnieniem wyłączeń zawartych w art. 16c tej ustawy), obdarowana spółka, zdaniem autora, będzie mogła dokonywać amortyzacji tych środków trwałych. Trzeba jednak ustalić ich wartość początkową.
W opinii autora nie można przy tym zastosować przepisu art. 16g ust. 1 pkt 3 powołanej ustawy, gdyż ten dotyczy on nabycia w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób. Skoro mamy do czynienia z nabyciem odpłatnym, to właściwy będzie art. 16g ust. 1 pkt 1 tej ustawy, zgodnie z którym za wartość początkową środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, z uwzględnieniem ust. 2-14, uważa się w razie odpłatnego nabycia cenę ich nabycia. Zgodnie z art. 16g ust. 3 ustawy o CIT za cenę nabycia uważa się kwotę należną zbywcy, powiększoną o koszty związane z zakupem naliczone do dnia przekazania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej do używania, a w szczególności o koszty transportu, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia w drodze, montażu, instalacji i uruchomienia programów oraz systemów komputerowych, opłat notarialnych, skarbowych i innych, odsetek, prowizji, oraz pomniejszoną o podatek od towarów i usług, z wyjątkiem przypadków, gdy zgodnie z odrębnymi przepisami VAT nie stanowi podatku naliczonego albo podatnikowi nie przysługuje obniżenie kwoty należnego podatku o podatek naliczony albo zwrot różnicy podatku w rozumieniu ustawy o VAT.
To ceną nabycia, w opinii autora, nie będzie jednak wartość świadczeń obdarowanej spółki dokonywanych w wykonaniu umowy dożywocia, bo jak słusznie zauważył NSA, w powołanej uchwale z dnia 17 listopada 2014 r., nie można tej wartości określić na dzień zbycia. Ceną to będzie natomiast wartość nieruchomości określona w tej umowie jako odpowiednik wartości, za którą ta spółka nabywa te nieruchomość. Nie ma bowiem, w opinii autora, innej możliwości ustalenia tej ceny, a skoro dana spółka odpłatnie nabywa, to powinno się określić wartość tej odpłatności.
Początkiem dokonywania odpisów amortyzacyjnych jest dzień przyjęcia środków trwałych do używania (art. 16f ust. 3 ustawy o CIT).
Dodatkowo, w opinii autora, obdarowana spółka będzie miała prawo zaliczenia wydatków ponoszonych na wykonanie umowy dożywocia do kosztów uzyskania przychodu. Nie będą one jednak zwiększały wartości środka trwałego, bo nie są wydatkami na jego ulepszenie (art. 16g ust. 13), lecz będą mogły być zaliczane jako koszty pośrednie, czyli poniesione na zachowanie źródła przychodu.
Polecamy: CIT 2018. Komentarz
Rozwiązanie alternatywne
Jak widać z powyższego, proponowane rozwiązania, z uwagi na luki w regulacji CIT, oparte jest na dalece posuniętej wykładni prawa. Zdaniem autora na gruncie powyżej omówionych przepisów oraz uchwały NSA sformułować można odmienne od wskazanych zasady rozpoznania przychodu i kosztów uzyskania przychodu (amortyzacji) umowy dożywocia. Skoro bowiem NSA w powołanej uchwale stwierdził, że osoba fizyczna zbywająca nieruchomość na podstawie umowy dożywocia czyni to w ramach transakcji odpłatnej, ale na moment jest zawarcia nie jest możliwe określenia przychodu, to samo stwierdzić można w odniesieniu do drugiej strony transakcji, tj. obdarowanej spółki. Nabywa ona nieruchomość w ramach czynności odpłatnej, ale wartość przychodu z tego nabycia nie może zostać na ten moment określona – w związku z czym nie rozpoznaje się go. Mimo tego, określona jest jednak w umowie wartość samej nieruchomości, a skoro dochodzi do nabycia odpłatnego, to dla ustalenia wartości początkowej zastosować się art. 16g ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT i przyjąć jako wartość z umowy. W tym jednak wariancie, w przeciwieństwie do opisanego wyżej, nie ma w opinii autora podstaw do rozpoznania wydatków na umowę dożywocia jako kosztu uzyskania przychodu, bo nie został on rozpoznany.
Schemat takiej transakcji wyglądałby zatem następująco:
- na dzień nabycia nieruchomości obdarowana spółka nie rozpoznaje przychodu, bo zgodnie z uchwałą NSA nie można go określić na ten dzień,
- ustala się jednak wartość na potrzeby amortyzacji na podstawie określonej w umowie dożywocia wartości nabywanej nieruchomości,
- obdarowana spółka dokonuje amortyzacji od dnia wprowadzenia środków trwałych do używania,
- obdarowana spółka nie zalicza wydatków na wykonanie umowy dożywocia do kosztów uzyskania przychodu.
Co wybrać?
W pierwszym wariancie nabycie takie nie jest wprawdzie nieodpłatnym świadczeniem, ale zrodzi po stronie obdarowanej spółki przychód w wysokości wartości rynkowej tej nieruchomości na moment otrzymania nieruchomości. Koszty poniesione w związku z zawarciem umowy dożywocia obdarowana spółka będzie mogła rozpoznać jako koszty uzyskania przychodu tej transakcji.
Obdarowana spółka natomiast będzie mogła, według tej samej wartości, amortyzować wchodzące w skład przedmiotu nabycia środki trwałe podlegające amortyzacji od dnia przyjęcia ich do używania. Dodatkowo spółka taka będzie mogła rozpoznawać pośrednie koszty uzyskania przychodu w postaci wydatków ponoszonych na wykonanie umowy dożywocia.
W drugim wariancie rozliczeń, który zdaniem autora jest poprawny pod kątem prawnym (przy uwzględnieniu wskazywanych luk w prawie), obdarowana spółka nie rozpoznaje przychodu z tytułu nabycia, bo ma ono charakter odpłatny, ale wysokości tej odpłatności nie sposób określić na moment zawarcia transakcji. Obdarowana spółka przyjmuje do celów amortyzacji wartość nieruchomości wynikającą z umowy dożywocia i na tej podstawie amortyzuje środki trwałe podlegające amortyzacji, ale jednocześnie nie zalicza wydatków na wykonanie umowy dożywocia do kosztów uzyskania przychodu.
Mirosław Siwiński, radca prawny, doradca podatkowy,
Dyrektor Departamentu Podatków Kancelarii Prof. W. Modzelewskiego